Onde wɛ mbeyaka djembetelo ya wôngelo waki Yeso?
NDOKO onto lakombola monga la hemɔ ka wolo kana munandema la mpokoso kɛmɔtshi. Dia mbewɔ mpokoso ya ngasɔ, onto lele la lomba nembetɛka tolembetelo takonya lo wâle ndo mbɔsaka tɛdikɔ tahombama. Yeso Kristo akatɛkɛta dia djembetelo mɔtshi ya lânde yahombaso mbeya. Djembetelo yakandatɛkɛtaka yakahombe mendana la andja w’otondo ndo yakahombe monga la shɛngiya le anto tshɛ. Dui sɔ mendanaka la yɛ ndo la nkumbo kayɛ.
Yeso akatɛkɛta dikambo dia Diolelo diaki Nzambi, diayoyonya awui wa kɔlɔ ndo kadimola nkɛtɛ paradiso. Ambeki ande waki la mposa ka mbeya dikambo sɔ ndo wakakombola dia mbeya etena kakahombe Diolelo sɔ ndja. Vɔ wakambola ɔnɛ: “Ayuyala djimbitelu yakona ya lam’ayuyuya ndu y’ekumelu k’etena kene?”—Mateu 24:3.
Yeso akeyaka dia oma l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ndo eolwelo kande, ntambe efula yakahombe mbeta la ntondo ka nde mbahenyama l’okudi l’olongo oko Mɛsiya Nkumekanga lâdiko dia anto tshɛ. Lam’ele wahenyamelo ande takawahombe mɛnama le anto, Yeso akasha djembetelo yakahombe kimanyiya ambeki ande dia vɔ mbeya ‘wôngelo’ ande ndo ‘ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ.’ Djembetelo shɔ mendanaka l’akambo efula, wele vɔ tshɛ kengaka djembetelo tshɔi ya tenyi tenyi yɛnya etena ka wôngelo waki Yeso.
Afundji w’Evanjiliɔ anɛ, mbuta ate Mateo, Mako ndo Luka vɔ tshɛ wakafunde la yambalo tshɛ okadimwelo wa Yeso. (Mateu, tshapita 24 ndo 25; Mako, tshapita 13; Luka tshapita 21) Afundji akina wa Bible wakakotsha awui akina lo djembetelo shɔ. (2 Timote 3:1-5; 2 Petero 3:3, 4; Enyelo 6:1-8; 11:18) Dihole hadiokoke lo sawo nɛ dia sho sɛdingola awui tshɛ wendana la djembetelo shɔ, koko tayanga sɛdingola awui atanu w’ohomba wakenga djembetelo yakasha Yeso. Wɛ ayɛna dia ɔsɛdingwelo wa djembetelo shɔ ekɔ ohomba efula le yɛ.—Enda kiombo yele lo lɛkɛ 6.
“Otshikitanu wakakonya lo eleko k’oyoyo”
“Wudja ayolosha wudja ukina. Diulelu diayolosha diulelu dikina.” (Mateu 24:7) Jurunalɛ mɔtshi ya lo Allemagne (Der Spiegel), mbutaka dia la ntondo ka 1914, anto “wakalongamɛka nshi yayaye y’amɛna yele anto wayonga la lotshungɔ l’efula, la ehamelo ndo nshi yayaye y’ɔngɔnyi.” Oma lâsɔ, akambo tshɛ wakatshikitana. Jurunalɛ yelɛwɔ GEO mbutaka ɔnɛ: “Ta diakatatɛ lo Ngɔndɔ k’enanɛi 1914 ndo diakayokomɛ lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 1918 aki dikambo dia kandji efula. Dikambo sɔ diakela otshikitanu wa shashimoya l’ɔkɔndɔ w’anto, lo kakitola andja w’edjedja la w’oyoyo.” Ndekana asɔlayi miliyɔ 60 w’oma lo ahonda (continents) akɔ atanu tshɛ wakɔtɔ lo ta sɔ dia lɔnyɔi. Yɛdikɔ ya l’atei atei ya asɔlayi 6 000 wakadiakemaka lushi tshɛ. Tatɛ oma l’etena kɛsɔ, ambewi w’ɛkɔndɔ wa nɔnga tshɛ ndo ase pɔlitikɛ wakɔshi “ɔnɔnyi 1914 polo 1918 oko ɛnɔnyi w’otshikitanu wakakonya lo eleko k’oyoyo.”
Ta dia Ntondo di’andja w’otondo diakela etshikitanu wa pondjo lo tshunda di’anto ndo akɔtshiya anto lo nshi y’ekomelo ya dikongɛ di’akambo nɛ. Ntambe 20 kɛsɔ kakeyama oma lo ata w’efula, ɔlɔshanelo wa l’ekoma ndo terɔrismɛ. Akambo kotshikitana lo dimɛna lo ɛnɔnyi w’etatelo wa ntambe kɛnɛ. Lâdiko di’ata, akambo akina wa lo djembetelo wekɔ lo mɛnama.
Ndjala, elando ndo adidimu wa nkɛtɛ
“Ndjala ya kasha yayuyala.” (Mateu 24:7) Ndjala kakahɛnyahɛnya Erɔpɛ lo nshi yakalɔmaka Ta dia Ntondo di’andja w’otondo, ndo ndjala ya kasha yekɔ lo soya anto oma k’etena kɛsɔ. Ombewi w’ɛkɔndɔ Alan Bullock akafunde dia lo 1933 la Russie ndo la Ukraine, “nyemba y’anto yaki lo diɛnɛ la ndjala yakekekɔ lo toshamba . . . Edo w’anto waki kalakala l’emamu wa mboka.” Lo 1943, jurunalistɛ T. H. White akɛnyi la washo ande woho wakadiɛnɛ anto la ndjala ka kasha lo lɛtshi la nkɛtɛ la Henan lo wodja wa Chine. Nde akafunde ate: “Lo nshi ya ndjala ka kasha, anto tokomaka lo ndɛ suke la ɛngɔ tshɛ aha la sɔna, ndo diɔ ndɛmaka dia mbisha demba wolo. Ndo paka la wɔma wa nyɔi mbakoka onto tona ndɛ ɛngɔ kahatɔlɛmaka.” Lonyangu ko, lo ɛnɔnyi akumi wetshi ɛnɛ ndjala kakakokanɛ suke la dihole tshɛ dia l’Afrikɛ. Kânga mbele nkɛtɛ ngɔnyaka diangɔ efula dikambo dia onto tshɛ, tshunda dielɛwɔ Okongamelo wa wedja wosanganyi dikambo dia mbo ya ndɛ ndo dia dikambɔ, mbutaka dia miliyɔ y’anto oko 840 l’andja w’otondo bu la mbo ya ndɛ efula.
‘Elando wayoyala lo dihole la dihole.’ (Luka 21:11) Jurunalɛ mɔtshi (Süddeutsche Zeitung) mbutaka ɔnɛ: “Fɔnyamaka dia grippe espagnole kakadiake l’asa miliyɔ 20 y’anto la miliyɔ 50 y’anto lo 1918, oleki sui kana ta dia ntondo di’andja w’otondo.” Oma k’etena kɛsɔ, lofulo l’anto laheyama mbadia wekɔ lo sowa la hemɔ yele oko malariya, lokombakomba, lɔkɔsu la lohondja, hemɔ ka muyɛkɛ, ndo kɔlɛra. Ndo andja ɔnɛ wekɔ la kandji k’efula lo menda woho watadiangana hemɔ ka SIDA. Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ la ntondo ka dikambo dia lonyangu efula, mbuta ate tekɔ la hemɔ yahakɔnɔ kânga mambosalema ehamelo wa diambo l’awui w’aseka enganga. Ehekesa ka dikambo kɛsɔ, mɛnyaka hwe ɔnɛ tekɔ lo nsɛna lo tena dia diambo efula.
“Adidimu wa kete.” (Mateu 24:7) Lo ɛnɔnyi 100 wetshi, adidimu wa nkɛtɛ wakadiake nkama ya nunu di’anto. Lo ndjela kiɔkɔ mɔtshi, tatɛ oma lo 1914 yɛdikɔ ya l’atei atei y’adidimu wa nkɛtɛ 18 wele la wolo wa ndanya mvudu ndo nkɛtɛ wakasalemaka ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi. Adidimu wa nkɛtɛ wele la lɔnyɔi l’efula ndo la wolo wa ndanya mvudu wakasalemaka oko mbala ɔtɔi l’ɔnɔnyi. Kânga mbambohama awui wa tshulatshula, wâle wa nyɔi wekɔ efula nɛ dia anto wekɔ lo tafulanɛ l’esomba waleka salema adidimu wa nkɛtɛ.
Losango l’ɔngɛnɔngɛnɔ!
Akambo efula wa lo djembetelo ya nshi y’ekomelo mbishaka pâ efula. Koko Yeso akatɛkɛta ndo dia losango l’ɔngɛnɔngɛnɔ.
“Lukumu l’ololo lone la diulelu layusambishama lu kete tshe, uku omenyi le wedja tshe.” (Mateu 24:14) Olimu wakatatɛ Yeso ndamɛ, mbuta ate esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo wakahombe koma lo kondoko yawɔ lo nshi y’ekomelo. Kɛsɔ mɛtɛ mbambosalema. Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo sambisha losango la lo Bible ndo wekɔ lo mbetsha anto walanga dia vɔ kotsha kɛnɛ kekawɔ lo nsɛnɔ yawɔ ya lushi la lushi. Kakianɛ ndekana miliyɔ shamalo ya Ɛmɛnyi wekɔ lo sambisha lo wedja 235 ndo lo ɛtɛkɛta ndekana 400.
Tolembete dia Yeso kombuta ɔnɛ elimu tshɛ wa lo lɔsɛnɔ wayokomɛ nɛ dia pâ yele l’andja. Nde kombuta nto ɔnɛ andja w’otondo wayɔhɛnyahɛnyama paka la dikambo ɔtɔi diendana la djembetelo yakandasha. Koko nde akate akambo efula wele vɔ wakahombe kenga djembetelo yakahombe mɛnama l’ahole tshɛ wa la nkɛtɛ.
Lâdiko wa tolembetelo tambotɔsɛdingola tɔnɛ, onde wɛ ekɔ lo mɛna djembetelo mɔtshi yele ohomba efula le anto wa l’andja w’otondo lâdiko wa djembetelo nyɛ ya tenyi tenyi? Kɛnɛ kasalema kekɔ la shɛngiya le yɛ ndo le nkumbo kayɛ. Koko, sho mbeyaka ndjambola ɔnɛ: Lande na, kele paka anto yema tshitshɛ tsho mbayishihodia?
Anto mbetshaka wahɔ awɔ hita lo dihole dia ntondo
“Hakoke sala osale lanɛ,” “Wâle wa nyɔi,” “Kitshakitsha vitɛsɛ.” Ɔsɔ ekɔ tolembetelo ndo ɛhɛmwɛlɔ ɛmɔtshi wɛnaso koko wɔnywama mbala efula. Lande na? Sho sɛngiyamaka esadi eto la kɛnɛ kɛnaso dia kekɔ lo wahɔ aso shoamɛ. Ɛnyɛlɔ, sho mbeyaka monga l’ohomba wa kɛndjakɛndja lo vitɛsɛ yoleki nyɛ yetawɔma lo ɛlɛmbɛ, kana sho mbeyaka monga la nsaki ka wolo ka sala osale lo dihole diakawashimbe. Koko mɔnyɔla tolembetelo ekɔ dui di’enginya.
Oko ɛnyɛlɔ, longe l’ekama lakongotɔ oma lo tɔsɔdi t’akona wa lo Autriche, France, Italie, ndo la Suisse ndjakaka mbala mɔtshi amɛngɔdi wanɛ wahalɛmiya ɛhɛmwɛlɔ wâkeketsha dia ndɔta weho wa sabata wakɛndakɛndawɔ la yɔ l’etadimbo wambokombama la longe l’ekama. Lo ndjela jurunalɛ mɔtshi (Süddeutsche Zeitung), amɛngɔdi wahadje yimba lo ɛhɛmwɛlɔ ɛsɔ mbutaka ɔnɛ “paka mbidja lɔsɛnɔ lo wâle ko wɛ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ.” Lonyangu ko, mɔnyɔla ɔhɛmwɛlɔ koka monga l’etombelo wa kɔlɔ efula.
Ɛkɔkɔ akɔna wele l’anto wâtshutshuya dia mɔnyɔla djembetelo yakasha Yeso? Mbeyaka monga ko wambetɛma totshungu oma lo nsaki kawɔ ka lokaki kana ka monga ɔngɔnyi, oma lo wendjodi awɔ, oma lo woho wewɔ bu l’akoka wa mbɔsa tɛdikɔ, oma l’awui wasalawɔ lushi la lushi kana oma lo wɔma wa shisha lokumu lawɔ. Onde dui dimɔtshi l’atei w’awui asɔ koka kokonya dia wɛ mɔnyɔla djembetelo ya wôngelo wa Yeso? Kema ayonga dui dia lomba efula shihodia djembetelo shɔ ndo mbɔsa tɛdikɔ tahombama?
Lɔsɛnɔ lo paradiso ka la nkɛtɛ
Lofulo l’anto latatetemala mbudɛ lekɔ lo ndjela djembetelo ya wôngelo waki Yeso. Kristian, ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi wotshukanyi w’Okristo wa lo wodja w’Allemagne, akafunde ate: “Ɔnɛ ekɔ tena dia kɔlɔ efula. Aha la tâmu tekɔ lo nsɛna lo ‘nshi y’ekomelo.’ ” Nde la wadɛnde mbetshaka wenya efula lo mbutɛ anto akina awui wendana la Diolelo dia Mɛsiya. Frank ekɔ lo mbidjasɛ lo wodja akɔ wâmɛ. Nde la wadɛnde wekɔ lo keketsha anto akina la lokumu l’ɔlɔlɔ l’oma lo Bible. Frank mbutaka ɔnɛ: “L’ɔtɛ w’akambo wasalema l’andja ɔnɛ, anto efula ɛlɔ kɛnɛ wekɔ l’okiyanu lo dikambo dia nshi yayaye. Sho ndjatshutshuyaka dia mbakeketsha l’ekimanyielo ka prɔfɛsiya y’oma lo Bible yendana la paradiso ka la nkɛtɛ.” Ɔnkɔnɛ Kristian nde la Frank wekɔ lo kimanyiya dia kotsha dui dimɔtshi dia lo djembetelo ya Yeso, mbuta ate esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo.—Mateu 24:14.
Etena kayokoma nshi y’ekomelo lo kondoko yayɔ, Yeso ayolanya dikongɛ nɛ di’akambo di’omusu ndo anto wadisukɛ. Oma l’etena kɛsɔ, Diolelo dia Mɛsiya diayɔlɔmbɔla akambo wa la nkɛtɛ ndo diɔ diayela weho w’akambo wakatama ɔnɛ wayonga lo Paradiso. Anto wayotshungɔ oma lo hemɔ ndo nyɔi, ndo anto wakavu wayolwama dia nsɛna la nkɛtɛ. Ɔsɔ mbele elongamelo ka dimɛna efula kakongɛ wanɛ washihodia djembetelo ya tena. Shi ekɔ dui dia lomba dia mbeka akambo efula wendana la djembetelo shɔ ndo kɛnɛ kahombaso sala dia ndjoka lo ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo? Lo mɛtɛ, kɛsɔ mbahomba monga dikambo dioleki ohomba le onto tshɛ.—Joani 17:3.
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 4]
Yeso akate akambo efula wele vɔ tshɛ wakahombe kenga djembetelo yahomba mɛnama lo ahole tshɛ wa la nkɛtɛ
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 6]
Onde wɛ mbeyaka djembetelo ya tenyi tenyi yele ohomba le anto wa l’andja w’otondo?
[Kiombo/Esato wa lo lɛkɛ 6]
TEYE TOLEMBETELO TA NSHI Y’EKOMELO
Ata wahatayalaka ndoko lushi.—Mateu 24:7; Enyelo 6:4
Ndjala ya kasha.—Mateu 24:7; Enyelo 6:5, 6, 8
Elando.—Luka 21:11; Enyelo 6:8
Ehamelo ka ɛɔnywɛlɔ k’ɛlɛmbɛ.—Mateu 24:12
Adidimu wa nkɛtɛ.—Mateu 24:7
Tena dia pâ dia wolo mbikikɛ.—2 Timote 3:1
Ngandji ka falanga ka tshambandeko.—2 Timote 3:2
Ohedia le ambutshi.—2 Timote 3:2
Ngandji ka mɛtɛ aya kema.—2 Timote 3:3
Anangi wa ɛngɛnɔngɛnɔ oleki wa Nzambi.—2 Timote 3:4
Ndjakimɛ kema.—2 Timote 3:3
Ngandji k’akambo w’ɔlɔlɔ kema.—2 Timote 3:3
Anto hawodje yimba lo wâle wele la ntondo.—Mateu 24:39
Amɔnyɔdi wekɔ lo tona djembetelo ya nshi y’ekomelo.—2 Petero 3:3, 4
Esambishelo ka Diolelo diaki Nzambi l’andja w’otondo.—Mateu 24:14
[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 5]
Asɔlayi wa lo Ta dia Ntondo di’andja w’otondo: Oma lo dibuku The World War—A Pictorial History, 1919; nkumbo ka wola: AP Photo/Aijaz Rahi; kanga hemɔ ka muyɛkɛ: © WHO/P. Virot