Masetlapelo a Tlholego—Sesupo sa Metlha ya Bofelo?
“MORAHE o tla cogologèla morahe, le bogosi bo cogologèle bogosi: me go tla nna meshwèle, le dithoromō tsa lehatshe mo maheloñ mañwe le mañwe. Me dilō cotlhe tse, e be e le tshimologō ea botlhoko yoa pèlèga.” Ka mafoko ano, Jesu Keresete o ne a tlhalosetsa barutwa ba gagwe makgolo a dingwaga a le 19 a a fetileng gore ditiragalo tse di boitshegang tse di ntseng jalo, le go oketsega ga boikepo le go rerwa ga mafoko a a molemo a Bogosi jwa Modimo lefatshe ka bophara, e ne e tla nna sesupo se se bonalang sentle sa “bokhutlō yoa lehatshe.”—Mathaio 24:3-14.
Go ya ka se se kwadilweng fa godimo, re ka nna ra ipotsa gore, A re bona ditiragalo tse di boitshegang tsa dithoromo tsa lefatshe, dikgwanyape, merwalela, mauba, le ditlala go gaisa tse di neng di bonwa ke batho ba nako e e fetileng? Le gore go sa kgathalesege botswelelopele jo saense le tegenologi e bo dirileng, a go na le selekanyo se segolwane sa batho ba ba bogang ka ntlha ya moo?
Karabo ya batho ba bantsi ke ee. Ka sekai, makasine wa New Scientist o tlhagisa gore “lefatshe le ka lebelela go tlelwa ke masetlapelo a a oketsegileng ka bo1990, go na le masome a dingwaga a a fetileng.” Ka mo go tshwanang go UN Chronicle ya June 1991, mokaedi wa World Meteorological Organization o ne a bolela jaana: “Ditiragalo di itshupa sentlentle. Go tloga ka bo1960 go ya go bo1980 . . . , go ile ga nna le koketsego e e menaganeng ga tlhano ya masetlapelo a magolo a tlholego a a diragalang kgapetsakgapetsa, mme koketsego ya go wela kwa tlase ga ikonomi go menagane gararo.” Fa o phepafatsa kgang eno, makasine wa World Health, wa UN World Health Organization, o ne wa bolela jaana: “Batho ba ile ba nna ba welwa ke masetlapelo a tlholego le tshenyo e a e bakileng go ralala botshelo jotlhe jwa bone. Lefa go ntse jalo, jaaka fa lekgolo la bo21 la dingwaga le ntse le atamela, re ntse re bona phetogo e e tlhakaneng mo dipalong tsa baagi, le mo maemong a ekoloji le tegenologi tseo di dirang gore batho ba bantsi ba tlhaselwe bonolo ke ditiragalo tse di boitshegang tsa tlholego le tse di bakiwang ke batho.”
Mongwe le mongwe yo o tsayang tsia dilo tse di diregang bosheng jaana ga a gakgamadiwe ke go utlwa dipolelo tse di ntseng jaana. Baanamisi ba dikgang ga ba ke ba tlhoka go umaka dikgang tse di gogomosang maikutlo, e ka ne e le tse di umakang go thunya ga lekgwamolelo kwa Philippines, thoromo ya lefatshe kwa California, morwalela kwa Bangladesh, leuba kwa Somalia, kgwanyape kwa Hawaii, kana makhubu a a maatla a kwa Nicaragua. Ga go na kgwedi epe e e fetang go sena pego epe kaga masetlapelo mangwe mo karolong nngwe e e rileng ya lefatshe.
Batho bangwe ba itlhokomolosa seno ba tsaya gore ga se dilo tse di botlhokwa. Ba bolela gore lebaka la go bo go bonala e kete masetlapelo a oketsegile thata jaana ke fela ka go bo pego ya dikgang e le botoka jaanong kana ka go bo go bolokiwa rekoto ya se se diragetseng botoka. Mo godimo ga moo ba bolela gore go na le batho ba ba oketsegileng ba ba welwang ke masetlapelo fela ka go bo batho ba ntsifetse gompieno. A mabaka ano ke one fela?
Tlhokomela gore ga tweng mo setlhogong sa New Scientist se se nopotsweng fa godimo. “Go ne ga begwa ditiragalo tsa masetlapelo di le 523 ka bo1960 le di le 767 ka bo1970. Ka bo1980 palo ya teng e ne e setse e fitlhile go 1387.” E tswelela pele ka go tlhalosa gore, “karolo ya koketsego e e nnileng teng mo dingwageng tse di lesome tse di fetileng e ka ne e le ka ntlha ya go bo masetlapelo a ile a begiwa ka kgololesego kwa China le kwa Soviet Union.” Morago ga moo e oketsa jaana: “Lefa go ntse jalo, palo ya tsone e ntse e oketsega.” Go oketsega ka bonako jaana ga masetlapelo e ka se nne fela ka go bo di begiwa botoka kana go bolokiwa rekoto ka tsela e e botoka.
Mo godimo ga moo, UN Chronicle ya March 1992 e bega jaana: “Mo dingwageng tse di masome a mabedi tse di fetileng, go ile ga swa batho ba ba ka nnang dimilione di le tharo mme ba le dimilione di le 800 ba ne ba amiwa ke ‘tshenyo, go tshwenyega le go boga’ ka ntlha ya masetlapelo.” Seno se raya gore motho a le 1 mo go ba le 7 yo o tshelang mo lefatsheng o amilwe ka tsela nngwe ke mofuta mongwe wa masetlapelo kana kotsi nngwe e e rileng. Tota seno se ama maikutlo e bile go phepafetse gore re tshela mo nakong ya thubakanyo le dikhuduego.
E re ka Bibela e bolelela pele ka nako eno e e thata, a seno se raya gore ke Modimo o dirang gore go nne le masetlapelo le pogo e e a bakang? Batho ba le bantsi ba akanya jalo. Mme lefa go ntse jang mabaka a bontsha eng? Mme go feta moo, Bibela yone e bontshang?
[Motswedi wa Setshwantsho mo go tsebe 2]
Cover: W. Faidley/Weatherstock
[Metswedi ya Ditshwantsho mo go tsebe 3]
Middle photo: Mark Peters/Sipa Press
WHO/League of Red Cross