Go Lemoga Dikgang

Tirisa-dikgoka e e Boleletsweng Pele

“Basha ba fetoga ba ba nang le tirisa-dikgoka thata go feta ka moo ba neng ba ntse ka gone mo dingwageng tse di fetileng,” go bolela jalo James Fox, ebong moitseanape yo o ithutang ka bokebekwa kwa Northeastern University. “Ke bona re na le mosha wa mofuta o o farologaneng thata,” go bolela jalo Faye Harrison, eleng moatlhodi wa kwa Michigan. “Ke diganana, ba bonako (mo go diriseng dikgoka), ba tsenelela kwa teng mo go sa itsholeng sentle go go masisi ba sa le bannye thata.” Tota, basha ba dingwaga tsa bolesome bao ba shakgetseng ba “na le molato wa dipolao di ka nna 300 tsa batsadi bao ba bolaiwang ke basha ngwaga le ngwaga,” go bega jalo Detroit Free Press.

Ke ka ntlhayang fa tirisa-dikgoka e oketsega mo basheng ba gompieno? Fox o umaka gore ba letlelelwa go dirisa dibetsa thata, o umaka tirisa-dikgoka ya mo thelebisheneng, le “ka kakaretso, go sa tlotle bolaodi go le kalo,” go ya ka USA Today. Malebana le batsadi, David Ramirez, ebong moatlhodi wa Denver, o dumela gore “ditekanyetso tse di tlwaelegileng le megopolo e e malebana le tlotlo ga di fetisediwe mo baneng mme batsadi ba le bantsi ba lebega ba sa tlhokomele basha ba bone,” go bolela jalo The Denver Post.

Mafoko ao a kwadilweng ke moaposetoloi Paulo a mo nakong tota fa, mo makgolokgolong a dingwaga a a fetileng, a ne a bolelela pele gore “mo metlheñ ea bohèlō go tla tla dipaka tse di tlhokohatsañ. Gonne batho ba tla nna baithati, le barati ba madi, le babelahadi, . . . le ba ba sa utlweñ batsadi ba bōnè, . . . ba sena loratō loa tlhōlègō, . . . ba sena boithibō, ba le bogale, e se barati ba molemō gopè.” (2 Timotheo 3:1-3) Bakeresete ba ka ipabalela gore ba seka ba nna le maikutlo a a ntseng jalo ka go aga dikamano tse di lorato tsa lelapa, jaaka go supilwe mo dikarolong tsa Bibela tse di ntseng jaaka Duteronome 6:4-9 le Bakolosa 3:12-14, 18-21.

Ba Roba se ba se Jadileng

“Ga re bale Bibela ebile ga re itse se se mo go yone,” go bolela jalo mmatlisisi wa Moamerika ebong George Gallup, Jr. “Re roba ditlamorago tsa seo mmogo le go boga ka tshwanelo mo selekanyong sa tlhalo, go sa tshware bana sentle, go sa dirise diokobatsi ka tshwanelo, le go tsietsa mmogo le go sa ikanyege mo bathong ba dingwaga tse di farologaneng mo morafeng.” Go ya ka patlisiso ya ga Gallup, 40 lekgolong ya Maamerika ba nna gone kwa kerekeng ka Sontaga mme mo e ka nnang 80 lekgolong ba nyalela kwa kerekeng, lefa go ntse jalo selekanyo sa tlhalo se ile sa ipheta gararo fa esale go tloga ka 1960, palo ya balekane bao ba nnang mmogo ba sa nyalana e ile ya oketsega mo e ka nnang makgetlo a le matlhano, mme go ithwala bana ba mpa ya dikgora go ile ga ipheta mo e ka nnang gane. Go ntsha dimpa go ile ga ipheta gararo magareng ga 1972 le 1979.

Gallup o ne a supa gore tota matsapa di a tsaya kae, o ne a akgela jaana: “Ka phepafalo dikereke ga di fitlhelele pelo fa di ruta ditekanyetso. Re tshela ka bodumedi ka go bo okola fela fa godimo. Ga bo fetole matshelo ebile ga bo kaele. Le gone ga bo a theiwa mo Bibeleng.”

Lefa go ntse jalo, Bokeresete bo tshwanetse jwa fetola matshelo, bo kaele le go theiwa mo Bibeleng. Bo ne bo ntse jalo kwa tshimologong. Bakeresete ba pele ba ne ba rutiwa gore ba “apolè motho oa bogologolo.” Paulo o ne a kwala jaana: “Go le baakahadi, go le baōbamedi ba medimo ea disètwa, go le ba bonyatsi, go le baithati, go le basodoma, go le magodu, go le ba ba bohula, . . . ga ba ketla ba rua bogosi yoa Modimo. Me bañwe ba lona ba kile ba ne ba nntse yalo.”—Baefesia 4:22; 1 Bakorintha 6:9-11.

“Motho wa Ntlha E Ne e le Motho”

Borathuto-tlhagelelo bangwe ba bolela gore thuto-tlhagelelo e dumelwa “yotlhe” le gore “ke kgopolo e motho a ka e supelang kwa laboratoring.” Mme kwa Second International Congress of Human Paleontology, eo e neng e tshwaretswe kwa Turin, Italy, bosheng jaana, go ne go sena pelaelo ya gore baitseanape ba le bantsi ba santse ba na le dipelaelo mo kgannyeng eno.

Mo boemong jwa gore kokoano eo e tlatse gore thuto-tlhagelelo e dumelwa “yotlhe,” go bonala e ile ya senola ditsela tsa konokono tseo baitseanape ba sa utlwaneng mo go tsone malebana le gore motho o tlhageletse leng le gore jang. Ka sekai, Mopaleontoloji (Paleontologist) Bernard Vandermeersch o ne a otlelela lebaka la gore, malebana le ka moo motho a simologileng ka gone, diphelelo tsa paleontoloji “di ganetsana le tshedimosetso e e neelwang ke boitseanape jo bo malebana le tsela eo ditshedi di itsalang ka yone le ka moo di farologanang ka teng,” eo e supang go motsadi a le mongwe fela wa botlhe.

Lefa go ntse jalo, go ganetsana go go ntseng jalo go teng fela mo gare ga batho bao ba palelwang ke go amogela boammaaruri jo bo motlhofo jwa gore Modimo o “dihile dichaba cotlhe tsa batho ba cwa mothuñ a le moñwe hèla, go tla ba aga mo lehatshiñ yeotlhe.” (Ditihō 17:26) O ne a dira seno jang? Genesise 2:7 e re bolelela gore “Modimo a bopa motho ka lorole loa mbu, me a budulèla mōea oa botshelō mo dinkoñ tsa gagwè,” a dira gore motho a fetoge “mōea o o tshedileñ.”

Ga go gakgamatse he go bo rathuta-tshelo ebong Giuseppe Sermonti, fa a ne a akgela malebana le ditshwetso tsa kokoano eo, a ne a dumalana gore “maiteko otlhe a go dira gore go dumelesege gore re dule mo bagologolwaneng ba dikgabo ga a tlhagisa diphelelo dipe tse di kgatlhisang. Motho wa ntlha e ne e le motho.”