Ditlhobolo—Ga Se tsa Banna Fela

MO GO tsa dipapadi, go ile ga dirisiwa setshwantsho sa monna yo o maatla yo o bogale ka tlhobolo e le mo diatleng tsa gagwe go rekisa dilo di le dintsi. Ke bone ba tsamaisang dilo di le dintsi tse di farologaneng—motsoko, dijanaga, diaparo, ditlhobolo le dilo tse dingwe tse dintsintsi, go ikaegile fela ka seo motho yo o bapatsang a se akanyang.

Kwa United States segolobogolo, go ile ga bontshiwa banna jaaka bao ba sekeng ba kgaogana le ditlhobolo tsa bone. Mo mebileng ya motse, go ile ga dirwa difikantswe tsa bagaka ba ba fentseng di dirwa ba tshwere tlhobolo mo matsogong a bone kana e le mo lethekeng la bone. Tota le eleng le fa ditshwantsho tseo di tshwantshang motlha wa Bophirima wa boganana di sa kwalwa sepe se se di tlhalosang o di lemoga fela ka bonako ka tlhobolo e e nang le dikarolo di le thataro tse go tlhatlhelwang marumo mo go tsone di bofeletswe mo nokeng ya monna. Go ilwe ga dirwa dibaesekopo tse di senang palo tseo ditlhogo tsa tsone di nang le lefoko “tlhobolo” mo go tsone. Dilo tse di bontshiwang mo thelebisheneng le dilo tse di gogelang batho kwa diofising tseo go rekisetswang ditekethe tsa dipontsho kwa go tsone di gone mme go utlwala ditlhobolo tseo di thuntshang ka bofefo kwa go tsone—batho ba ba siameng ba thuntshana le batho ba ba sa siamang mo boemong bongwe le bongwe jo o ka bo akanyang le gongwe le gongwe kwa o ka go akanyang. Banna ba eleng bomarorongwane ba itira banna ba dikwankwetla ka ditlhobolo tse dipotlana kana ka ditlhobolo tse dikgolo di le mo seatleng sa bone, go bonala batho ba mmatota ba ba suleng ba rapaletse fa dinaong tsa bone.

Mme basadi ba le bantsi jaanong ba nna le seabe mo go diriseng ditlhobolo. Mo dingwageng di le mmalwa tse di fetileng, dithelebishene di ile tsa bontsha matseka a basadi le babatlisisi ba mo sephiring ba eleng basadi ba thuntshana le dinokwane mme ba fenya ka ntlha ya go nepa sentle ga bone le ka ntlha ya mokgwa wa maemo a a kwa godimo wa go thuntsha o ba nang le one.

Ba sailela kwa mafelong ao go ithutelwang go dirisa ditlhobolo kwa go one, gangwe le gape ba thuntsha ka dibetsa ba thuntsha ditshwantsho tsa banna bao eketeng ba a tshela ba di phunya marobana a marumo fela mo gare ga matlho a tsone.

Ka jalo ga go a tshwanela go go gakgamatsa fa o utlwa gore ditlhobolo tse dipotlana tseo di dirilweng ka mo go kgethegileng di direlwa basadi di setse di rekisiwa mme di rekwa ka bontsi. “Bahumagatsana, ga lo kake lwa dirisa senkgisa monate sa banna,” go ne ga kwala jalo mohumagatsana mongwe yo eleng mmegadikgang, “ka jalo ke ka ntlhayang fa lo dirisa tlhobolo ya banna? Lo tlhoka tlhobolo e e motlhoswana, eo e senang dikarolo dipe mo go yone tseo di ka amang dinala tsa lona, tlhobolo ya maratwa go lejwa, e e santseng e le maatla. Gongwe lo batla e e bidiwang [9,65]-calibre LadySmith . . . e e botala jo bo phatsimang, kana e e mmala wa selefera e e eketeng e na le segagane, e e nang le lolopo la boleele jo lo bo ratang.” Mankge mongwe o ne a tlhagisa maikutlo a gagwe jaana malebana le seo basadi ba se batlang mo ditlhobolong: “Mosadi o batla gore tlhobolo e nne ntle. O batla gore e nne selo se sentle seo a ka se tsenyang mo sepatšheng sa gagwe. Ga a batle gore e gotlhane le kgetsana ya gagwe ya ditlolontlofatsi le seipone sa gagwe . . . Basadi ba le bantsi ba rata dilo tse di nang le mebala e e nyalanang le e e tsamaisanang. Ga ba batle gore e lebege e le maswe kana e boifisa . . . O e rekela gore a itshireletse ka yone, mme gape, ga a batle gore e nne maswe.”

Dingwe tsa ditlhobolo tse di tshwarwang ka seatla tseo di dirilweng ka tsela e e kgethegileng di direlwa basadi ba bantle ke di 9,65-calibre tseo di kgonang go thuntsha ga tlhano ka nako e le nngwe mme ba newa go ya ka dilopo tsa boleele jwa mefuta e le mmedi tseo ba di ratang—e e disentimetara di le tlhano le e e disentimetara di le robedi—gore e kgone go tsena sentle mo sepatšheng. Dingwe di tla di na le ditshegetsi tse di borethe, tse di betlilweng ka logong, mme tse dingwe tsone di ka nna tsa nna le mmala wa disemebala. “Di dintle eletota,” mosadi mongwe o ne a rialo, “mme ebile, ke akanya gore di a thusa.” Mme, gape, go dirwa dipatšhe tse dintšha tseo di nang le dikamotshana di dirilwe mo teng ga tsone tseo di dirilweng ka mo go kgethegileng di direlwa ditlhobolo tse dipotlana tsa basadi. “Motho yo o nang le tlhobolo ya basadi e potlana eo e senang sepatšhe se se kgethegileng o ipatlela mathata fela,” mosadi mongwe o ne a rialo. “O tla feleletsa o na le mafofora le diminti mo lelopong la tlhobolo, kana motsoko, fa e le gore o a goga, kana sengwe le sengwe fela seo se tlalang kwa tlase ga kgetsana ya mosadi.” Bangwe ba bonela pele nako eo mo go yone mosadi yo o tsamayang ka tlhobolo a tla bong a bonwa gongwe le gongwe fela jaaka mosadi yo o tsamayang ka sekhukhu a bonwa gongwe le gongwe.

Dipalo tsa Bone Di A Gola

Fa go ne go botsolodiwa batho bangwe bosheng jaana seo se ile sa bontsha gore mo magareng a 1983 le 1986, palo ya basadi bao ba nang le ditlhobolo kwa United States “e ile ya tlhatlogela kwa godimo ka diperesente di ka nna 53 go ya mo go fetang dimilione di le 12.” Potsolotso eo gape e ne ya bontsha gore mo dingwageng tse tharo tseo, “basadi ba ka nna dimilione di le 2 mo godimo ga moo ba ne ba ntse ba akanya go reka tlhobolo.” Mo dimakasineng dingwe tsa basadi, go lebisiwa tlhokomelo ka bolalome malebana le ka moo mosadi a tlhokang tshireletsego ka gone ka go bontsha mosadi a boela gae mme a fitlhela letlhabaphefo le thubilwe mo kgorong ya gagwe ya kwa pele. A o nna a le nosi? A o na le tlhobolo gore a itshireletse ka yone fa a rakana le senokwane sengwe? Nomoro ya mogala eo o e leletsang mme o sa duele sepe mo go yone eo e kwalwang kwa tlase ga phasalatso eo go felela e le ya motho yo o dirang ditlhobolo, yo jaanong a solofetsang go go naya tlhobolo ya mofuta o mosha ya marata go lejwa eo e diretsweng basadi.

“Diphasalatso tseno di tshwana le go tshela ntho ka letswai,” mosadi mongwe o ne a rialo. Lebaka ke gore ereka basadi ba le bantsi ba nna ba le bosi kana e le batsadi bao ba senang balekane, ba ikutlwa ba tshabelelwa thata ke go tlhaselwa ka tsela e e makgwakgwa ke dikebekwa, gantsi ba na le lebaka le le utlwalang la go akanya jalo. Mo ditoropong di le dintsi tse dikgolo, go betelela go a oketsega. Basadi ba phamolelwa dipatšhe tsa bone—ba le bantsi ba di phamolelwa ba supilwe ka thipa. Basadi ba tlhaselwa mo mebileng, mo mafelong ao ba emisang dikoloi mo go one, le mo meagong ya diofisi letsatsi le penne. Matlwana ao go hiriwang mo go one le magae, mafelo a basadi bao ba nnang ba le bosi, a thubiwa ka nako ya fa mong wa one a robetse. “Bogolo re tla tshwanela gore re ithute go itlhokomela,” mosadi mongwe o ne a rialo, “ka gonne jaaka fa re ntse re fetoga batho ba ba sa nneng felo go le gongwe jaana mo lefatsheng leno le bothubaki bo ntseng bo oketsega mo go lone, re tla tshwanelwa ke gore re itlhokomele.”

“Ke ne ke le mo tseleng go tswa kwa mmerekong ke ya gae,” mosadi mongwe yo o neng a botsolodiwa mo thelebisheneng ya U.S. o ne a rialo. “Mongwe o ne a mphamola a mpotile kafa morago. O ne a tshwere thipa mme o ne a ntigela fa fatshe mme a tsubula sepatšhe sa me. Ke ne ka ipolelela gone fela foo gore ke tshwanetse ka dira sengwe.” Morago ga a sena go dira kopo ya gore a nne le tetla ya go tsamaya ka tlhobolo le morago ga a sena go ithuta go thuntsha kwa go ithutelwang go thuntsha gone, o ne a ikutlwa jang? “Ga ke tlhole ke ikutlwa ke tshabelelwa ke go tlhaselwa tlhaselwa fela. Ke ne ka ipolela gore, ke na le tlhobolo, ke kgona go thuntsha setshwantsho seno mme go monate eletota, ga ke boife sepe. Fa ke na le tshipinyana eno e e mo diatleng tsa me, ruri ke ka kgona go itshireletsa.”

Go phepafetse gore basadi ba feta dimilione di le 12 ba kwa United States ba akanya jalo, mme go itse mang gore ke ba le kae bao ba nang le dibetsa tseo di seng kafa molaong? Dipalopalo tsa bone mo lefatsheng lotlhe e ka nna tse di boifisang. Lefa go le jalo, a tsela eno ya go akanya e tsamaisana le seo se fitlheletsweng ke patlisiso e ntsi e e dirilweng malebana le seo dintlha di se bontshang? Pele ga o tswa o ya go reka sebetsa seo o ka itshireletsang ka sone, a o ke o tlhatlhobe seo batlhankedi ba mapodise le dipalopalo di se bontshang.