BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w95 3/1 lk. 3-4
  • Onde Nzambi amboshilaka kongɛ akambo aso tshɛ?

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Onde Nzambi amboshilaka kongɛ akambo aso tshɛ?
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1995
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • Ohangelo wa Sango ​—⁠Olembetshiyelo wa Tshɛkɛta Yakɔ
  • Augustin, Ɔmpɔhɔdi a Wetshelo w’Ohangelo wa Sango
  • Ekitɔ Waki Augustin
  • Onde Ohangelo wa Sango Kana Lotshungɔ Lele l’Onto la Sɔnɔla Kɛnɛ Kalangande?
  • Onde ohangelo wa sango mbɔtɔnɛka la ngandji ka Nzambi?
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1995
  • Onde wɛ âkohɔ?
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2010
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1995
w95 3/1 lk. 3-4

Onde Nzambi amboshilaka kongɛ akambo aso tshɛ?

“NAKA sho tshika dia kamba olimu la tshɛkɛta ya ohangelo wa sango, kete tayewɔ akambo efula wa kashi.” Naka wɛ akakambe olimu la tshɛkɛta “ohangelo wa sango” kana akayioke le onto ɔmɔtshi, kete ondo wɛ ayoyambola dia mbeya kɛnɛ kalembetshiya wetelo wa la diko engo.

Lo ndjela encyclopédie ɔmɔtshi w’aseka Mupɛ, Théo​—⁠Nouvelle encyclopédie catholique, ndeka ɔlɔlɔ di’aha sho tɛkɛtaka tshɛkɛta “ohangelo wa sango.” Dibuku dikina diekɔ lo mbuta ɔnɛ: “Ɛlɔ kɛnɛ, ohangelo wa sango aya kema dikambo di’ohomba dia l’atei a wamanu w’akambo w’ɛtɛmwɛlɔ, oyadi kânga le efula k’ase Asɔnyi ondo.”

Kânga mbediɔ ɔsɔku, dikambo di’ohangelo wa sango diakafukutanya anto efula l’edja k’ɔkɔndɔ w’anto. Diɔ diaki dikambo di’ohomba dia l’atei a wamanu wakahɔhɔla akambo w’Ɔlɔngɔswɛlɔ w’ɛtɛmwɛlɔ, ndo oyadi kânga l’atei w’Ɔtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ, diɔ diaki ɔtɛ w’ɔkɛtshanyelo wakatondja londjo la mamba l’edja ka deko la deko. Kânga mbahawayoleka mamanya lo dikambo diakɔ ɛlɔ kɛnɛ, diɔ dieke okakatanu. Akɔna ahalange mbeya dia kana akambo ande tshɛ wambotakongɛmaki la ntondo na?

Ohangelo wa Sango ​—⁠Olembetshiyelo wa Tshɛkɛta Yakɔ

Olembetshiyelo akɔna wele la tshɛkɛta “ohangelo wa sango” l’atei w’ɛtɛmwɛlɔ na? Dibuku Dictionnaire de théologie catholique diekɔ lo mbɔsa tshɛkɛta yakɔ oko “lokanyi lele la Nzambi la nɔmbɔla anto amɔtshi, wanɛ wakasɔnwama oma lo nkombo yawɔ, otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo.” Mbala efula, anto kanaka ɔnɛ ɛsɔnami akɔ ɛsɔ, “wanɛ wakasɔnwama oma lo nkombo yawɔ,” mbele wanɛ wakatɛkɛta ɔpɔstɔlɔ Paulo dikambo diawɔ lo mukanda wakandafundɛ ase Rɔmɔ, l’ɛtɛkɛta ɛnɛ: “[Nzambi, NW] atukambaka ololo kame la wane watuwukaka ngandji, wane wakandeti uku esangweyu kandi. Ndi akasonola wane wakandeyi ntundu, dia vo ndjala uku utundu wa On’andi . . . Ndi aketi wane wakandasonola ntundu. Ndi akayindja wane wakandeti. Ku ndi akatumbula wane wakandayindja.”​—⁠Romo 8:​28-30.

Wakakanaka ɔnɛ: anto amɔtshi wakasɔnwama oma le Nzambi, kânga la ntondo ka vɔ mbotɔ, dia vɔ sangana lo lotombo la Kristo l’elongo. Dikambo sɔ diakatondja dimbola diadjana anto tamu t’etete oma ko nshi y’edjedja: Onde Nzambi ndamɛ atɔsɔnaka wanɛ walangande shimbela ɔsɔnasɔna, kana anto mbele la lotshungɔ la sala ɔsɔnwɛlɔ awɔ vɔamɛ ndo wekɔ l’ɔkɛndɛ ɔmɔtshi lo kɛnɛ kahombawɔ sala dia kondja ndo dia nama ɔlɔlɔ wa Nzambi?

Augustin, Ɔmpɔhɔdi a Wetshelo w’Ohangelo wa Sango

Kânga mbakashile Ewandji ekina w’Ɛtɛmwɛlɔ funda akambo w’endana l’ohangelo wa sango, mbala efula, vɔ mbɔsaka Augustin oko nde mbakahike etshina ka wetshelo akɔ oyadi le aseka Mupɛ kana le as’Asɔnyi. Lo ndjela kɛnɛ kakate Augustin, oma ko nshi y’edjedja, Nzambi ambotahangɛki anto w’ɔlɔlɔ dia vɔ nongola ɛtshɔkɔ wa pondjo. Lo wedi okina, anto wa kɔlɔ, kânga mbaki Nzambi kombahangɛ sango diawɔ mɛtɛ mɛtɛ, vɔ pombaka nongola dilanya diɛdimi la pɛkato yawɔ, mbuta ate asui. Elembetshiyelo waki Augustin kombokanaka ɔlɔlɔ la lotshungɔ lele l’onto la nde sɔnɔla kɛnɛ kalangande, ɔnkɔnɛ, dikambo sɔ diakatondja wamanu efula.

Ekitɔ Waki Augustin

Wamanu w’endana la wetshelo w’ohangelo wa sango la lotshungɔ lele l’onto la sɔnɔla kɛnɛ kalangande wakasalemaka mbala la mbala l’edja ka Deko dia l’Atei (Moyen Âge), ndo dikambo sɔ diakayokoma lo djembi yadiɔ l’etena kakasalemaka Ɔlɔngɔswɛlɔ w’ɛtɛmwɛlɔ. Luther akɔsaka ohangelo wa sango oko ɔsɔnwɛlɔ w’oma le Nzambi ndamɛmɛ, aha la Nde kamba olimu la ewo kande ka mbeya akambo wayotshama lo kɛnɛ k’endana l’akoka ndo la ditshelo di’ɔlɔlɔ di’ɛsɔnami dia lo nshi yayaye. Calvin akayodihiyaka lo nyango dikambo lo ndjela kanyi yande yele la weoho ehende w’ohangelo wa sango: Anto amɔtshi wakahangemɛ dia kondja panda ka pondjo, ndo anto akina otsha lo sui dia pondjo. Koko, ndo Calvin mbakɛnaka ɔnɛ ɔsɔnwɛlɔ waki Nzambi wekɔ ɔsɔnasɔna oma lo lolango lande ndo wekɔ dikambo diahokɛma.

Dikambo di’ohangelo wa sango ndo dikambo dia “kɛtshi” diomamasanyi ladiɔ​—⁠tshɛkɛta yatokambaka ɛtɛmwɛlɔ layɔ olimu dia mɛnya woho washimbɛ Nzambi anto ndo wawaetande ɔnɛ akanga a losembwe​—⁠diakayokomaka nyango dikambo lo yoho yele, l’ɔnɔnyi 1611, Mbalasa ka Woke k’aseka Mupɛ ka l’Ɔrɔma akayosekɛ di’aha dibuku dimɔtshi di’endana la dikambo sɔ tomba naka aha la dikimɔ diatɔ. L’atei w’Ɔtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ, wetshelo waki Augustin wakakondja osukɔ wa wolo oma le wa Jansénites ya la France yakasɛnaka l’eleko ka 17 la 18. Vɔ waketshaka yoho mɔtshi ya Lokristo laki la sso dia wolo efula ndo lakasukɛka paka anto a weke, ndo anto awɔ amɔtshi waki anto wa lokumu efula. Kânga mbakidiɔ ɔsɔku, wamanu wa lo dikambo sɔ kokitakita. Nkumekanga Louis XIV akatome dui dia vɔ nanya luudu l’asasɛrdɔsɛ la la Port-Royal, lɛnɛ aki etshina ka wetshelo waki wa Jansénites.

L’atei w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Asɔnyi wakatombe oma l’Ɔlɔngɔswɛlɔ w’ɛtɛmwɛlɔ, wamanu wakahelenganaka paka pelengana tsho. Lo ndjela ɛnyɛlɔ k’ɛtɛmwɛlɔ ekina, ambeki waki Jakob Harmensen, waketawɔka ɔnɛ: onto ekɔ l’ɔkɛndɛ wahombande kotsha lo kɛnɛ k’endana la panda kande ndamɛ. Losanganya la woke l’ase Asɔnyi lakasalema l’osomba wa Dordecht (1618-1619), lakakomiya wamanu akɔ l’edja ka nshi mɔtshi tsho lam’akawetawɔ wetshelo waki Jean Calvin waki la sso dia wolo. Lo ndjela dibuku L’Aventure de la Réforme​—⁠Le monde de Jean Calvin, lo wodja w’Allemagne, ewanu wa lo dikambo di’ohangelo wa sango ndo lo kɛnɛ k’endana la lotshungɔ l’onto la sɔnɔla kɛnɛ kalangande, akambo asɔ tshɛ wakatondja awui anɛ: “weolo wakɔtɔka l’ashi dia mbokanya anto, ɛhɛnyɔhɛnyɔ, wɔtwɛlɔ wa lo kanu, ndo wotshanyelo wa wa nomb’ewo y’akambo w’ɛtɛmwɛlɔ oma lo wedja awɔ.”

Onde Ohangelo wa Sango Kana Lotshungɔ Lele l’Onto la Sɔnɔla Kɛnɛ Kalangande?

Oma k’etatelo, tokanyi tɔnɛ tohende tahɔtɔnɛ kânga yema: ohangelo wa sango la lotshungɔ lele l’onto la sɔnɔla kɛnɛ kalangande, takatondja wamanu efula wa wolo. Lo wedi ande, Augustin kokoka nembetshiya ɔlɔshanelo wa tokanyi takɔ tɔsɔ. Ndo Calvin akɛnaka ɔnɛ, oko wediɔ lolango la lâdiko laki Nzambi, ɔnkɔnɛ dikambo sɔ hadiokoke nembetshiyama.

Ko onde, woho wɛnya Bible waonga wa Nzambi ndo lonto lande tokimanyiyaka dia sho nyomoleka mana wembola ɛsɔ fundo oka? Sawo diayela diayɔsɛdingola akambo asɔ l’ɔm’ɔmɔ.

[Pictures on page 4]

Calvin

Luther

Jansen

[Credit Line]

Pictures: Bibliothèque Nationale, Paris

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto