BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w00 5/1 lk. 4-7
  • Tɔlɔsha kɔta mishiko la yɔmbɔ ya nyuma

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Tɔlɔsha kɔta mishiko la yɔmbɔ ya nyuma
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2000
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • Ngande wakoka kɔta mishiko minyama na?
  • Bible hetawɔ kɔta mishiko
  • Sho kokaka mbidja kɔta mishiko otshumba l’ekimanyielo k’akambo wa mɛtɛ wa lo Bible
  • ‘Onto lahetsha kɔta mishiko ayonga la lɔsɛnɔ’
  • Bonde kambolola kɔta mishiko efula nganɛ na?
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2000
  • Daka di’andja waha l’akambo wa kɔlɔ
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1995
  • Diolelo diaki Nzambi—Lowandji lele bu la kɔta mishiko
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2015
  • Kɔta mishiko kasalema le emboledi ekɔ oko lɔlɛngɔ
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2015
Enda awui akina
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2000
w00 5/1 lk. 4-7

Tɔlɔsha kɔta mishiko la yɔmbɔ ya nyuma

‘Tɔlɔtɛ lonto l’oyoyo lakatongama lo ndjela lolango laki Nzambi, lo losembwe ndo lo kɔlamelo ya mɛtɛ.’​—Efeso 4:24.

LAMAKAKOME Diolelo dia Rɔma lâdiko dia tshɛ, diɔ diaki ɛlɔmbwɛlɔ k’anto kakaleke tshɛ woke kele andja w’otondo watɛnaka. Ɛlɛmbɛ wa la Rɔma waki amɛna efula woho ɔnɛ wele ɛlɛmbɛ ɛsɔ wekɔ etshina k’ɛlɛmbɛ wa wedja efula polo ndo ɛlɔ kɛnɛ. Koko, kânga mbakatshe Diolelo dia Rɔma akambo efula, nyemba yawɔ y’asɔlayi wakahekɔ otunyi ɔmɔtshi wa mayɛlɛ efula, otunyi akɔ ko: Kɔta mishiko. L’ekomelo, kɔta mishiko akayɔkɔshaka Rɔma esadi esadi.

Ɔpɔstɔlɔ Paulo aki l’atei w’anto wakasowe oma le ewandji wa lɛɛta wa kɔlɔ w’ase Rɔma wakalangaka kɔta mishiko. Felika, nguvɛrnɛrɛ k’ose Rɔma ɔnɛ lakoke Paulo wembola akɛnyi dia lo menda mɛtɛ nde komonga l’onongo. Koko, Felika, ɔtɔi ɔmɔtshi wa l’atei w’ewandji wakaleke tshɛ kɔlɔ wa lo nshi yande akatshindjatshindja onongo wa Paulo, nɛ dia nde akalongamɛka dia Paulo ayowosha falanga dia nde mbotshungola.​—Etsha 24:22-26.

Lo dihole dia nde mbisha Felika kɔta mishiko, Paulo akohonwɛ akambo lo kɛnɛ kendana la ‘losembwe ndo la ndjakimɛ.’ Koko, Felika kotshikitanya lɔkɛwɔ lande, ko Paulo akatshikala lo lokanu nɛ dia nde konanga tamba ɛlɛmbɛ wa lɛɛta lo kimɔ kɔta mishiko. Nde akasambisha losango l’akambo wa mɛtɛ ndo wosembwe, ndo nde akakitanyiyaka awui wakandasambishaka. Nde akafundɛ Akristo w’ase Juda ate: “Teko la khum’utema k’ololo, shu nangaka ndjala la kenemo lu akambo tshe.”​—Heberu 13:18.

Lɔkɛwɔ la ngasɔ lakatshikitana tshɛ lo tshɛ la lɔnɛ laki l’anto wa lo nshi shɔ. Pallas k’ɔnango Felika aki l’atei w’anto wakaleke ɔngɔnyi lo nshi shɔ y’edjedja, ndo wakɛdika ɔngɔnyi ande ko wakɛnyi dia nde aki la dɔlara miliyɔ 45, ndo suke la falanga shɔ tshɛ nde akayikondja oma lo kɔta mishiko kana oma lo lɔkɔsɔla. Koko, ɔngɔnyi ande wekɔ yema tshitshɛ naka sho mbɛdika la miliyara ya dɔlara yakasɛkɔla ewandji ɛmɔtshi wa kɔlɔ wa lo ntambe 20 lo bankɛ ya woshɛshɛ. Mbokɛmaka hwe dia paka tolele t’anto mbakoka mbuta ɔnɛ ewandji wa nshi nyɛ wambodja kɔta mishiko otshumba.

Lam’ele kɔta mishiko aya edja efula ngasɔ, lâsɔ sho pombaka mbuta ɔnɛ ɔsɔ ekɔ yoho mɔtshi ya lɔsɛnɔ y’anto? Kana onde ekɔ dikambo dimɔtshi diakoka ntsha dia minya kɔta mishiko?

Ngande wakoka kɔta mishiko minyama na?

Dikambo dia ntondo diahomba ntshama dia minya kɔta mishiko ele mbetawɔ dia tɔ kekɔ kɔlɔ ndo mbokadjaka onto wâle, nɛ dia anto wa kɔlɔ ato mbakondja wahɔ oma lɔkɔ. Aha la tamu, anto amɔtshi wambotatɛ mbetawɔ dikambo sɔ. James Foley, dipite dimɔtshi dia lɛɛta akate ate: “Sho tshɛ mbeyaka dia kɔta mishiko ekɔ dikambo dia kɔlɔ efula. Kɔta mishiko ndanyaka ɛlɔmbwɛlɔ ka dimɛna, kitshakitshaka kɛnɛmɔ ka falanga, kawoyaka wodja l’ɔkɔngɔ, ndanyaka awui w’okanda, ndo konyaka anto wa l’andja w’otondo lo shɔkɔ.” Anto efula kokaka mbetawɔ ɛtɛkɛta ɛsɔ waki yɔnɛ James. Lo Ngɔndɔ ka Dikumi l’Ahende 17, 1997, wedja 34 wa weke “wakɔtɔ sheke lo dikambo diendana la kɔta mishiko,” sheke yakahombe “monga la shɛngiya ya dimɛna lo ta dialɔ andja w’otondo la kɔta mishiko.” Sheke shɔ “yakataka ɔnɛ mbisha kana ndaka owandji ɔmɔtshi wa lɛɛta w’oma lo wodja okina kɔta mishiko l’oyango wa wɛ sombaka diangɔ oma lo wodja ɔsɔ kana wa nde tokohɔka ekɔ kɔlɔ ka mamba.”

Koko, tshelo ya mbisha onto falanga l’oyango wa nkɔha la nde kɔhi y’awui w’okanda lo wedja ekina, ekɔ nto yoho mɔtshi ya kɔta mishiko. Dia shimba kɔta mishiko woho waha tɔ kokanɛ amboleka, dikambo dikina di’ohomba kana dia wolo efula nɔmbamaka, dikambo diakɔ ko: otshikitanyelo w’otema kana w’etena w’anto. Anto wa l’ahole tshɛ pombaka mbeka dia mpetsha mbo y’otsho ndo kɔta mishiko. Paka yoho shɔ mbakoka shila kɔta mishiko. Dia shidiya dikambo sɔ, jurunalɛ yelɛwɔ Newsweek yakate ɔnɛ anto amɔtshi fɔnyaka di’ɔnɛ ewandji mbahomba “keketsha anto tshɛ dia monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ.” Wanɛ wenda di’aha lotshundja monga l’Andja w’otondo, ndo elui w’anto walɔshana la kɔta mishiko, nɔmbaka anto wâsukɛ dia “monɛ ‘lɔtɔngɔ l’akambo w’olowanyi’” l’ahole w’olimu.

Ta diendana la kɔta mishiko ekɔ ta dia lo yimba diahakoke mbidjama otshumba oma l’ekimanyielo k’ɛlɛmbɛ keto kana ka ‘yɔmbɔ’ y’alanya. (Romo 13:4, 5) Ntɔngɔ ya lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ ndo l’olowanyi pombaka monɛma l’etema w’anto. Sho kokaka monɛ ntɔngɔ shɔ dimɛna lo kamba la kɛnɛ kelɛ ɔpɔstɔlɔ Paulo ate ‘yɔmbɔ ya nyuma,’ mbut’ate Bible, Ɔtɛkɛta waki Nzambi.​—Efeso 6:17.

Bible hetawɔ kɔta mishiko

Lande na kaki Paulo kombetawɔ sala kɔta mishiko na? Nɛ dia nde akalange ntsha lolango laki Nzambi ‘ɔnɛ laha la shɔnɔdi kana lahetawɔ kɔta mishiko.’ (Euhwelu k’Elembe 10:17) Lâdiko dia lâsɔ, Paulo akohɔka aha la tamu wetshelo w’oshika watanema l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ: “Tanyuyalaki la shonodi y’antu. Ndu tanyulungulaki mbu y’utshu, ne dia mbu y’utshu yatulaka ashu wakanga a yimba ndu yatulanyaka akambu w’antu waha la unungu.” (Euhwelu k’Elembe 16:19) Nkumekanga Davidi nde lawɔ akamanyi fundo dia Jehowa mpetshaka kɔta mishiko, ndo nde akalɔmbɛ Nzambi di’aha mbadia l’ɔnɔngɔ w’atshi wa kɔlɔ, “weli la mbu y’utshu too l’anya awo w’apami.”​—Osambu 26:10.

Wanɛ watɛmɔla Nzambi l’otema ɔtɔi wekɔ l’ɛkɔkɔ ekina watshutshuya dia tona kɔta mishiko. Sɔlɔmɔna akafunde ate: “Nkumekanga atoshikikɛka wodja oma lo losembwe, kele ɔnɛ latɔlɔmbaka kɔta mishiko atɔkɔshaka wodja.” (Tukedi 29:4, New International Version) Wodja toshikimalaka nge, djekoleko l’etena kele ewandji woleki weke wekɔ lo kamba la losembwe, koko kɔta mishiko atetɛka wodja wola. Jurunalɛ yelɛwɔ Newsweek mbutaka ɔnɛ: “Lo tshunda diele onto tshɛ nangaka kondja wahɔ oma lo yema ya kɔta mishiko, ndo mbeyaka woho wa kondja wahɔ akɔ, falanga kokaka shisha nɛmɔ diayɔ tshɛ.”

Oyadi kânga falanga hayoshishisha nɛmɔ tshɛ, anangi wa losembwe tonyangaka lam’atofulanɛka kɔta mishiko lo yɛdikɔ ya kɔlɔ. (Osambu 73:3, 13) Otungi aso, ɔnɛ lakadje saki ka losembwe l’etema aso mongaka la lonyangu ndo nde lawɔ. Lo nshi yakete, Jehowa akekɛ lonya lande dia komiya akambo wa kɔta mishiko. Oko ɛnyɛlɔ, nde akahonolɛ ase Jerusalɛma ɛkɔkɔ wakandahombe mbakimɔ l’anya w’atunyi awɔ.

Lo tshimbo y’omvutshi ande Mika, Nzambi akate ate: “Nyulungi dikambu ne nyu ete wa khumbu ka Jakoba, ndu nyu embuledi wa khumbu ka Isariyele; nyu wane watukaka dialelu di’ololo wononyi, watukadimulaka akambu w’usimbwi tshe kolo. Nyu ete wa Jerusalema nyatulumbuyaka dia nkundja mbu y’utshu. Nyu elombedi weli loko, nyu nyatetshaka ne dia nkundja difutu. Nyatulimbitshiyaka akambu wa [Nzambi] dia nkundja falanga. . . . Okone lu dikambu dianyu mbayukambema Siona uku ekambo, mbayuyala Jerusalema tuta di’elanyelu. Ukungu wa luudu wayuyala ukunda utu ladiku.” Kɔta mishiko akalanya tshunda dia l’Isariyɛlɛ, oko wakatalanya Rɔma l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi nkama. Lo ndjela ɔhɛmwɛlɔ waki Nzambi, oko ɛnɔnyi lokama l’ɔkɔngɔ wa Mika funda ɛtɛkɛta ɛsɔ, Jerusalɛma akalanyema ndo akatshikala tɔngɔ to.​—Mika 3:9, 11, 12.

Koko, ndoko onto kana osomba wakombola sala kɔta mishiko. Nzambi keketshaka anto wa kɔlɔ dia tshika yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ ndo yoho yawɔ ya kanyiyaka akambo. (Isaya 55:7) Nde nangaka di’onto tshɛ l’atei aso monga la dionga dia losembwe l’ɔtɛ wa monga la yimba ya lokaki, ya lohehe ndo ya kɔta mishiko. Jehowa toholaka ate: “One latusuyaka usi wula, atotengaka Utungi andi. Keli one latukaka omenyi fono ketshi, atolemiaka Utungi andi.”​—Tukedi 14:31.

Sho kokaka mbidja kɔta mishiko otshumba l’ekimanyielo k’akambo wa mɛtɛ wa lo Bible

Kakɔna kakoka tshutshuya onto dia ntsha otshikitanu wa ngasɔ na? Kɛnɛ kokoki mbokimanyiya ele wolo wâmɛ wakatshutshuya Paulo dia sɛka lɔsɛnɔ l’Ofarisɛ ko koma ombeki wa Yeso Kristo w’oshika. Nde akafunde ate: ‘Ɔtɛkɛta waki Nzambi wekɔ la lɔsɛnɔ ndo la nkudu k’efula.’ (Heberu 4:12) Ɛlɔ kɛnɛ, akambo wa mɛtɛ wa l’Afundelo wekɔ lo tetemala tshutshuya anto dia monga la losembwe, kânga mbasɛnawɔ l’atei w’anto wayakimɔ efula lo kɔta mishiko. Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi.

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nde tshika olimu ande w’ɔsɔlayi, Alexander, os’Europe de l’Est, akayɔtɔ l’ɔnɔngɔ w’olui ɔmɔtshi wa dengalenga wakahɔtwanaka diangɔ, wakavanaka, ndo wakasalaka kɔta mishiko.a Nde ate: “Olimu ami aki wa sala akadikadi dia mbiva wa kɔmɛrsa yele la falanga efula. Kama wɛnami te kɔmɛrsa amɔmbɔsa oko onto l’ɔlɔlɔ, ko anto akina wa l’olui aso ndja ko tatɛ mbanɛ l’epetenge tshɛ. Lâsɔ ko dimi tatɛ mbotɛ te ofute falanga efula kele kokatitole l’anto anɛ. Wa ‘kidiya’ yami, mbut’ate, ase falanga asɔ wakambishaka losaka lo woho wakamakimanyiyaka dia kandola ekakatanu awɔ, ko tete le dimi mbaki lo kiɔkɔ y’ekakatanu akɔ. Oko wahanyakoke fɔnya kânga fɔnya, ɔsɔ aki yoho mɔtshi y’olimu yakamalange efula.

“Dimi lawɔ lakangɛnangɛnaka la falanga ndo l’ɔlɔ w’oma lo yoho ya lɔsɛnɔ shɔ. Laki la vɔatirɛ y’oshinga wolo, lakadjasɛka lo luudu l’etajɛ la dimɛna efula, ndo laki la falanga ya somba kɛnɛ tshɛ kakamalangaka. Anto wakambokaka wɔma, ndo wakambɔsaka oko owandji ɔmɔtshi. Mbala mɔtshi lakafɔnyaka nte ndoko lakoka mbidjami anya, ndo dimi kɔnɛnyaka ndoko ɔlɛmbɛ. Okakatanu tshɛ wakongaka lam’asami l’apulushi wakakokaka kandɔma oma le ombewi ɔmɔtshi w’ɛlɛmbɛ, lakeyaka woho wa nde pɔpa kashi, kana lo kimɔ kɔta mishiko.

“Koko, ekɔ wolo dia wanɛ wasɛna paka oma lo kɔta mishiko monga la kɔlamelo. Yushi mɔtshi ya l’olui aso wa dengalenga akamɛ mpetshami, ndo dimamɛ lakɛnaka dia handjolangema. Kombeta edja, lakayoshishaka vɔatirɛ yami y’oshinga wolo, falanga yami, ndo oseka ami wakamalangaka woho w’anyanya. Lakakundjɔma lodui mbala efula. Akambo asɔ akayokonyaka dia dimi kanyiya dimɛna lo kɛnɛ kendana l’oyango wa lɔsɛnɔ.

“Ngɔndɔ mɔtshi ngana la ntondo, mama kami akakome Ɔmɛnyi wa Jehowa, ko lakamɛ mbadia ekanda awɔ. Divɛsa dia Tukedi 4:14, 15 akatshutshuya dia dimi kana lomba mɛtɛ, diɔ mbutaka ɔnɛ: ‘Tɔtɔke lo mboka k’akanga wa kɔlɔ. Tɔkɛndakɛndake lo mboka k’anto wa kɔlɔ. Ewɔ mboka kakɔ, tetake lɔkɔ; okadimɔ oma lɔkɔ, etɛ lɛkɛ lokina.’ Avɛsa wele oko nɛ wakambetawoya ɔnɛ wanɛ walanga sɛna lɔsɛnɔ l’epetenge bu l’elongamelo k’oshika lo nshi yayaye. Lakamɛ nɔmba Jehowa dia nde nɔmbɔlami lo mboka kosembwe. Lakeke Bible l’Ɛmɛnyi wa Jehowa, ndo l’ekomelo, lakayokimɔka lɔsɛnɔ lami le Nzambi. Tatɛ oma l’etena kɛsɔ lakamɛ sɛna la losembwe.

“Eelo, ndjela ɛlɛmbɛ wa losembwe kɛdikɛdi kondja yema ya falanga yɛdimi l’olimu ayɛ. Koko, kakianɛ lôka dia lekɔ l’elongamelo lo nshi yayaye, ndo lɔsɛnɔ lami laya l’oyango w’oshika. Lambɛna dia yoho yami ya lɔsɛnɔ l’edjedja la diangɔ di’oshinga wolo tshɛ diakamakondja oma lɔkɔ diaki paka oko luudu latokaka ana w’akɛnda l’akatshi lele wɛ lisakanya kânga la lohita kete lɔ pandjɔ vwa. Ndo laki la nkum’otema ka lonyu efula. Kakianɛ, diɛsɛ oma lo wekelo ami wa Bible, asolo ami wɔkɛtaka mbala tshɛ kahembamami dia ntsha dikambo dimɔtshi dia kɔlɔ, oyadi kânga dia tshitshɛ. Lekɔ lo ndjatshutshuya dia mbɔtɔnganyiya lɔsɛnɔ lami l’Osambu 37:3, wata ɔnɛ: “Ekamaki [Jehowa], utshaki ololo, ku we ayudjase la kete, ayulutshama uma lu kolamelu yandi.”

‘Onto lahetsha kɔta mishiko ayonga la lɔsɛnɔ’

Oko wakayosholaka Alexander, akambo wa mɛtɛ wa lo Bible kokaka tshutshuya onto dia tshika kɔta mishiko. Nde akatshe etshikitanu lo ndjela kɛnɛ kata ɔpɔstɔlɔ Paulo lo mukanda ande le ase Ɛfɛsɔ ate: “Nyunya ditshelu dia wuhu anyu wa ntundu, untu edjedja, latulanaka dia ndjela saki ya lukesu. Nyuyali la tumba t’eyuyu, nyolote untu uyuyu lakatungama lu ololo la ekila ka mete le [Nzambi]. Nyunya kashi, nyutanelaki akambu wa mete, untu la unyandi, ne dia beke dia dimba otoi mbesu, shu tshe untu l’untu. One latuvaka, tavaki. Keli ndi akambi ulimu, atshi akambu w’ololo l’anya andi, dia ndi ndjala la diango dia mbisha one lahumba.” (Efeso 4:22-25, 28) Nshi yayaye ya shikaa yaki anto nemanɛka l’etshikitanu wa ngasɔ.

Lohehe la kɔta mishiko ka tshambandeko kokaka ndanya nkɛtɛ, oko wakalana Diolelo dia Rɔma oma l’akambo asɔ. Diɛsɛ ko, Otungi w’anto hatetawɔ di’akambo asɔ ntshama. Nde amboyashikikɛ ‘dia ndanya wanɛ walanya nkɛtɛ.’ (Enyelo 11:18) Ndo Jehowa ekɔ lo ndaka wanɛ walongamɛ andja waha la kɔta mishiko ɔnɛ kem’edja ‘olongo w’oyoyo la nkɛtɛ k’oyoyo . . . lɛnɛ ayonga akambo w’ɔlɔlɔ’ waya suke.​—2 Petero 3:13.

Lo mɛtɛ, sɛna lo ndjela ɛlɛmbɛ wa losembwe ɛlɔ kɛnɛ bu dikambo dia wɔdu. Koko, Jehowa toshikikɛka ɔnɛ ekomelo ka shimu ko “kanga lokaki ayela nkumbo kande asui, koko ɔnɛ lahetsha kɔta mishiko ayonga la lɔsɛnɔ.”b (Tukedi 15:27, NIV) Lo tona kɔta mishiko kana mbo y’otsho ɛlɔ kɛnɛ, sho mɛnyaka mɛtɛ kaso lam’alɔmbaso Jehowa shate: ‘Diolelo diakiyɛ diaye, lolango lakiyɛ latshame la nkɛtɛ oko watshamalɔ l’olongo.’​—Mateu 6:10.

Lam’ele takakongɛ dia Diolelo mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi, ɔm’ɔmɔ a l’atei aso kokaka ‘monɛ lɔtɔngɔ la losembwe’ lo tona kɔta mishiko. (Hosea 10:12) Naka sho ntsha ngasɔ, kete ndo nsɛnɔ yaso yayɛnya nkudu kele l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi. Yɔmbɔ ya nyuma kokaka nɛndja kɔta mishiko.

[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]

a Wakatshikitanya lokombo lande.

b Lo mɛtɛ, otshikitanu wekɔ lam’asa kɔta mishiko la matambishi. Vɔ mbishaka onto kɔta mishiko l’oyango waha nde ndjela kɛnɛ kele losembwe kana wa sala dikambo dimɔtshi dia kɔlɔ, koko matambishi ekɔ yoho ya mɛnya lowando oma l’olimu wosale onto. Dikambo sɔ diakalembetshiyama lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka Dikumi 1, 1986 lo sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ “Wembola w’oma le Ambadi.”

[Osato wa lo lɛkɛ 7]

L’ekimanyielo ka Bible, sho kokaka monga la ‘lonto l’oyoyo’ ndo tona kɔta mishiko

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto