Onde ɛtɛmwɛlɔ koka shimbamɛ?

STEPHEN Tirwomwe, owandji ɔmɔtshi w’ɔtɛmwɛlɔ wa l’Uganda akate ate: “Ase Grande-Bretagne weke la mbetawɔ le Nzambi koko hawolange ndjakimɔ kana monga la kɔlamelo le Kristo.” Ambeta oko ɛnɔnyi 20, nde akake l’odiakelo w’anto wa kɔlɔ efula wakasalema l’ɔtɛmwɛlɔ ande l’Uganda. Ɛlɔ kɛnɛ, nde ekɔ lo sambisha l’atshunda amɔtshi w’apami, la Leeds, lo wodja w’Angleterre. Nde tatɛka mbisha sawo dia minitɛ dikumi la ntondo k’ampokami ande tatɛ la kɛnya kɛnyɔ yelɛwɔ bingo.

Dionga sɔ diambokoma ndo l’Amɛrikɛ, lo Misiɔ Anglican weke kambatema lo wodja ɔsɔ. Adrɛsɛ w’Ɛtɛrnɛtɛ wa misiɔ ɔsɔ mbutaka ɔnɛ: “L’atei wa wedja watɛkɛta Angɛlɛ l’andja w’otondo, wodja w’Amɛrikɛ mamboleka monga l’anto wahatshu l’ɔtɛmwɛlɔ kana wahayasha l’akambo wa lo nyuma. Wodja ɔsɔ waya l’ohomba wa waa misiɔnɛrɛ ntshɔ lɛkɔ.” Lo monga la lonyangu lo woho wambowokita tatala dia mbidja etshikitanu l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ, misiɔ w’oyoyo ɔsɔ hawoyoyela wetshelo wa l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ ndo wambosangana kâmɛ l’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Asiya la w’ase Afrikɛ dia mɛmba “olimu wa misiɔnɛrɛ otsha l’Amɛrikɛ.”

Ko lande na kele wa misiɔnɛrɛ y’oma l’Afrikɛ, Asiya ndo wa l’Amérique Latine wekɔ lo ‘sambisha anto’ lo wedja wa l’Erɔpɛ ndo wa l’Amɛrikɛ wa lo lɛkɛ la Nɔrdɛ, wedja wata dia vɔ ndjelaka wetshelo wa Kristo?

Waa na wasambisha anyawɔ?

Ambolekana ɛnɔnyi nkama nyɛi wele waa misiɔnɛrɛ y’ase Erɔpɛ wakahungumɔ otsha lo wedja waki fumbe yawɔ, ɛnyɛlɔ Afrikɛ, Asiya, Pacifique ndo Amɛrikɛ wa lo Sidɛ. Vɔ mbutaka di’oyango awɔ aki wa tɔla ɔtɛmwɛlɔ awɔ otsha le anto wahatonge la diewo dia mɛtɛ lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ. L’edjedja ka wonya, nyemba la nyemba y’ase Amɛrikɛ wakashikikɛ atɔndɔ w’Akristo wahombawɔ ndjela, wakasangana kâmɛ ndo l’ɔkɔngɔ diko wakatome waa misiɔnɛrɛ yawɔ y’ase Erɔpɛ dia tashikikɛka ɛtɛmwɛlɔ awɔ l’andja w’otondo. Koko ɛlɔ kɛnɛ awui wambotshikitana.

André Walls, ɔnɛ lakatonge tshunda dielɛwɔ ɔnɛ Tshunda dia Wekelo wa Lokristo lo Wedja Waha l’Erɔpɛ mbutaka ate: “Tshunda [dia Lokristo la l’ɛlɔmɔ diambotshikitana.” L’ɔnɔnyi 1900, pursa 80 ya wanɛ wakayaetaka Akristo waki as’Erɔpɛ kana as’Amɛrikɛ wa la Nɔrdɛ. Koko, ɛlɔ kɛnɛ pursa 60 ya wanɛ tshɛ wayeta Akristo wekɔ lo sɛna l’Afrikɛ, Asiya, la l’Amérique Latine. Atet’edja, jurunalɛ mɔtshi mala mbuta ɔnɛ: “Ɛtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ wa l’Erɔpɛ ndjaɛkɛka l’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’oma la Philippines ndo w’oma la Inde,” ndo “l’atei w’ɛlɔmbɛdi esamalo wakamba lo parɔwasɛ y’aseka Mupɛ l’Amɛrikɛ, ɔtɔi ndja oma lo wodja okina.” Pastɛrɛ y’ase Afrikɛ yele la Hollande, yele efula l’atei awɔ wekɔ ase Ghana, ndjaɔsaka oko “waa misiɔnɛrɛ l’ɛtshi ka nkɛtɛ kahayasha anto l’awui wa Nzambi.” Ndo esambisha w’oma la Brésil wekɔ lo sukɛ kapanyɛ y’awui w’ɔtɛmwɛlɔ yasalema l’ahole wotshikitanyi wa la Grande-Bretagne. Ofundji ɔmɔtshi akate ate: “Olimu wa misiɔnɛrɛ w’Okristo wambofukutana.”

Tayotetemala la mɛna ewanu mbala la mbala

Ohomba wa waa misiɔnɛrɛ wekɔ efula l’Erɔpɛ ndo l’Amɛrikɛ wa la Nɔrdɛ. Jurunalɛ mɔtshi mbutaka ɔnɛ: “L’Écosse, Akristo watshɔ mbala la mbala l’ɛtɛmwɛlɔ wekɔ l’ɛse ka pursa 10.” Ɔsɔku mbediɔ oyadi la France kana l’Allemagne. Lam’akawâkɔnya, “yɛdikɔ ya pursa 40 y’ase Amɛrikɛ ndo pursa 20 tsho y’ase Canada mbakate dia vɔ tshɔka l’ɔtɛmwɛlɔ mbala la mbala.” Lo yoho yotshikitanyi, suke la pursa 70 y’ase Philippines ndo ya lo wedja ekina wa wola tshɔka l’ɔtɛmwɛlɔ mbala la mbala.

Kɛnɛ kamboleka mɛnama ele lo lɛkɛ la Diko dia Kushi, wanɛ watshɔ l’ɛtɛmwɛlɔ ndeka ndjela wetshelo wa watshɛwɔ oleki wanɛ wa la Ngɛl’a Kushi. Ɛnyɛlɔ, lam’akawakɔnya aseka Mupɛ wa l’Amɛrikɛ la wa l’Erɔpɛ, vɔ wakatetemala mɛnya dia ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ bu la mbetawɔ ndo anto asɔ hawɔngɛnangɛna woho walongola wa layikɛ ɛkɛndɛ efula kana woho wɛdinyawɔ wamato l’apami. Koko lo wedi okina, aseka Mupɛ wa la Diko dia Kushi ngɛnangɛnaka kɛnɛ kasala ɔtɛmwɛlɔ lo kɛnɛ kendana l’akambo asɔ. Lam’ele oyadi anto wa la Diko dia Kushi kana wa la Ngɛl’a Kushi hawoyoleka sukɛ ɛtɛmwɛlɔ, mbokɛmaka dia lo nshi yayaye ewanu wayonga efula lam’asa ɛtɛmwɛlɔ. Philip Jenkins, ombewi w’awui w’ɛkɔndɔ ndo w’ɛtɛmwɛlɔ akate ate: “Mɛnamaka dia l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 10 kana 20, anto wa lo bɛkɛ tshɛ wayata ɔnɛ Akristo mbewɔ, wayoyaɔsa dia vɔ mbele Akristo wa mɛtɛ.”

Lo menda akambo asɔ, André Walls mbutaka dia wombola w’ohomba wa ndjambola vɔ ɔnɛ: “Ngande wakoka Akristo w’ase Afrikɛ, Asiya, Amérique Latine, Amɛrikɛ wa lo Nɔrdɛ ndo wa l’Erɔpɛ monga kâmɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wâmɛ, wele la mbetawɔ ɔtɔi?” Akanyiyayɛ lo dikambo sɔ? Onde ɛtɛmwɛlɔ koka tetemala l’andja ɔnɛ wele kâmɛ ka lam’asa anto bu? Kâmɛ kele l’atei w’Akristo wa mɛtɛ ndja oma lende? Sawo diayela diayosha ekadimwelo w’oma lo Bible, ndo djembetelo ya hwe yɛnya dia tshunda di’Akristo diele kâmɛ diekɔ lo tafulanɛ l’andja w’otondo.

[Osato wa lo lɛkɛ 4]

Luudu l’edjedja la Nzambi lɔnɛ laya rɛstora ndo dihole diahomawɔ mishiki lɔkɔ

[Efundelo wɛnya kanga]

AP Photo/Nancy Palmieri