Wɛ ekɔ la lotshungɔ la mbetawɔ kɛnɛ kalangayɛ
Ondo wɛ ngɛnangɛnaka lotshungɔ lele layɛ la mbetawɔ kɛnɛ tshɛ kalangayɛ mbetawɔ. Ngasɔ mbediɔ ndo le suke l’onto tshɛ. Lo kamba la lotshungɔ lɔsɔ, miliyara shamalo y’anto wa lo nkɛtɛ nyɛ wambotondja akambo wotshikitanyi efula wendana la dietawɔ. Oko wele otshikitanu w’alangi, wa woke, wa tenyi di’ɛngɔ, w’ɔlɛtɛlɔ, wa nsolo, ndo wa mindjo watanaso lo diangɔ diakatongama, mbele mbala efula otshikitanu wa dietawɔ diele l’anto kotshaka wahɔ, nsaki ndo ɔngɛnɔngɛnɔ lo lɔsɛnɔ. Etshikitanu ɛsɔ kokaka mɛtɛ mbetsha lɔsɛnɔ ɔlɔ.—Osambu 104:24.
KOKO, ekɔ ohomba menda ɔlɔlɔ. Ekɔ awui amɔtshi wetawɔ anto wele aha tsho vɔ tshikitana l’akina koko wekɔ nto ndo tshondo ya wâle. Ɛnyɛlɔ, l’etatelo ka ntambe ka 20, anto amɔtshi wakatatɛ mbetawɔ ɔnɛ ase Juda vɔ l’ase tshunda dimɔtshi diakawelɛka francs-maçons wakɔshi yɛdikɔ ya “fukutanya yoho ya lɔsɛnɔ y’Akristo ko nɔmbɔla anto lo ndjela ɛlɛmbɛ wakiwɔ.” Kiɔkɔ mɔtshi ya kanyi kana ya dietawɔ sɔ ele traktɛ kakawafunde kakakeketsha dia monga la lohetsho otsha le ase Juda, kaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Kɛnɛ Kasangoya Dikumanyi di’Ambewi wa Mukanda di’ase Siɔna, (lo Angɛlɛ). Traktɛ kɛsɔ kakɛnyaka ɔnɛ tɛdikɔ tokina takɔshi anto asɔ aki ta mbidiya oshinga w’elambo, tshutshuya otshulelo w’ekoma, keketsha wa kɔmɛrsa yawɔ ya weke dia vɔ ‘nkɔsha kɔmɛrsa y’ase Wedja.’ Awui asɔ mendanaka nto la nsala mayɛlɛ l’akambo wendana la wɔtwɛlɔ wa kalasa ‘dia konya ase Wedja oko wa nyama yaha la yimba,’ ndo koma polo ndo lo mbata mboka ka kawolo la tshina dia nkɛtɛ lam’asa esomba wa weke woho wa dikumanyi di’ase Juda ‘mendaka dia mbeya otunyi tshɛ ko mbodiaka.’
Awui asɔ mɛtɛ waki kashi ndo waki l’oyango wa ndeka mbidja tokanyi ta lohetsho otsha le ase Juda. Mark Jones lakamba lo British Museum mbutaka ate: ‘Tokanyi ta kashi tɔsɔ takahandjɔnɛ efula oma lo wodja wa Russie,’ lɛnɛ akawafunde tokanyi takɔ mbala ka ntondo l’ɔtɛ wa dui ɔmɔtshi wa lo jurunalɛ l’ɔnɔnyi wa 1903. Oma lâsɔ, tɔ takayofundama lo jurunalɛ The Times ya la Londres lo Ngɔndɔ ka Tanu 8, 1920. Olekanyi ɔnɔnyi ɔtɔi l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, jurunalɛ The Times akayɛnyaka dia traktɛ kɛsɔ kaki l’akambo wa kashi. Koko la ntondo k’awui asɔ ndjeyama dia waki kashi, akambo wa kɔlɔ efula wakashile la salema. Jones mbutaka ate: ‘Ekɔ wolo wa mamba minya akambo wa kashi wa nganɛ.’ Kam’etawɔ anto akambo wa ngasɔ, akambo akɔ mbidjaka tokanyi ta lohetsho, ta kɔlɔ ndo ta wâle lo wɔɔngɔ w’onto wokoki esangɔ efula tondja etombelo wa kɔlɔ oko wakadiɛnya ɔkɔndɔ wa lo ntambe ka 20.—Tukedi 6:16-19.
Dietawɔ di’akambo wele bu mɛtɛ
Lo mɛtɛ, onto koka monga la dietawɔ dia kɔlɔ oyadi kânga nde hetawe akambo wa kashi. Tena dimɔtshi, mbeyaka monga ko tekɔ lo mboka tsho akambo lo yoho kina. Anto angana wavɔ nyɔi k’esadi l’ɔtɛ wa sala dikambo dimɔtshi diakawafɔnyaka ɔnɛ diekɔ dimɛna na? Ndo nto, mbala efula sho mbetawɔka dikambo dimɔtshi nɛ dia shamɛ mbalanga dietawɔ. Prɔfɛsɛrɛ kɛmɔtshi mbutaka dia kânga ambeyi wa siansɛ “nangaka mbala efula wetshelo ndo tokanyi tawɔ hita.” Kɛnɛ ketawɔwɔ mbakonyaka di’aha vɔ mɛna mɛtɛ k’akambo. Oma lâsɔ vɔ koka mbetsha etena k’otale ka lo nsɛnɔ yawɔ wetshetsha paka dia pembaka sukɛ dietawɔ diele kashi.—Jeremiya 17:9.
Ɔsɔku mbediɔ ndo lo kɛnɛ kendana la dietawɔ dia l’ɛtɛmwɛlɔ, lɛnɛ ele anto wekɔ la tokanyi efula totshikitanyi. (1 Timote 4:1; 2 Timote 4:3, 4) Onto ɔmɔtshi koka monga la mbetawɔ ka wolo le Nzambi, koko okina mbutaka ate onto lele la mbetawɔ ɔsɔ “kema l’akoka wa nde mɛnya lande na ketawɔnde akambo akɔ.” Ɔmɔtshi mbetawɔka dia wɛ ekɔ l’anima watetemala la nsɛna l’ɔkɔngɔ wa nyɔi. Okina mbetawɔka ɔnɛ etena kavɔyɛ, kakomɛ lɔsɛnɔ layɛ l’otondo tshɛ. Mbokɛmaka hwe dia, dietawɔ kana tokanyi totshikitanyi ta ngasɔ hatokoke monga tshɛ mɛtɛ. Lâsɔ, kema ekɔ dikambo dia lomba naka wɛ shikikɛ dia kɛnɛ ketawɔyɛ nshi nyɛ kekɔ akambo wa mɛtɛ koko aha nɛ dia l’ɔtɛ wa wɛ ekɔ lo nanga paka dia mbetawɔ akambo akɔ tsho? (Tukedi 1:5) Ngande wakokayɛ sala dikambo sɔ? Sawo diayela diayɔmbɔla dikambo sɔ.
[Osato wa lo lɛkɛ 3]
Ɔtɛ wa dui wa Jurunalɛ wakatɛkɛta dia “Kɛnɛ Kasangoya Dikumanyi di’Ambewi wa Mukanda di’ase Siɔna” l’ɔnɔnyi wa 1921