Bonde koka anto ekomelo k’andja wɔma?
DAMIAN THOMPSON, ofundji ɔmɔtshi w’akambo w’ɛtɛmwɛlɔ, akafunde ɔnkɔnɛ lo jurunalɛ yelɛwɔ Time: “Aya ɛnɔnyi akumi wele Akristo wanɛ watshininala lo kanyi y’ɔnɛ kɛnɛ kofundami lo Bible pombaka mbɔsama paka oko woho wetɔ wekɔ lo mbuta ɔnɛ kem’edja nto, tshunda di’anto [nɛ] diayohandjɔ vwa. Ɛlɔ kɛnɛ, [Akristo asɔ] wekɔ lo mamba heyama dikambo tokanyi tawɔ tɔsɔ, aha paka tekɔ lo mbɔsamaka tsho oko awui wa mɛtɛ ko pe, koko totadianganyemaka ndo oma le anto wanɛ wakawaɔlaka ntondo: ansadi wa prɔgramɛ y’ɔrdinatɛrɛ, ɛnɔmbɔdi w’amundji w’ekanda la ewandji wa pɔlitikɛ.” Damian ate wɔma wa woho wayɔkɔsa waa ɔrdinatɛrɛ wa l’andja w’otondo l’ɔnɔnyi wa 2000 “ambokadimola timba t’anto wanɛ waki kondjashaka kânga yema l’akambo w’ɔtɛmwɛlɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, anto asɔ, waki kɔfɔnyamaka ɔnɛ wayoyasha l’akambo w’ɛtɛmwɛlɔ, waya l’atei a wanɛ walongamɛ lowandji l’ɛnɔnyi kinunu.” Vɔ mbokaka wɔma w’oyelo wa mpokoso ya weke yele oko “lokema l’anto mundama la sase dia wɔma, mandji ya wedja mbɔla yɔɔ, anto mbidja lofunguso la mamba dia susana mbo ya ndɛ, ndo waa aviyɔ pandjɔ vwa lo ndjâtɛtaka lo mvudu y’etajɛ y’etale.”
Lâdiko di’okiyanu wele l’anto efula, ekɔ ndo awui wakiyanya anto wasala tolui tɔmɔtshi t’ɛtɛmwɛlɔ talakanya ɔnɛ ekomelo k’andja kaya suke. Lo Ngɔndɔ ka Ntondo k’ɔnɔnyi wa 1999, lo sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Jerusalɛma la Ambewoyi w’Ekomelo k’Andja,” jurunalɛ ya la France yelɛwɔ Le Figaro yakate ɔnɛ: “Apulushi wa lɛɛta [lo wodja w’Isariyɛlɛ] fɔnyaka ɔnɛ olekanyi anto lokama wa l’olui a ‘wanɛ wakongɛ lowandji l’ɛnɔnyi kinunu’ wekɔ lo Dikona di’Ɔlivɛ kana suke la diɔ, dia kongɛka oyelo wa hende waki Yeso kana ekomelo k’andja.”
Dibuku dimɔtshi di’Ase Grande-Bretagne (1998 Britannica Book of the Year) diekɔ l’ɔkɔndɔ ɔmɔtshi wa lânde lo dikambo dia ‘taato t’ɛtɛmwɛlɔ taleka tɛtɛɛ dia Lushi l’Elombwelo.’ Diɔ tɛkɛtaka dia taato t’ɛtɛmwɛlɔ tele oko taato t’ɛtɛmwɛlɔ talakanya anto dia vɔ ndjâdiakaka vamɛ, ɛnyɛlɔ oko ɔtɛmwɛlɔ welɛwɔ ɔnɛ Heaven’s Gate (“Lokuke la Paradiso”), Tɛmpɛlɔ k’Anto, Tshunda dia Tɛmpɛlɔ ka Wonya, la Aum Shinrikyo (Mɛtɛ Kâheme Tshɛ). Ase Aum wakataamba dinga dia lɔlɛngɔ lo mboka ka la tshina dia nkɛtɛ ka l’osomba wa Tokyo l’ɔnɔnyi wa 1995 ko anto 12 wakavu ndo anto nunu efula wakahomɔ. Yɔnɛ Martin Marty, prɔfɛsɛrɛ k’akambo w’ɔtɛmwɛlɔ ka lo kalasa k’adidi ka la Chicago, akasuse ɔkɔndɔ ɔsɔ lo tshena pe lam’akandafunde ate: “Wɔtwɛlɔ w’andja ɔnɛ l’ɔnɔnyi wa 2000 ekɔ mɛtɛ dikambo dialokolokoya etema w’anto—ndo ayotshutshuya anto dia vɔ mbuta weho tshɛ wa prɔfɛsiya ndo mpɔhɔla atshunda a weho tshɛ dia ntsha awui amɔtshi. [Atshunda] amɔtshi kokaka ndjokoma wâle. Ɔsɔ ayonga etena kele ndoko lahomba monga la lɔsɛnɔ la minyaka yimba oma l’akambo tshɛ ko ndjângɛnyangɛnyaka ndamɛ.”
Nganɛ wakatatɛ anto mboka ekomelo k’andja wɔma
Lokombo la dibuku dia komelo dia lo Bible diakafundama oya l’ekomelo ka ntambe (siècle) ka ntondo ka lo nshi yaso nyɛ ko Ɛnyɛlɔ kana Oshweelo. Lo menda prɔfɛsiya efula yele lo dibuku sɔ ndo ɛtɛkɛta wa didjidji wofundami lɔkɔ, woho ɔmɔtshi w’ekanda wakafundama edja efula la ntondo ka dibuku dia Bible dia Ɛnyɛlɔ wakayelamɛka ɔnɛ “Ekanda w’Ekomelo k’Andja.” Weho wa toshimu ta l’ɛtɛkɛta wa didjidji ta l’abuku asɔ takamɛ lo nshi yaki wodja w’edjedja wa Pɛrɛsiya kana la ntondo ka nshi shɔ. Omalɔkɔ, Ansiklopedi ɔmɔtshi w’Ase Juda (The Jewish Encyclopedia) tɛkɛtaka dia “dionga la mbekelo y’Ase Babilɔna yâtshikitanya l’anto akina yatanema lo toshimu efula takayofundama lo abuku asɔ” w’Ase Juda watɛkɛta di’ekomelo k’andja.
Ekanda w’Ase Juda watɛkɛta di’ekomelo k’andja wakafulanela oma k’etatelo ka ntambe ka hende la ntondo ka nshi yaso nyɛ polo ndo lo ntambe ka hende ka nshi yaso nyɛ. Nomb’ewo kɛmɔtshi k’awui wa lo Bible akalembetshiya ɔkɔkɔ wakafundamaka abuku asɔ lam’akandafunde ate: “Ase Juda wakakahanyaka tena tshɛ lo deko pende. Aki eleko ka nshi nyɛ, kele tshɛ tshɛ kɔlɔ . . . Ɔnkɔnɛ, Ase Juda wakakongɛka ekomelo k’akambo. Aki nto eleko kokoya kahomba monga tshɛ tshɛ ɔlɔlɔ oto, eleko ka Nzambi k’ɔngɛnɔngɛnɔ, nshi yahomba wɔladi, lɔngɔnyu la losembwe monga . . . Ngande wahomba eleko ka nshi nyɛ ndjokadimɔ eleko kokoya na? Ase Juda waki la mbetawɔ ɔnɛ anto hawokokaki pondjo ntsha otshikitanu ɔsɔ, ɔnkɔnɛ vɔ wakendɛka le Nzambi dia nde ndamɛ mbekɛ lonya lande. . . . Lushi l’oyelo wa Nzambi lakelamɛ ɔnɛ Lushi la Nkumadiɔndjɔ ndo lakahombe monga lushi la wɔma wa mamba, lushi l’elanyelo ndo l’elombwelo—akambo asɔ wakahombe monga oko lɔɔnɔ la eotwelo k’eleko k’oyoyo. Ekanda wa woho ɔsɔ tshɛ wakatɛkɛtaka akambo asɔ.”
Onde wɔma w’ekomelo k’andja ekɔ wɔma wa wokoka kana bu?
Dibuku dia Bible dielɛwɔ Ɛnyɛlɔ tɛkɛtaka dia ‘ta dia lushi la woke laki Nzambi Kanga Nkudu Tshɛ,’ dielɛwɔ ɔnɛ Aramangɛdɔna, etena kayolanyema anto wa kɔlɔ. L’ɔkɔngɔ wa lâsɔ ko ɛnɔnyi kinunu ndjoya, l’etena kɛsɔ mbayodjama Satana lo difuku diaha l’ekomelo ndo Kristo ayolomboya anto. (Enyelo 16:14, 16; 20:1-4) L’ɛnɔnyi wa l’asa ɔnɔnyi wa 500 la wa 1500 lo nshi yaso nyɛ, anto amɔtshi komanaka prɔfɛsiya shɔ fundo dikambo Ogistɛ “w’Osanto” w’oseka Mupɛ (354-430 T.D.) akataka ɔnɛ Lowandji l’Ɛnɔnyi Kinunu lakatatɛ lam’akotɔ Kristo ndo l’ɔkɔngɔ wa lɔ kete Lushi l’Elombwelo lambotatɛ. Mbokɛmaka lâsɔ dia Ogistɛ kombidja yimba lo ɛlɔngɛlɔ k’akambo lo tena, koko lam’akayasukanaka ɔnɔnyi wa 1000, anto wakatalekaka monga la wɔma. Ambewi w’ɛkɔndɔ kema la lolemi ɔtɔi lo yɛdikɔ ya wɔma w’ekomelo k’andja wakokaka anto wa lo nshi shɔ. Kânga mbele wɔma ɔsɔ wakahandjɔnɛ l’ahole efula, akayɛnamaka mɛtɛ dia ɔsɔ aki wɔma wa wokoka.
Popo ndo lo nshi nyɛ, wanɛ wayasha l’akambo w’ɛtɛmwɛlɔ ndo wahayasha tshɛ wekɔ la wɔma w’ɔnɛ l’ɔnɔnyi wa 2000 kana 2001, andja wayokomɛ lo yoho mɔtshi ya wɔma efula. Ko onde ɔsɔ ekɔ wɔma wa wokoka kana bu? Onde losango lofundami lo dibuku dia Bible dielɛwɔ Ɛnyɛlɔ, kana Oshweelo, lekɔ losango la mboka wɔma kana ekɔ dui dimɔtshi diahombaso nongamɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ? Tambokɔlɔmba dia wɛ mbadia asawo wayela.
[Caption on page 3]
[Picture/Credit Line on page 3]
Maya/Sipa Press
[Caption on page 4]
[Picture on page 4]
Anto wa lo nshi y’edjedja wakokaka wɔma wa wokoka lo dikambo di’Ekomelo k’Andja
[Credit Line]
© Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris