Kafa Bokebekwa Jwa Digongwana—Bo Go Amang Ka Teng

KA MMEGADIKGANG WA TSOGANG! KWA JAPANE

Moeka (moeteledipele) wa dinokwane tsa Mafia o phunya monwana wa setlabosheng. Madi a rothela mo setshwantshong sa “moitshepi.” Morago ga foo, molelo o laila setshwantsho seo. Moeka o raya lekawana leno a re: ‘Fa o ka bo wa bipolola diphiri tsa segongwana sa rona, o tla tuka fela jaaka moitshepi yo.’

KHUPAMARAMA—ka Sentadiana, omertà—e ile ya dira gore go fete dingwaga tse dintsi ditiro tsa bokebekwa jwa digongwana e le sephiri. Le fa go ntse jalo, gompieno gongwe le gongwe mo ditlhogong tsa dikgang go buiwa thata ka digopa tsa dikebekwa jaaka fa batho bangwe ba e kileng ya bo e le dinokwane ba di senola. Mongwe yo o itsegeng thata yo o neng a latofadiwang ke bo-pentiti bano kana batlhanogela Bamafia, ke Giulio Andreotti, yo e kileng ya nna tonakgolo ya Italy ga supa mme gone jaanong a sekisediwa ditiro tsa go bo a kile a nna Mafia.

Gongwe le gongwe digongwana tsa dikebekwa di anamiseditse ditiro tsa tsone mo dikarolong tsotlhe tsa botshelo: Bamafia kwa Italy le kwa United States, koo gape ba bidiwang Cosa Nostra; bagwebi ba tsietso ba diokobatsi kwa Amerika Borwa; Bo-Triad ba China; bo-yakuza ba Japane. Ditiro tsa bone tse di maswe di a re ama rotlhe e bile di dira gore ditlhwatlhwa tsa dilo di tlhatlosiwe.

Kwa United States, go bolelwa gore, Bamafia ba ikgaogantse ka ditlhopha tse tlhano kwa toropokgolong ya New York, ba dira madi a le dimilione di le diketekete ka go gapa ditsabatho, ditiro tsa go sireletsa, go adima batho madi, go betšha, go gweba ka diokobatsi le ditiro tsa boaka. Go bolelwa gore digopa tsa Bamafia di na le taolo e kgolo thata mo mekgatlhong ya babereki ba dikgwebo tsa go olela matlakala, bakgweetsi ba diteraka, baagi ba dikago, ba ba isang dijo kwa mafelong a mangwe le ba dikgwebo tsa diaparo. Ka taolo e ba nang le yone mo mekgatlhong ya babereki, ba kgona go rarabolola dikgotlhang tsa babereki kana ba ka emisa ditiro tsa kgwebo eo. Ka sekai, mo mafelong a go agiwang mo go one, letsatsi lengwe teraka e kgolo e e gogorupang e ka ema tsi e sa sute, letsatsi le lengwe mariki a motšhini o mogolo o o epang a ka nna a sa bereke, le baenjeniri ba kago ba ka dira tiro ba “goga dinao”—ditiro tseno le tse dingwe tse dintsi di ka tswelela pele jalo go fitlha beng ba kago ba ineela go dumalana le ditopo tsa segopa seo, e ka tswa e le go ba bipa molomo kana ditumelano tsa tiro. Makasine wa Time o bolela gore, tota e bile, “fa borakgwebo ba duela Segopa seno pipamolomo, se ka ba tlhomamisetsa gore dilo di dirwa ka bonako, go nna le kagiso mo tirong le go ba kgontsha go bona babereki ba ba sa batleng madi a mantsi.”

Kwa Colombia digopa tse pedi tse di gwebang ka diokobatsi di ne di gaisanela kgwebo eo go fitlha Pablo Escobar, yo e leng moeteledipele wa segopa sa Medellín, a hulwa ka 1993. Morago ga moo, segopa sa Cali se ne sa simolola go gweba ka khokheine ka tsietso se le nosi. Ka 1994, kwa United States fela, se ne sa dira didolara di le dimilione di le dikete tse supa (diranta di le dimilione di le dikete tse 33), ka jalo, gongwe sa nna setlhopha sa bokebekwa jwa digongwana se segolo go gaisa tsotlhe mo lefatsheng. Mme e ne ya re fa moeteledipele wa sone yo mogolo e bong José Santacruz Londoño a ne a tshwarwa ka 1995, seo se ne sa koafatsa segopa seo thata. Lefa go ntse jalo, gantsi go aga go na le mongwe yo o iketleeditseng go nna motlhatlhami yo mosha a nna moeteledipele.

Morago ga go phutlhama ga Lesire la Tshipi, ditiro tsa Bamafia ba Russia di ne tsa simolola go anama le lefatshe lotlhe. Modiri mongwe wa banka yo o nopotsweng ke Newsweek o bolela gore, ka ntlha ya seno, “kgwebo nngwe le nngwe kwa Russia e amana ka tsela nngwe le bamafia.” Tota le kwa Brighton Beach, kwa New York, go begwa gore Bamafia ba Russia ba bona dipoelo tse dikgolo ka maretshwa a tsietso mo dilong tse di amang peterolo. Beng ba dikoloi ba feleletsa ba duela dituelo tsa yone tse di kwa godimo mme puso le yone e latlhegelwa ke madi a lekgetho. Gape digopa tsa Russia di na le digongwana tsa diaka kwa Yuropa Botlhaba. Bontsi jwa ditiro tsa bone tsa bokebekwa di itlhokomolosiwa fela ba sa di atlholelwe. Ke mang yo o ka lekang go itebaganya le batho bano ba ba nang le dibetsa tse di kotsi ba e kileng ya bo e le baatleletiki e bile e kile ya nna masole mo ntweng ya kwa Afghanistan?

Maemo a ntse fela jalo le kwa Botlhaba. Batho ba ba mo kgwebong ya dibaesekopo kwa Japane ba ka itsenya mo mathateng a magolo fa ba ka se supe go tlotla setlhopha sa teng sa yakuza le go se tlotlomatsa. Mono le teng ba batla madi a ditiro tsa go sireletsa boradibara tota le barekisi ba mo mebileng. Mo godimo ga moo, bo-yakuza ba kgonne go tsenelela thata mo ikonoming ya Japane ka go rulaganya dikhampani tse e leng tsa bone, ba gapa madi go tswa mo dikgwebong tse dikgolo le go ikgokaganya le digongwana tsa dikebekwa tsa dinaga di sele.

Digongwana tsa dikebekwa tse di remeletseng kwa Hong Kong le Taiwan le tsone di anamela mo lefatsheng lotlhe. Kwantle ga leina la tsone la Triad, ga go itsiwe sentle kafa di dirang ka teng. Di simologile bogologolo kwa ka lekgolo la bo17 la dingwaga fa baitlami ba Ba-China ba ne ba itira seoposengwe go lwantsha Ba-Manchuria ba ba neng ba gapa China. Le mororo palo ya maloko a bone e le dikete di le masomesome, ga twe kwa Hong Kong, Bo-Triad ba itira digongwana ka nakwana go dira bokebekwa jo bo rileng kana ditiro tse di latelanang tsa bokebekwa e le gore mapodise a se ka a kgona go ba itse. Ba dira diranta di le dimilione di le diketekete ka go gweba ka tsietso ka heroine e bile ba fetotse Hong Kong lefelo le go dirwang dikarata tsa sekoloto tse dintsi tsa tsietso mo go lone.

William Kleinknecht o kwadile jaana ka bokebekwa kwa United States mo bukeng ya gagwe ya The New Ethnic Mobs: “Mo tirong e ntšha ya bokebekwa jwa digongwana, ga go na segopa sepe sa setso se se gaisang sa China ka katlego. . . . Ditlhopha tsa bokebekwa tsa China di nna le taolo e kgolo mo ditoropokgolong tsa naga eno yotlhe. . . . Di mo maemong a bobedi a a latelang a tsa Bamafia kwa New York.”

Malebana le mokgwa o mongwe gape wa go gweba ka tsietso o o ntseng o tlhagoga kwa Hong Kong, modiredimogolo mongwe wa Lephata la Tshiamiso la United States a re: “Go lere batswakwa ka bokukuntshwane ke tiro ya bokebekwa jwa digongwana.” Badiredibagolo bangwe ba fopholetsa gore ngwaga le ngwaga kwa United States go goroga Ba-China ba le 100 000 e se kafa molaong. Motswakwa wa teng o tshwanetse go duela bobotlana $15 000 (R70 000) a duelela go gorosiwa mo lefatsheng leo le le humileng, a duela bontsi jwa yone fa a sena go goroga kwa a yang teng. Ka jalo, mo bontsing jwa batswakwa bao, botshelo mo nageng eo e ba ntseng ba e gakaletse, bo fetoga mahutsana a go dirwa makgoba mo madirelong a a ba duelang madi a mannye le mo mafelong a diaka.

Ka gonne o se na seabe mo ditirong tsa bokebekwa, o ka nna wa akanya gore bokebekwa jwa digongwana ga bo go ame. A mme go ntse jalo? Batho ba le bantsi ba ba tshwakgotsweng ke diokobatsi ba ba nnang mo dikontinenteng tse dingwe ba inaakanya le bokebekwa gore ba kgone go duelela diokobatsi tse di tswang kwa digopeng tse di rekisang diokobatsi tsa Amerika Borwa. Digongwana tsa dikebekwa di tlhomamisa gore di dira ditumalano tsa tirelosetšhaba le dikhampani tse di dirisanang le tsone; ka ntlha ya seno, baagi ba duedisiwa madi a mantsi. President’s Commission on Organized Crime (Komisi ya Poresidente Malebana le Bokebekwa Jwa Digongwana) e kile ya bolela gore mo United States, “bokebekwa jwa digongwana bo fetola ditlhwatlhwa tsa dilo ka ditiro tsa bogodu, go gapa, pipamolomo, go ipeela ditlhwatlhwa le go kganela ba bangwe go tsenela kgwebo nngwe” mme seo se pateletsa gore badirisi ba duele ditlhwatlhwa “tse tota go ka tweng ke madi a a oketsegileng” a a yang kwa go Bamafia. Ka jalo, ga go na yo bokebekwa bo sa mo ameng. Rotlhe fela bo re jela madi.

Mme ke eng fa digongwana tsa bokebekwa di ata jaana gompieno?

[Lebokoso mo go tsebe 5]

Bamafia—Kwa Ba Simologileng Teng

“Bamafia ba simolotse go nna gone kwa Sicily mo dingwageng tsa bofelo tsa Metlha ya Bogare koo gongwe ba simolotseng go nna gone e le mekgatlho ya sephiri e tiro ya yone e neng e le go menola dipuso tsa batswakwa ba ba neng ba tle ba gape ditlhaketlhake tsa teng—ka sekai, Ba-Saracen, Ba-Normandy le Ba-Spain. Bamafia ba ne ba simolola go nna teng mme ba simolola go ngoka maloko go tswa mo bontsing jwa ditlhopha di sekae tsa masole a a ikemetseng ka nosi, kana mafie, a a neng a hirwa ke beng ba ditsha ba ba neng ba sa nne mo go tsone gore ba ba tlhokomelele ditsha kgatlhanong le dinokwane tse di neng di tletsetletse mo makgolong ao a dingwaga a mo go one go neng go tletse boitaolo mo dikarolong tse dintsi tsa Sicily. Mo lekgolong la bo18 le la bo19 la dingwaga, batho ba ba matlhagatlhaga ba ba setlhogo mo masoleng ano a a ikemetseng ka nosi ba ne ba itira seoposengwe mme ba nonofa thata mo ba ileng ba bo ba tsuologela beng ba ditsha tseo mme ya nna bone ba laolang ditsha tseo ba le nosi, ba duedisa beng bao ba ditsha madi a mantsi a go ba tlhokomelela dijalo.” (The New Encyclopædia Britannica) Ba ne ba simolola go tshela ka go duedisa batho madi a ditiro tsa go ba sireletsa ka pateletso. Ba ne ba anamisetsa mekgwa eno ya bone kwa United States koo ba ileng ba fitlha ba inaakanya le go betšha, go gweba ka babereki, go adima batho madi, go gweba ka diokobatsi le ditiro tsa boaka.