Ngɔndɔ ka dikumi

Jehowa tosukɛka lo toho efula. Nde koka kokimanyiya dia monga ki etena kahomanayɛ l’ɔlɔshamelo. Nde koka kokimanyiya nto dia wɛ mbohɔ divɛsa diahombama dia nsambisha ompokami ɔmɔ wɛnya nsaki. Ndo nde koshaka wolo wa ntetemala etena kahomanayɛ la wendjudi l’ɛtshi kayɛ ka nkɛtɛ. (Jɛr. 20:7-9) Jehowa tɛnyaka nto ɔlɔlɔ ande lo tolowanya dikambo di’esambishelo. Lo losanganya la l’atei wa lomingu, sho pokamɛka bɛnyɛlɔ di’asawo diakalɔngɔswama dimɛna ndo sho keketshamaka dia nkamba la diɔ l’esambishelo. Oma l’etatelo, sho koka monga la yema y’okakatanu dia nkamba la dui dimɔtshi di’oyoyo, koko etena kasalaso dui sɔ sho koka mɛna dia dui diakɔ ngɛnyangɛnyaka anto wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ. Sho keketshamaka nto lo nsanganya ya l’etshumanelo ndo lo nsanganya ya weke dia nkamba la toho t’esambishelo tele tatakambaka la tɔ. Ndo laasɔ nto, sho koka monga la yema y’okakatanu, koko naka sho pemba nkamba l’awui asɔ, kete Jehowa ayotɔtshɔkɔla. w21.08 27 od. 5-6

Lo mukanda ɔmɔ wakandatomɛ ase Kɔrɛtɔ, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akawasha alako wa wolo. L’ɔkɔngɔ wa nde mfunda mukanda ɔsɔ, nde akatome Tito otsha le wɔ. Nde aki mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula dia mboka dia vɔ waketawɔ ndo wakakambe l’alako ande! (2 Kɔr. 7:6, 7) Dikumanyi koka ndjela ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ lo mbetshaka wenya kaamɛ l’asekawɔ atɛmɔdi. Yoho mɔtshi yakokawɔ nsala dui sɔ ele komaka yema la ntondo ka nsanganya ya l’etshumanelo l’oyango wa vɔ sawolaka l’anto akina asawo wakeketsha. Mbala efula, mbɔsaka minitɛ ngana tsho dia mbisha ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔtshi ekeketshelo koludi la ngandji kende l’ohomba. (Rɔmɔ 1:12) Ekumanyi kayela ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ ayokeketsha nto asekande atɛmɔdi lo nkamba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi dia mbakeketsha ndo dia mbashikikɛ dia Nzambi mbaokaka ngandji. Nde nyangaka waaso wa mbawandola. Etena kahomba ekumanyi mbisha dako, nde salaka dia diɔ pikama l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Nde sembɔka tɔɔ lo dikambo koko lo yoho ya dimɛna, nɛ dia nde ndjakiyanyaka lo woho wakokawɔ mbɔsa ɛtɛkɛta ande.​—Ngal. 6:1. w22.03 28-29 od. 11-12

Ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa mbishaka ekambi ande “wolo woleki wɔnɛ wokongaka l’onto” dia vɔ ntetemala mbokambɛ la kɔlamelo. Yoho mɔtshi yakondjaso ekeketshelo ele l’ekimanyielo ka dɔmbɛlɔ. Oko wofundamidiɔ lo Ɛfɛsɔ 6:18, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ tokeketshaka dia nɔmbaka Nzambi “lo diaaso tshɛ.” Nzambi kadimolaka alɔmbɛlɔ aso lo tokeketsha. Lo tena dimɔ, sho koka ndjakiyanya efula ko ndjokoma ko hatoyeya kɛnɛ kahombaso nɔmba. Koko Jehowa tɔlɔmbaka dia sho mbɔlɔmba oyadi kaanga tekɔ l’okakatanu dia nɔnga tokanyi ndo nsaki yaso. (Rɔmɔ 8:26, 27) Nde tokeketshaka nto l’ekimanyielo ka Bible. Oko wakayaɛkɛ Pɔɔlɔ l’Afundelo dia ntana ekeketshelo ndo esambelo, sho lawɔ koka ndjaɛkɛ lɔkɔ. (Rɔmɔ 15:4) Naka sho mbadiaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo kanaka yimba lawɔ, kete Jehowa ayotokimanyiya la nyuma kande dia nshihodia woho wakoka Bible tokimanyiya.​—Hɛb. 4:12. w21.05 22 od. 8-10

Sho mbɔsaka la nɛmɔ ɔkɛndɛ aso wa mbetsha anto Bible kaanga mbahomanaso l’ekakatanu wakoka toshimba diaha sho ndjasha efula l’olimu wa mbetɛ anto ambeki woho wakombolaso. Koka monga ko tekɔ l’elelo ɛmɔtshi l’ɔtɛ w’awui wele la so. Ɛnyɛlɔ, apandjudi amɔ waya esombe kana wekɔ l’ekakatanu wendana la yoonge. Onde ekakatanu wa ngasɔ mbele la yɛ? Naka ngasɔ, kete ohɔ dia takashola dia sho koka mbeka l’anto Bible dimɛna lo nkamba la telefɔnɛ, tablɛtɛ kana ehomɔ kekina! Diakɔ diele, wɛ koka ntatɛ ndo mbekaka l’anto Bible kaanga etena keyɛ lakayɛ ndo dui sɔ diekɔ dimɛna efula. Ndo wetshelo okina wekekɔ. Anto amɔ ngɛnangɛnaka mbeka Bible, koko vɔ hawotanema lawakawɔ lo tena diasambisha anangɛso. Koko, vɔ koka tanema la ngelo la pindju k’efula kana la dikɔlɔ. Shi wɛ koka mbekaka l’onto ɔmɔ Bible lo tena sɔ? Yeso aketshaka Nikɔdɛmɔ l’otsho, ɔsɔ mbaki etena kakalange Nikɔdɛmɔ.​—Jni. 3:1, 2. w21.07 5 od. 10-11

Ambeki wa Joani Obatizanyi wakambe nɛ dia ambeki wa Yeso kokilaka mbo ya ndɛ. Yeso akalembetshiya dia vɔ komonga ndooko l’ɔkɔkɔ wa nkila mbo ya ndɛ edja tshɛ kakinde la lɔsɛnɔ. (Mat. 9:14-17) Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Afarisɛ ndo andɔshi wa Yeso akina wakawanya nɛ dia nde kondjelaka mbekelo yawɔ ndo awui awɔ w’ashidi. Vɔ wakomalaka etena kakakɔnɔlaka Yeso anto lushi la Sabato. (Makɔ 3:1-6; Jni. 9:16) Lo wedi ɔmɔ, vɔ wakataka dia vɔ wakalɛmiyaka lushi la Sabato; koko lo wedi okina, vɔ kɔmɛna diaki dikambo munda okanda lo tɛmpɛlɔ. Vɔ wakonge la nkɛlɛ k’efula etena kakawawanya Yeso l’ɔtɛ wa dikambo sɔ. (Mat. 21:12, 13, 15) Ndo wanɛ wakasambisha Yeso lo shinangɔnga ka la Nazarɛtɛ wakomala efula etena kakakambe Yeso la bɛnyɛlɔ di’oma l’ɔkɔndɔ w’ase Isariyɛlɛ dia mbaɛnya dia vɔ waki akanga wa lokaki ndo dia vɔ komonga la mbetawɔ. (Luka 4:16, 25-30) Anto efula wakatone Yeso l’ɔtɛ wakinde kosala kɛnɛ kakawafɔnyaka ɔnɛ nde ayosala.​—Mat. 11:16-19. w21.05 5-6 od. 13-14

Yoho mɔtshi yatɔhɛmɔla Jehowa lo kɛnɛ kendana la lotamanya ndo la lokaki ele lo tokeketsha dia sho nkondja wetshelo oma lo awui wa lo lɔsɛnɔ. Etena kakanyiyaso dikambo dia lokaki, ondo Satana Diabolo toyɛka lo yimba. Etena kakinde ondjelo wa Jehowa, ndooko onyake Satana aki la waɛsɛ efula w’amɛna. Koko nde akalange nyomonga la waɛsɛ akina. Nde akalange tɛmɔma kaanga mbele paka Jehowa oto mbasungana tɛmɔma. Satana nangaka dia sho monga oko nde, diakɔ diele nde salaka la wolo dia tokonya diaha sho ngɛnangɛna la kɛnɛ kele la so. Nde akatatɛ nsala dui sɔ etena kakandasawola la Eva. La ngandji tshɛ, Jehowa akasha Eva la omɛnde mbo ya ndɛ efula, mbuta ate “elowa w’oma l’esongo tshɛ wele lo ekambɔ” onyake osongo ɔtɔi. (Eta. 2:16) Koko, Satana akakese Eva lo mfɔnya ɔnɛ nde akahombe ndɛ elowa w’oma l’osongo wakasekɛma. Eva komonga la lowando lo kɛnɛ kaki la nde, nde akalangaka monga la diangɔ efula. Sho mbeyaka etombelo waki la dui sɔ. Eva akasale pɛkato ndo l’ekomelo nde akavu.​—Eta. 3:6, 19. w21.06 14 od. 2-3; 17 od. 9

Adama l’Eva wakahombe mbota ana ndo nkokɛ dimɛna nkɛtɛ kaki edjaselo kawɔ. Otondonga Adama l’Eva wakakitanyiya Jehowa ndo wakasale kɛnɛ tshɛ kakandalɔmbɛ dia nsala, tshike vɔ la tokanula tawɔ wototshikala ase nkumbo ka Jehowa pondjo pondjo. Adama l’Eva waki la dihole dia nɛmɔ efula lo nkumbo ka Jehowa. Oko wofundamidiɔ lo Osambo 8:5 ndo lo nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi, Davidɛ akate lo woho wakatonge Jehowa onto ate: “Wɛ akoosale yema l’ɛse ka andjelo, ndo wɛ akɔɔlɔtsha lotombo ndo lɔnɛnɛ.” Lo mɛtɛ, anto bu la wolo, yimba, ndo akoka waamɛ wele la andjelo. (Os. 103:20) Koko, anto wekɔ tsho “yema l’ɛse” ka ditongami dia lo nyuma diele la wolo efula sɔ. Lonyangu ko, Adama l’Eva wakashisha dihole diawɔ lo nkumbo ka Jehowa. Dui sɔ diakonge l’etombelo wa kɔlɔ efula le tokanula tawɔ. Koko sangwelo dia Jehowa kotshikitana. Nde nangaka di’anto wele l’okitanyiya monga anande pondjo pondjo. w21.08 2-3 od. 2-4

Ɛlɔ kɛnɛ nto, atɛmɔdi wa Jehowa efula wekɔ lo ndɔshama. Ɛnyɛlɔ, amɔ wekɔ lo mbidjasɛ lo wedja wamboshimbama awui amɔ wendana l’olimu aso ndo vɔ koka mundama ndo “[tɔlama] la ntondo ka waa ngurvɛnɛrɛ ndo ka nkumi ya dikanga” dia vɔ sambishama. (Mat. 10:17, 18) Ɛmɛnyi ekina wekɔ lo ndɔshama lo yoho nkina. Vɔ wekɔ lo mbidjasɛ lo wodja wele anto la lotshungɔ l’efula la ntɛmɔla Jehowa, koko vɔ wekɔ lo ndɔshama oma le ase nkumbo wamboyashikikɛ dia mbashimba diaha vɔ kambɛ Nzambi kawɔ. (Mat. 10:32-36) Mbala efula, etena kɛna andɔshi dia welo wadjawɔ dia ntɛwɔla ewotɔ awɔ wele Ɛmɛnyi wa Jehowa wambɔtɔ l’ashi, vɔ ndjotshikaka dia mbaalɔsha. Ndo mbala mɔtshi, wanɛ waki ntondo andɔshi wa ngala wakayokomaka Ɛmɛnyi wa Jehowa wele l’ohetoheto. Etena kahomanayɛ l’ɔlɔshamelo, tohekɔke! Onga la dihonga. Wɛ ekɔ l’osukɔ wa Jehowa ndo wa nyuma kande k’ekila kele la nkudu k’efula, laasɔ wɛ ndooko l’ɔkɔkɔ wa mboka wɔma! w22.03 16 od. 8

Bible totɛka dia Jehowa petshaka “washo wa lotamanya, lolemi lata kashi, ndo anya wakɛdia dikila diaha la onongo.” (Tok. 6:16, 17) Ndo nto, nde “petshaka akanga wa ngala ndo wa lokeso.” (Os. 5:6) Jehowa petshaka waonga ndo ditshelo sɔ lo yɛdikɔ y’efula. Diakɔ diakandalanya anto tshɛ wa kɔlɔ wa lo nshi ya Nɔa nɛ dia vɔ wakalodia nkɛtɛ l’awui wa ngala. (Eta. 6:13) Ndo nto, lo tshimbo y’omvutshi Malaki, Jehowa akate dia Nde petshaka wanɛ wakamba la lokeso dia ndjaka awala awɔ vɔ l’elonganyi awɔ waha l’onongo. Nzambi tonaka ɔtɛmwɛlɔ awɔ ndo ayowalombosha l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ lawɔ lɔsɔ. (Mal. 2:13-16; Hɛb. 13:4) Jehowa nangaka dia sho ‘mpetsha kɛnɛ kele kɔlɔ.’ (Rɔmɔ 12:9) Tshɛkɛta “mpetsha” nembetshiyaka mbɔsa yɛdikɔ ya wolo; yɔ nembetshiyaka mpetsha ɛngɔ kɛmɔtshi lo yɛdikɔ y’efula ndo kiɔsa oko ɛngɔ ka wɔnɔnyi. Diakɔ diele, kaanga kanyi ya nsala dui dimɔtshi diata Jehowa dia diekɔ kɔlɔ pombaka monga wɔnɔnyi le so. w22.03 4-5 od. 11-12

Keema edja, Shɛso lele l’olongo ayanga tɔtshɔkɔla efula lo tshimbo ya Diolelo diande. Wanɛ watetemala nongamɛ le Jehowa wayokondja ɛtshɔkɔ efula nshi nyɛ ndo l’andja w’oyoyo wayaye. Etena kayɔtɔ ekambi wa Nzambi l’andja w’oyoyo, vɔ hawotokikɛ nto pondjo ekiyanu ndo ekakatanu wahomana la wɔ nshi nyɛ. Awui wele bu la losembwe wayoshila ndo paa hatoyala nto. (Ɛny. 21:4) Hatotokongɛɛ nto tele l’ekiyanu kɛnɛ keso l’ohomba nɛ dia diangɔ diayoyala tshavutshavu. (Os. 72:16; Isa. 54:13) Ɔsɔ mɛtɛ ayonga dui dia diambo! Jehowa ekɔ lo tɔlɔngɔsɔla kakianɛ dia tɔsɛna l’ɛlɔmbwɛlɔ kande lo tokimanyiya dia ndɔshana la mbekelo ya kɔlɔ ndo nkɛnɛmɔla waonga w’ɔngɛnyangɛnya. Tɔkɔmɔke ndo tohekoke. Awui woleki amɛna efula wekɔ lo tokongɛɛ! Lam’ele nshi yayaye y’amɛna efula yekɔ lo tokongɛɛ, nyɛsɔ totetemale mbetawɔ kongɛɛ Jehowa la solo dia lotutsha dia nde nshidiya olimu ande! w21.08 13 od. 17-19

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ nongola mukanda waki ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ, Akristo wa la Judeya wakahombe ntshika ngelo yawɔ, elimu awɔ ndo ewotɔ awɔ waki komonga ambetawudi ko ‘wakalawɔ otsha l’akona.’ (Mat. 24:16) Aha la taamu, l’etena kɛsɔ aki ohomba efula dia vɔ kimanyiyana lam’asawɔ. Naka la ntondo ka laasɔ vɔ wakakambe la dako diakasha Pɔɔlɔ dia nkahana l’anto akina kɛnɛ kaki lawɔ, kete aki dui dia wɔdu efula dia vɔ ndjaɔtɔnganyiya la yoho ya lɔsɛnɔ y’oyoyo shɔ. Koka monga ko anangɛso l’akadiyɛso hawoototɛka ehomba awɔ tena tshɛ. Onga onto ladja anto lo demba. Aha la taamu, wɛ mbeyaka anangɛso l’akadiyɛso wa l’etshumanelo kanyu wokongaka tena tshɛ suke dia nkimanyiya anto akina. Vɔ hawotokonya pondjo dia sho ndjaoka dia tekɔ wotsho lewɔ. Sho mbeyaka dia sho koka mendɛ le wɔ etena konga ohomba ɔmɔ ndo sho nangaka monga oko vɔ. w22.02 23-24 od. 13-15

L’ɛnɔnyi weke kambeta ɛnɛ, tshumanelo efula ndo etshimbedi wakakongɛma nto. Naka wambotɔlɔmba dia ntshɔ l’etshumanelo k’oyoyo, sho koka monga l’okakatanu dia ntshika angɛnyi ndo nkumbo kaso. Onde dikumanyi nongolaka ɛlɔmbwɛlɔ oma le Nzambi kawatɛ lɛnɛ akoka opandjudi tshɛ tomama? Keema. Ndo dui sɔ koka monga okakatanu le so dia ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kalongolaso. Koko Jehowa ndjaɛkɛka le dikumanyi dia tɛdikɔ ta ngasɔ mbɔsama ndo sho lawɔ pombaka ndjaɛkɛ le wɔ. Lande na kahombaso nkamba kaamɛ la dikumanyi ndo nsukɛ tɛdikɔ tawɔ kaanga etena kele tɛdikɔ takɔ hatɔngɛnyangɛnya? Nɛ dia lo nsala ngasɔ, tayokimanyiya dia kaamɛ monga l’atei w’ekambi wa Nzambi. Tshumanelo pamaka etena kasukɛ anto tshɛ l’okitshakitsha tshɛ tɛdikɔ tɔsa olui wa dikumanyi. (Hɛb. 13:17) Kɛnɛ koleki ohomba ele, sho mɛnyaka Jehowa dia sho ndjaɛkɛka le nde lo nkamba kaamɛ la wanɛ wayaɛkɛnde le wɔ dia tokokɛ.​—Ets. 20:28. w22.02 4-5 od. 9-10

Naka wɛ ekɔ ɔnangɛso lambobatizama, kete nsala la wolo dia ndowanya dikoka diayɛ dia ntɛkɛta ndo dia mbetsha. Lande na? Nɛ dia naka wɛ ‘ndjasha tshɛ’ lo wadielo, l’ɔtɛkɛta, ndo lo wetshelo, kete wɛ ayonga tshondo y’ɔtshɔkɔ le wanɛ wakohokamɛ. (1 Tim. 4:15) Yadjɛ oyango wa mbeka ndo wa nkamba la dikoka tshɛ di’ɔtɛkɛtshi dia lo biukubuku Yasha lo wadielo ndo lo wetshelo. Eka l’etena kɛmɔtshi, dikoka dimɔtshi, ohola la ngelo woho wa nkamba la diɔ ndo nsala la wolo dia dikɛnɛmɔla wonya washayɛ sawo diayɛ. Yanga alako oma le ondaki okina kana dikumanyi dikina, “wanɛ wakamba olimu wolo lo ntɛkɛta ndo lo mbetsha.” (1 Tim. 5:17) Dja yimba, aha tsho lo woho wakokayɛ nshihodia dikoka dimɔ, koko ndo lo woho wakokayɛ nkimanyiya ampokami ayɛ dia nkeketsha mbetawɔ kawɔ ndo lo woho wakokayɛ mbakeketsha dia mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi. Lo nsala ngasɔ, wɛ ayofudia ɔngɛnɔngɛnɔ ayɛ ndo ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ. w21.08 24 od. 17

Naka sho mbɔsa di’anto akina toleka, kete hatotɔsɛmanɛ la wanɛ wakoka monga la akoka ndo la diewo diotoleki. Koko, tayɔngɛnangɛna la wɔ. Dui sɔ diekɔ mɛtɛ, djekoleko naka vɔ wekɔ lo nkamba l’akoka awɔ l’olimu wa Jehowa dia mbotombola. Etombelo wayonga la dui sɔ ele sho tshɛ tayosala dia wɔladi ndo kaamɛ monga l’etshumanelo. Sho koka mbahemɛ ɔkɔmiya aso lo mbeya elelo aso. Naka sho mbeya elelo aso, kete hatotɛnya dia tekɔ la diewo kana l’akoka ndeka onto okina. Koko tayoyanga dia mbeka awui oma le wanɛ wele l’akoka wotoleki. Ɛnyɛlɔ, ohɔsa di’ɔnangɛso ɔmɔ la l’etshumanelo mbishaka asawo wa lo sɛkɛ woleki amɛna. Sho koka mbombola woho walɔngɔsɔlande asawo ande. Naka kadiyɛso kɛmɔtshi kekɔ manamana l’okatelo, kete sho koka mbɔlɔmba alako wayotokimanyiya dia sho ndjalowanya lo dikambo sɔ. w21.07 16 od. 8-9

Lo dibuku dia Walelo, sho mbadiaka dia Jehowa akasha ose Isariyɛlɛ ɔmɔ dilanya dia nyɔi l’ɔtɛ wakandatona nkunyi lushi la Sabato. Lo dibuku dia hende dia Samuɛlɛ, sho mbekaka dia l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula, Jehowa akadimanyiya nkumekanga Davidɛ lakasale loseka ndo lakadiake onto. (Wal. 15:32, 35; 2 Sa. 12:9, 13) Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Lande na kakadimanyiya Jehowa Davidɛ l’ɔtɛ wakandadiake ndo wakandasale loseka ko mbisha onto okina lakasale pɛkato kaki kɔmɛnamaka woke efula dilanya dia nyɔi?’ Aha tena tshɛ mbata Bible towuiwui tshɛ tendana l’ɔkɔndɔ ɔmɔ. Ɛnyɛlɔ, sho mbeyaka dia Davidɛ akayatshumoya l’otema ɔtɔi l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakandasale. (Os. 51:2-4) Ko naa woho w’onto waki pami kakasekola ɔlɛmbɛ wendana la Sabato? Onde nde akanyange l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakandasale? Onde nde akasekola ɛlɛmbɛ wa Jehowa lo nshi yakete? Onde nde akanya yimba kana akatone ɛhɛmwɛlɔ wakawawosha ntondo? Bible hate dui sɔ. Koko, sho mbeyaka awui efula wendana la Nzambi kaso ɔnɛ nde “ekɔ la losembwe lo mboka yande tshɛ.”​—Os. 145:17. w22.02 2-3 od. 3-4

Onto leya elelo ande halongamɛ dia nde ayosala awui efula oleki kɛnɛ kende l’akoka. Etombelo wayonga ele, nde ayolama ɔngɛnɔngɛnɔ ande ndo nde ayokamba olimu la wolo. Sho koka mbɛdika onto leya elelo ande la onto latakɛndjakɛndja mutuka lo dikona. Shufɛlɛ pombaka nkitshakitsha vitɛsi dia nde ntetemala mbidɛ lo dikona. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, ondo nde ayoleka ntshɔ ɔkɔkɛ, koko nde ayotetemala ntshɔ otsha la ntondo. Woho akɔ waamɛ mbele, onto leya elelo ande mbeyaka etena kahombande “tshikitanya vitɛsi ya didjidji” l’oyango wa nde ntetemala monga l’ohetoheto ndo kambɛ Jehowa olimu wa wolo. (Flpɛ. 4:5) Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Barazilai, laki l’ɛnɔnyi 80 etena kakɔlɔmbɛ nkumekanga Davidɛ dia nde monga onto la lo sɛkɛ dia nkumekanga. Barazilai lakeyaka elelo ande kombetawɔ woshasha wa nkumekanga ɔsɔ. Lam’ele nde akeyaka elelo ande, Barazilai akalɔmbɛ ɔlɔngɔlɔngɔ Kimihamɛ dia nde ntshɔ lo dihole diande. (2 Sa. 19:35-37) L’ɛnyɛlɔ ka Barazilai, apami w’esombe ngɛnangɛnaka dia mbisha ɛlɔngɔlɔngɔ diaaso dia nkamba olimu. w21.09 10 od. 6-7

Onde wɛ ekɔ l’okakatanu dia mbɔsa Jehowa oko Shɔ ka ngandji? Amɔtshi l’atei aso wekɔ l’okakatanu ɔsɔ. Naka ombutshi aso kotokaka ngandji, kete ayonga wolo le so dia sho mbetawɔ dia ekɔ ombutshi ɔmɔ watoka ngandji. Ekɔ mɛtɛ dui di’ekeketshelo dia mbeya dia Jehowa mbeyaka tshɛ lo tshɛ woho wayaokaso! Nde nangaka ndjasukanya la so. Diakɔ diatokeketsha Ɔtɛkɛta ande ɔnɛ: “Nyoyasukanya la Nzambi, ko nde ayoyasukanya la nyu.” (Jak. 4:8) Jehowa tokaka ngandji ndo nde totɛka ɔnɛ nde ayonga Ombutshi woleki dimɛna le so. Yeso koka tokimanyiya dia sho ndeka ndjasukanya la Jehowa. Yeso mbeyaka Jehowa dimɛna efula ndo kɛnɛmɔlaka waonga ande lo yoho ya kokele, diakɔ diakandate ɔnɛ: “Onto tshɛ lambɔmɛna, ambɛna ndo Papa.” (Jni. 14:9) L’ɛnyɛlɔ k’enondo aso la pami, Yeso tetshaka woho wa nɛmiya ndo wa nkitanyiya Shɛso, woho wa mbewɔ dia mboonyangiya, ndo woho wa mbetawɔma le nde. Koko, lɔsɛnɔ la Yeso lanɛ la nkɛtɛ tosholɛka lo yoho ya laande woho wele Jehowa ɔlɔlɔ ndo ngandji. w21.09 21 od. 4-5

Ekambi wa Jehowa wekɔ kaamɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ. Jehowa akasha dikumanyi ɔkɛndɛ wa woke wa namaka etshumanelo pudipudi. Naka Okristo ɔmɔ ambosala pɛkato ka woke, Jehowa nongamɛka dia dikumanyi nshikikɛ dia kana onto ɔsɔ koka ntshikala l’etshumanelo. Laadiko di’awui akina, vɔ pombaka mbeya dia kana onto akɔ ekɔ lo ndjatshumoya mɛtɛ lo kɛnɛ kakandasale. Nde koka mɛnya oko nde ekɔ lo ndjatshumoya, ko onde nde ekɔ lo mpetsha kɛnɛ kakandasale? Onde nde amboyashikikɛ diaha nkalolɛ pɛkato kakɔ nto? Naka lɔngɛnyi la kɔlɔ mbakokonya dia nsala pɛkato, onde nde mbetawɔka dia mpembola lɔngɛnyi l’anto asɔ? Dikumanyi nɔmbaka efula dia nsɛdingola tolembetelo l’ekimanyielo k’Afundelo ndo vɔ mbidjaka yimba lo lɔkɛwɔ lele l’otshi wa pɛkato lo kɛnɛ kendana la kɛnɛ kakandasale. Oma laasɔ, vɔ mbɔsaka yɛdikɔ dia kana otshi wa pɛkato koka ntshikala l’etshumanelo kana bu. Lo tena dimɔ, nde pombaka mbitshanyema.​—1 Kɔr. 5:11-13. w22.02 5 od. 11-12

Oyadi teke kabatizama kana tambobatizama l’edja k’ɛnɔnyi akumi, sho tshɛ nangaka monga la lonto lalanga Jehowa. Dia monga woho w’onto wa ngasɔ, sho pombaka mbahemɛ ekanelo kaso ka yimba. Lande na? Nɛ dia lonto laso sɛngiyamaka efula oma lo tokanyi taso. Naka sho kanyiyaka mbala la mbala dia ngɛnyangɛnya nsaki yaso ya demba, kete tayɔtɛkɛta ndo tayosala awui wa kɔlɔ. (Ɛf. 4:17-19) Lo wedi okina, naka sho ndodiaka yimba yaso la tokanyi t’amɛna, kete ondo tayɔtɛkɛtaka ndo tayosalaka awui lo yoho yangɛnyangɛnya Jehowa Shɛso. (Ngal. 5:16) Koko, hatokoke nshimba tokanyi tshɛ ta kɔlɔ diaha tɔ mbɔtɔ lo yimba yaso. Koko sho koka nsɔna diaha nsala awui lo ndjela tokanyi takɔ. La ntondo ka sho batizama, sho pombaka ntshika ntɛkɛta ndo nsala awui wahetsha Jehowa. Ɔsɔ mbele nna dia ntondo ndo dioleki ohomba diahombaso ntakola dia nkolola lonto l’edjedja. Koko dia ngɛnyangɛnya Jehowa tshɛ lo tshɛ, sho pombaka ndɔta lonto l’oyoyo. w22.03 8 od. 1-2

Bu dui dia wɔdu le dikumanyi dia mbeya dia kana onto ɔmɔ lakasale pɛkato ka woke amboyatshumoya mɛtɛ. Lande na? Dikumanyi hawokoke mbeya kɛnɛ kele l’otema, diakɔ diele vɔ pombaka ndjaɛkɛ lo tolembetelo tɛnya dia ɔnangɛwɔ ambotshikitanya kanyi yande tshɛ lo tshɛ lo kɛnɛ kendana la pɛkato kakandasale. Vɔ wayonga l’ohomba wa mɛna tolembetelo tɛnya dia otshi wa pɛkato ambosala etshikitanu w’oma k’ɛse otema wendana la tokanyi, nsaki ndo lɔkɛwɔ lande. Koka mbɔsa etena k’otale di’onto ɔsɔ nsala etshikitanu wahombama. Dia mɛnya ndjatshumoya ka l’otema ɔtɔi, onto lakatshanyema pombaka mbɔtɔka lo nsanganya mbala la mbala ndo ndjela alako wa dikumanyi wendana la mbekelo y’amɛna ya lo nyuma, nɔmbaka ndo mbekaka. Nde pombaka nto mbewɔ awui wakoka mbokonya dia nyomosala pɛkato. Naka nde mbidja welo dia nɔngɔsɔla diɔtɔnganelo diasande la Jehowa, kete nde koka monga l’eshikikelo dia Jehowa ayowodimanyiya tshɛ lo tshɛ ndo dikumanyi diayowokaloya l’etshumanelo. w21.10 6 od. 16-18

L’ɔtɛ wa ngandji k’efula kakandokaka Jehowa, Yeso akɔɔtɛmɔlaka paka nde ndaamɛ, oyadi lam’akinde l’olongo kana lam’akinde lanɛ la nkɛtɛ. (Luka 4:8) Nde aketsha ambeki ande dia nsala woho akɔ waamɛ. Oyadi Yeso kana ambeki ande wa kɔlamelo, vɔ kokamba l’esato l’ɔtɛmwɛlɔ kaanga yema. Lam’ele Nzambi ekɔ nyuma, laasɔ ndooko onto lakoka nsala ɛngɔ kɛmɔtshi kafɔna la nde. (Isa. 46:5) Ko kayotota lo dikambo dia wanɛ wasala difanelo di’anto welɛwɔ ɔnɛ asanto ndo wanɛ walɔmba asanto? Lo ɔlɛmbɛ wa hende wa lo Ɛlɛmbɛ dikumi, Jehowa akate ɛtɛkɛta wele lo divɛsa di’ɛlɔ. Ɛtɛkɛta ɛsɔ mbokɛmaka hwe le wanɛ walanga ngɛnyangɛnya Nzambi. Ambeyi w’ɛkɔndɔ wa l’andja ɔnɛ mbeyaka di’Akristo wa ntondo wakatɛmɔlaka paka Nzambi. Ɛlɔ kɛnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa ndjelaka ɛnyɛlɔ kakaatshikɛ Akristo wa lo ntambe ka ntondo. w21.10 19-20 od. 5-6

Yeso akahɛmɔla Akristo wa lo ntambe ka ntondo wakadjasɛka la Judeya dia l’etena kɛmɔ, osomba wa Jɛrusalɛma ‘wayodingama l’asɔlayi.’ (Luka 21:20-24) Etena kakasalema dui sɔ, vɔ wakahombe ‘ndawɔ otsha l’akona.’ Olawelo ɔsɔ wakaashimbɛ, koko vɔ wakatshike diangɔ diawɔ efula. Ambeta ɛnɔnyi ɛmɔ, Tshoto y’Etangelo yakate lo kɛnɛ kendana la dui sɔ ɔnɛ: “Vɔ wakatshike dikambɔ ndo mvudu, aha mbɔsa lomombo l’oma lo mvudu yawɔ. L’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayowakokɛ ndo ayowasukɛ, vɔ waketsha ɔtɛmwɛlɔ ande la ntondo ka dikambo tshɛ diakakoke mɛnama ohomba le wɔ.” Yɔ yakakotsha ɔnɛ: “Ondo ehemba mbeyaka monga la ntondo kaso dia menda woho wɔsaso lomombo la l’emunyi. Ko onde diangɔ sɔ ndeka panda kayokondja wanɛ wele lo wedi waki Nzambi ohomba oka? Eelo, olawelo aso koka tɔlɔmba dia ndɔshana l’ehemba ɛmɔtshi kana ndjahombia diangɔ dimɔtshi. Sho la dia monga suke dia ntsha kɛnɛ tshɛ kahombama.” w22.01 4 od. 7-8

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ ntomba oma l’Edjibito, Jehowa akayaeyanya le Mɔsɛ lo mbotɛ lokombo ndo waonga ande. Nde akate ate: “Jehowa, Jehowa, Nzambi ka kɛtshi ndo kokana kandji, kahoke nkɛlɛ esadi ndo koludi tɔɔ la ngandji ka kɔlamelo ndo la mɛtɛ, katɛnyaka ngandji kande ka kɔlamelo le nunu dia nɔnga, katodimanyiyaka munga, kɔlɔ ndo pɛkato.” (Eto. 34:6, 7) La ɛtɛkɛta w’amɛna ɛsɔ wendana la waonga Ande, Jehowa akatɛ Mɔsɛ dui dimɔtshi dia laande diendana la ngandji Kande kɔlamelo. Naa dui diakɔ dia laande sɔ? Jehowa kombuta dia nde ekɔ tsho la ngandji ka kɔlamelo, koko nde akate nto dia nde “[ndola] tɔɔ la ngandji ka kɔlamelo.” Etelo kɛsɔ kekɔ lo Bible mbala ndekana shamalo. (Wal. 14:18; Nɛh. 9:17; Os. 86:15; 103:8; Jɔɛ. 2:13; Jɔna 4:2) Mbala shɔ tshɛ mendanaka paka la Jehowa, koko hendana l’anto. Shi ekɔ dui di’ohomba efula lo menda woho wakatɔtɔmiya Jehowa la wolo tshɛ dionga diande dia ngandji ka kɔlamelo? w21.11 2-3 od. 3-4

Atshukanyi koka nkondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ kakatshike ɔpɔstɔlɔ Petero nde la wadɛnde. Ngɔndɔ oko shamalo l’ɔkɔngɔ wa nde mɛnana la Yeso mbala ka ntondo, ɔpɔstɔlɔ Petero akahombe mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi y’ohomba efula. Petero akasɛnyaka nkumbo kande lo munda okanda wa nse. Ɔnkɔnɛ, etena kakalɔmbɛ Yeso Petero dia nde ntshika olimu ɔsɔ ko teetetaka la nde, Petero akahombe nkanyiya dikambo dia nkumbo kande. (Luka 5:1-11) Petero akɔshi yɛdikɔ ya tatshindɛka Yeso l’olimu ande w’esambishelo. Ndo mɛnamaka dia wadi aki Petero akasukɛ yɛdikɔ yande. Bible mɛnyaka dia l’ɔkɔngɔ wa Yeso mbolɔ, wadi aki Petero aketetaka la Petero l’edja k’etena kɛmɔtshi. (1 Kɔr. 9:5) Aha la taamu, ɛnyɛlɔ kakandasha oko wadi l’Okristo akakimanyiya Petero dia ntɛkɛta hwe hwe etena kakandasha waomi la waa wadi w’Akristo alako wakasambiyama. (1 Pe. 3:1-7) Lo mɛtɛ, Petero nde la wadɛnde wakayaɛkɛ lo daka dia Jehowa di’ɔnɛ nde ayowakotshɛ ehomba awɔ naka vɔ mbetsha wahɔ wa Diolelo lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yawɔ.​—Mat. 6:31-34. w21.11 18 od. 14

Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akokaka anango ngandji. Nde akakambaka olimu w’efula lo dikambo diawɔ. (Ets. 20:31) Asekande ambetawudi vɔ lawɔ wakokaka Pɔɔlɔ ngandji k’efula. Lo diaaso dimɔtshi, vɔ “wakalele efula” etena kakeye dikumanyi dia l’Ɛfɛsɔ dia takawahombe mɛnana la nde nto pondjo. (Ets. 20:37) Woho akɔ waamɛ mbele, dikumanyi diaso mbokaka anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ ngandji k’efula ndo vɔ mbidjaka welo w’efula dia mbakimanya. (Flpɛ. 2:16, 17) Koko lo tena dimɔtshi, dikumanyi pomanaka l’ekakatanu. Kakɔna kakoka mbakimanyiya dia ntondoya ekakatanu ɛsɔ? Dikumanyi diaso diakamba olimu wa wolo koka nsɛdingola ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ. Nde aki onto oko sho. Pɔɔlɔ komonga onto la kokele, koko nde akalɔshaka tena la tena dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. (Rɔmɔ 7:18-20) Ndo nde akahomana l’ekakatanu wotshikitanyi. Koko Pɔɔlɔ kopekɔ kana nshisha ɔngɛnɔngɛnɔ ande. Lo mbokoya Pɔɔlɔ, dikumanyi koka ntondoya ekakatanu wahomana la wɔ ndo ntetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakambɛwɔ Jehowa. w22.03 26 od. 1-2

Akambo w’ase Lɛwi 19:3 mɛnyaka ohomba wa nɛmiya Sabato. Akristo bu l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, diakɔ diele sho bu l’ohomba wa nkitanyiya ɔlɛmbɛ walɔmba dia salaka Sabato lomingu la lomingu. Koko, sho koka mbeka awui efula oma lo woho wakakitanyiyaka ase Isariyɛlɛ ɔlɛmbɛ wa Sabato ndo woho wakawakondjaka wahɔ lo nsala dui sɔ. Sabato aki etena kakawomuyaka oma l’elimu wa wolo wakawakambaka ndo etena kakawalekaka mbidja yimba l’awui wa lo nyuma. Diakɔ diele, lushi la Sabato, Yeso akatshɔka lo shinangɔnga kaki l’osomba ande wa lootɔ dia tadia Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Eto. 31:12-15; Luka 4:16-18) Ɔlɛmbɛ wa Nzambi watanema lo Akambo w’ase Lɛwi 19:3 wata ɔnɛ nyu “pombaka mbohɔka sabato ya[nde]” pombaka totshutshuya dia ntshungola etena oma l’elimu aso wa lushi la lushi l’oyango wa sho ndeka mbidja yimba l’awui wa lo nyuma. Onde wɛ ndjaokaka dia wɛ pombaka nsala etshikitanu ɛmɔtshi lo dui sɔ? Naka wɛ tshungolaka etena mbala la mbala dia ndeka ndjasha l’awui wa lo nyuma, kete wɛ ayonga la diɔtɔnganelo dia dimɛna kana dia wolo la Jehowa, ɔsɔ ekɔ dui di’ohomba efula dia monga ekila. w21.12 5 od. 13

Etena kakinde la nkɛtɛ, Yeso akɔtɔ lɔngɛnyi la weho w’anto tshɛ. Nde akalɛka l’akanga w’ɛngɔnyi ndo l’ewandji, koko nde aketshaka wenya nto kaamɛ l’ase wolo ndo l’anto wakawɛnɛka. Laadiko dia laasɔ, nde akokaka wanɛ wakɔsamaka oko “atshi wa pɛkato” kɛtshi. Anto amɔtshi wakayaɔsaka oko anto w’ɛlɔlɔ wakatakana l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakasale Yeso kɛsɔ. Vɔ wakambola ambeki ɔnɛ: “Lande na kalɛnyu ndo kanɔnyu kaamɛ l’afutshanyi w’elambo ndo l’atshi wa pɛkato?” Ko Yeso akakadimola lo mbuta ɛtɛkɛta wele lo divɛsa di’ɛlɔ. (Luka 5:29-32) Edja efula la ntondo ka Mɛsiya ndja, omvutshi Isaya akate lo dikambo diande ɔnɛ ase andja ɔnɛ hawotoyowetawɔ. Nde akate ate: “Anto wakawɔnyɔla ndo wakɔsɛkɛ . . . Aki oko elungi kande kakashɛma oma le so. Nde akɔnyɔma ndo takawɔshi oko onto l’anyanya.” (Isa. 53:3) “Anto” wakasɛkɛ Yeso, diakɔ diele ase Juda wa lo ntambe ka ntondo wakahombe nongamɛ di’anto wayotona Yeso. w21.05 8-9 od. 3-4

Akristo amɔtshi wa lo ntambe ka ntondo waki ɔkɔkɛ dia nkamba l’alako. (Jak. 1:22) Amɔtshi waki la shɔnɔdi otsha le ase ɔngɔnyi. (Jak. 2:1-3) Ndo akina waki l’okakatanu dia mbahemɛ nemi yawɔ. (Jak. 3:8-10) Akristo asɔ waki l’ekakatanu wa wolo, koko Jakɔba kombahekɔ. Nde akasha alako ande lo yoho ya dimɛna, koko yosembwe tɔɔ lo dikambo ndo akakeketsha wanɛ waki l’ekakatanu wa lo nyuma dia nyanga ekimanyielo oma le dikumanyi. (Jak. 5:13, 14) Wetshelo: Ɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ, koko ntetemala mɛna anto akina la sso di’ɔlɔlɔ. Anto efula weka laso Bible koka monga l’okakatanu dia nkamba l’alako wa lɔkɔ. (Jak. 4:1-4) Mbeyaka mbɔsa etena kɛmɔtshi dia vɔ minya mbekelo ya kɔlɔ ndo ndjihɛnya la waonga w’Akristo. Sho pombaka monga la dihonga dia mbutɛ ambeki aso wa Bible ahole wahombawɔ ndjalowanya. Sho pombaka nto ntetemala mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ, monga l’eshikikelo dia Jehowa ayokotola akanga w’okitshakitsha oya le nde ndo ayowasha wolo wewɔ la ohomba dia nsala etshikitanu lo lɔsɛna lawɔ.​—Jak. 4:10. w22.01 11 od. 11-12

Akristo tshɛ nyangaka dia mbokoya kɛtshi ka Jehowa. Lande na? Ɔkɔkɔ ɔmɔ ele, nɛ dia Jehowa hohokamɛ wanɛ wahoke akina kɛtshi. Ndooko onto l’atei aso lalanga dia Jehowa ntona dia mpokamɛ alɔmbɛlɔ ande, diakɔ diele sho hatolange monga otema wolo. Lo dihole dia ndjiha atoyi lo paa k’osekaso Okristo, sho pombaka tena tshɛ monga suke dia mpokamɛ “delo dia mbolambola.” Woho akɔ waamɛ mbele, sho pombaka mbidja yimba lo dako diakasambiyama nɛ: “Onto lahokana kɛtshi hatolomboshama la kɛtshi.” (Jak. 2:13) Naka sho mbohɔ l’okitshakitsha tshɛ polo lo yɛdikɔ yeso l’ohomba wa mbokama kɛtshi, kete ondo tayoleka mbokana kɛtshi. Sho nangaka mbokana kɛtshi djekoleko naka otshi wa pɛkato amboyatshumoya ndo ambokaloyama l’etshumanelo. Bɛnyɛlɔ dia lo Bible dia wanɛ waki ɔlɔlɔ ndo la kɛtshi koka tokimanyiya dia sho mbokana kɛtshi ndo mbewɔ monga otema wolo. w21.10 12 od. 16-17

L’otsho w’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande lanɛ la nkɛtɛ, etena kaki olimu ande suke la komɛ, Yeso akayange nto dihole diele londjo bu lɛnɛ akandakoke tokana yimba ndo tɔlɔmba. Nde akatane dihole sɔ l’ekambɔ ka Ngɛtɛsɛmanɛ. Lo diaaso sɔ, Yeso akasha ambeki ande dako di’ohomba efula diendana la dɔmbɛlɔ. Etena kakawakome l’ekambɔ ka Ngɛtɛsɛmanɛ, aki l’otsho w’efula ondo ambolekana midi k’otsho. Yeso akalɔmbɛ apɔstɔlɔ ɔnɛ “nyɔsɛnake,” ko nde akatshu dia tɔlɔmba. (Mat. 26:37-39) Koko lam’akandalɔmbaka, vɔ wakalale djɔ. Etena kakandatane woladi, Yeso akaakeketsha nto ɔnɛ “nyosungukale ndo nyotetemale nɔmba.” (Mat. 26:40, 41) Nde akashihodia ɔnɛ vɔ waki l’ekiyanu efula ndo wakalɛmbɛ. La kɛtshi tshɛ Yeso akeye ɔnɛ “demba mbele wɔdu.” Koko mbala hiende kina, Yeso akatshu dia tɔlɔmba ndo etena kakandakalola nde akatane ambeki ande walala djɔ lo dihole dia nɔmba.​—Mat. 26:42-45. w22.01 28 od. 10-11