LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • g05 7/8 p. 28-29
  • Vakai ki he Māmaní

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Vakai ki he Māmaní
  • ʻĀ Hake!—2005
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Lōmia ʻe he Tekinolosiá ʻa e Fetalanoaʻakí
  • Tōʻonga Fakamole Lahi
  • Fānau Mata-Mohe
  • Fakatokanga Fekauʻaki mo e Meʻa Tuli Namú
  • Akoʻi Mai ʻe he TV ʻa e Anga-Fakafili
  • Ko Hono Tauhi Maʻu ha “ʻAtamai Māsila”
  • “ʻAi Ke Ke ʻIlo ki he Ngaahi Kaumeʻa ʻo Hoʻo Tamá”
  • Vakai ki he Māmaní
    ʻĀ Hake!—2003
  • Ko e ʻInitanetí​—Ngāue Fakapotopotoʻaki ha Meʻangāue Fakamāmanilahi
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
  • Ngāueʻaki ʻo e ʻInitanetí​—ʻĀʻā Fekauʻaki mo e Ngaahi Fakatuʻutāmakí!
    Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga—1999
ʻĀ Hake!—2005
g05 7/8 p. 28-29

Vakai ki he Māmaní

Lōmia ʻe he Tekinolosiá ʻa e Fetalanoaʻakí

“Ko e fakakaukau ki ha fetalanoaʻaki mata-ki-he-matá ʻokú ne fakailifiaʻi ʻa e kakai tuʻufonua Pilitānia tokolahi koeʻuhi ko e tupulaki ʻa ʻenau fakafalala ki he tekinolosia fakaeonopōní,” ko e līpooti ia ʻa e Times ʻo Lonitoní. Ko ha savea ki ha kakai lalahi ʻe toko 1,000, naʻe fakahoko ʻe he Kautaha Maʻuʻanga-Ivi ʻa Pilitāniá, naʻe ʻilo ai ʻi he ʻaho kotoa pē ʻoku fakamoleki ʻe he tokotaha anga-mahení ʻa e meimei houa ʻe fā ʻo hono taimi ʻaá “ki hono ngāueʻaki ʻa e tekinolosiá ʻo fakataumuʻa tefito pē ke maʻu ai ʻe he kakaí ha taimi mālōlō lahi ange.” Fakatatau ki he līpōtí, “ʻoku fakamoleki ʻe he tokotaha tuʻufonua Pilitānia anga-mahení ʻa e miniti ʻe 88 ʻi he ʻaho ʻi ha telefoni laine, ko ha toe miniti ʻe 62 ʻi ha telefoni mōpaila, miniti ʻe 53 ʻi he ʻī-meilí pea miniti ʻe 22 ʻi he ʻave pōpoaki fakaʻilekitulōniká.” Naʻe fakaʻosiʻaki ʻe he saveá ʻo pehē ko e ngaahi pōtoʻi fetuʻutakí, hangē ko e talanoa mata-ki-he-matá, ʻoku maumau ia. Ko e tokolahi ʻo e faʻahinga naʻe fai ki ai ʻa e saveá naʻa nau tala moʻoni mai naʻa nau ngāueʻaki ʻa e ʻave pōpoaki fakaʻilekitulōniká “ko ha founga ia ʻo hono tuʻusi ʻa e ngaahi fakafelekeu fakaefetalanoaʻakí pe ke fakaʻehiʻehi fakaʻaufuli ai mei he fetalanoaʻakí.”

Tōʻonga Fakamole Lahi

ʻOku fakamole lahi ʻa e ifi tapaká, ʻo ʻikai ki he kau ifi tapaká pē ka ʻoku toe pehē ki honau kau pule ngāué pea ki he kau ʻikai ifi tapaká, fakatatau kia Palōfesa Kari Reijula ʻo e Akoʻanga Fakaengāue ʻo e Moʻuileleí ʻi Finilani. Ko e taimi ngāue ʻoku fakamoleki ki he ngaahi mālōlō ʻo ifi tapaká ʻataʻatā pē “ʻoku mole ai ʻa e ʻekonōmika fakafonuá ʻo meimei euro ʻe 16.6 miliona [U.S. $21 miliona] he taʻu,” ko e līpooti ia ʻa e tuʻuʻanga Uepi ʻa e Kautaha Fakamafolalea ʻa Finilaní. ʻOku fakafuofua ko e “kau ngāue ko ia ʻoku nau ifi ha puha sikaleti ʻe taha he ʻahó ʻoku feʻunga mo e ʻaho ngāue ʻe 17 ʻoku nau liʻaki he taʻu.” ʻOku tānaki atu ʻa e livi puké ki he fakamolé. ʻOku toe pehē ʻe Reijula: “ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi fakatotoló ko e kau ngāue ko ia ʻoku ifi tapaká ʻoku toe māʻolunga ange ʻa e lahi ʻo e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku nau maʻú.” ʻIkai ngata aí, fakatatau ki he līpōtí, ʻoku fakatupulekina ʻe he ifi tapaká ʻa e ngaahi fakamole ki he fakamaʻá pea pehē ki he ngāueʻaki ʻo e ʻuhilá, “koeʻuhi kuo pau ke tauhi maʻu ʻa e meʻa fakamokomokó ia ʻi he tuʻunga māʻolunga ʻo e ʻuhilá.” Ko e meʻa ʻoku toe mafatukituki angé ko e foʻi moʻoni ko ia “ko e mate ʻi he taʻu taki taha ʻa e kau Finilani ʻikai ifi tapaka ʻe toko 250 nai, mei he ngaahi mahaki ʻoku felāveʻi mo e eʻa atu ki he ʻahuʻi tapaka ʻoku haʻu mei ha taha ʻi he ngāué pe ʻi honau taimi ʻatā mei he ngāué.”

Fānau Mata-Mohe

“Kuo kamata ke fakakaukau atu ki he mohé ko ha meʻa fakamole taimi,” ko e fakamatala ia ʻa e nusipepa Sipeini ko e ABC. “Naʻa mo e fānau iiki tahá ʻoku nau mohe ʻi ha ngaahi houa siʻisiʻi ange ia mei he meʻa ʻoku fiemaʻu kia kinautolu ki heʻenau tupu fakaeʻatamai mo fakaesino moʻui leleí.” Fakatatau ki he ʻIuniti ki he Mohé ʻo e Falemahaki Dexeus ʻi Barcelona, ko e siʻi ko ia ʻa e mohé ʻi he fānaú ʻoku iku atu ia ki he loto-moʻua, loto-ʻiteʻita, ʻikai siaʻa ʻa e feinga fakaakó pea loto-taʻotaʻomia pea aʻu ʻo kihi ʻene tupú. ʻOku tukuakiʻi ʻe he kau poto mataotaó ʻa e ngāueʻaki ʻo e komipiutá, televīsoné, ngaahi telefoni toʻotoʻó mo e ngaahi keimi vitioó ʻi he ki muʻa pē pea ō ʻo mohé ki he siʻisiʻi ʻa e mohe ʻa e fānau tokolahi. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono hanga ʻe he ngaahi naunaú ni ʻo toʻo atu ʻa e taimi mohe ʻo e kakaí ka ʻoku nau toe taʻofi ʻa e tuʻunga ʻo e mālōlō nonga ʻoku fiemaʻu koeʻuhi kae lava ke mohé. “ʻOku ʻilo ʻe he kau leka kotoa pē ʻoku fakatupu maumau ʻa e ifi tapaká, ka ʻoku ʻikai ha taha ia te ne tala ange kiate kinautolu ʻa e fiemaʻu ke maʻu ha mohe feʻungá,” ko e lau ia ʻa e toketā ʻatamai ko Victoria de la Fuente. “Kapau heʻikai ke tau ngāue ki ai, te nau hoko leva ʻi heʻenau lalahí ko e kau taʻemamohe.”

Fakatokanga Fekauʻaki mo e Meʻa Tuli Namú

ʻOku fakahaaʻi ʻe ha ongo fakatotolo ʻe ua ko e ngaahi meʻa fakaʻahunamú—ʻa e taha ʻo e ngaahi meʻa tuli ʻinisēkite ʻoku lahi taha hono ngāueʻakí ʻi ʻĒsiá—ʻoku malava ke fakatupu maumau, tautefito ki he fānaú, ko e fakamatala ia ʻa e makasini ʻa ʻInitia ko e Down to Earth. ʻUluakí, ʻoku pehē ʻe he kau saienisi ʻi he ʻUnivēsiti ʻo Kalefōnia, U.S.A., ʻoku hanga ʻe he ngaahi meʻa fakaʻahunamu vela māmālié ʻo fakaeʻa atu ʻa e kau ngāueʻakí ki he fakatupunga kanisā lahi ʻo e maʻamaʻá. ʻOku ngāueʻaki ʻe he ngaahi fāmili lahi ʻi he ngaahi fonua langalangahaké ʻa e ngaahi fakaʻahunamú ʻi loto ʻi honau fanga kiʻi falé. “ʻIkai ngata aí, ʻoku tātāpuni malu ʻa e ngaahi matapā sioʻatá ia ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi taimi mohé,” ko e fakamatala ia ʻa e kau faʻu-tohi ʻo e fakatotoló. Ko e fakatotolo hono uá, naʻe fai ʻe he kau saienisi mei Maleisia mo e ʻIunaite Seteté, naʻe ʻilo ai ʻoku moʻui ʻa e foʻi meʻa fakaʻahunamu ʻe taha ʻi he houa ʻe valu “ʻo tukuange mai ʻa e pātikolo ʻoku tatau mo e foʻi sikaleti ʻe 75 ki he 137.” Ko ha meʻa ke fetongiʻakí, ʻoku fokotuʻu mai ʻe he kau mataotaó ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ngaohi mei he ʻakaú, hangē ko e ngaahi meʻa ʻoku ngaohi mei he ʻakau ko e neem. “ʻOku ʻikai ke ngata pē ʻi heʻenau lavameʻa mo lelei ki he moʻuileleí, ka ʻoku faingofua ange ʻo ʻikai fakamole,” ko e lau ia ʻa e līpōtí.

Akoʻi Mai ʻe he TV ʻa e Anga-Fakafili

“Ko e mamata ʻi he ngaahi polokalama hokohoko ʻi he televīsoné ʻokú ne fakaʻaiʻai ai ha faʻahinga tōʻonga kovi kehekehe ʻi he fānaú, ʻo kau ai ʻa e lauʻikovi, lau, fakamafola ha ngaahi talanoa, maumauʻi ʻa e ngaahi vahaʻangatae ʻo e kakai kehé mo e ngaohikoviʻi fakaelea,” fakatatau ki ha fakatotolo naʻe fakamatalaʻi ʻi he nusipepa The Times ʻi Lonitoní. Ko e fakatotoló, naʻe ʻoatu ki he Sōsaieti Fakaeʻatamai ʻa Pilitāniá, kuo ʻilo ai “ha fehokotaki mahuʻinga” ʻi he vahaʻa ʻo e mamata ʻi he anga fakafili ʻikai fakaesino ʻi he TV pea mo e tōʻonga kovi ʻa e kau talavoú, ko e lau ia ʻa e pepá. Ko e polokalama kovi tahá naʻe fakaʻavalisi ia ki he ngaahi foʻi konga ʻe 14 ʻo e lauʻikovi ʻi ha foʻi houa ʻe taha. Ko e tokotaha-fakahinohino-fakaako ko Sarah Coyne ʻo e ʻUnivēsiti ʻo Central Lancashire, ʻIngilani, ʻokú ne hohaʻa ki hono fakaʻaliʻali “tuʻumaʻu mo taʻemālōlō” ʻo e anga-fakafili ʻikai fakaesinó ʻo hangē ʻoku fakatonuhiaʻi mo ʻai ke fakamānakó pe ʻoku ʻi ai hono leleí ʻo ne ʻoange ai ki he kau talavoú ha faʻifaʻitakiʻanga kovi ke nau muimui ki ai.

Ko Hono Tauhi Maʻu ha “ʻAtamai Māsila”

“Ko e hoko ʻo pōtoʻi lelei ʻi ha lea ʻe uá ʻoku tokoni ia ki hono taʻofi ʻo e kakaí mei he mole atu ʻenau ‘ʻatamai māsilá’ ʻi heʻenau fakaʻaʻau ke motuʻá,” ko e lau ia ʻa e nusipepa Toronto Star. Ko ha toketā fakaʻatamai ʻi he ʻUnivēsiti York ko Ellen Bialystok naʻá ne siviʻi ʻa e ngaahi ngāue ʻa e ʻatamai-ʻilomeʻá ʻi he kakai lalahi ʻe toko 104 ʻi he taʻumotuʻa ko e 30 ki he 59 pea mo e kakai lalahi ʻe toko 50 ʻi he taʻumotuʻa ko e 60 ki he 88, ʻa ia ko e kotoa ʻo kinautolú naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga fakaako mo e ngaahi tuʻunga maʻuʻanga paʻanga meimei tatau. ʻI he kulupu taʻumotuʻa taki taha, ko e vaeua ʻo e kau feʻauhí naʻa nau poto lelei ʻi he lea ʻe ua. Ko e tokotaha taki taha naʻe kole ange ke ne fakahoko ha kiʻi ngāue faingofua ʻaki hono fai ha fili kehekehe ʻe ua ki ai lolotonga iá naʻe taimiʻi ʻa e taimi naʻe fai ai ʻene talí. “Ko e faʻahinga naʻe poto lelei ʻi he lea ʻe uá naʻa nau vave ange ʻi he siví ʻi he faʻahinga naʻe poto ʻi he lea pē ʻe tahá,” ko e lau ia ʻa e nusipepá. Fakatatau kia Bialystok, ko e kakai ʻoku poto lelei he lea ʻe uá ʻoku nau maʻu maʻu pē ʻa e ongo lea ʻe ua ke fili mei ai, pea kuo pau ke fili ʻe honau foʻi ʻutó ʻa e lea totonu ke fai ʻaki ʻa e talí. “ʻE faai atu pē, ʻe hanga ʻe he ngaahi ngāue fakaefakakaukau ko ʻení ʻo maluʻi ʻa e foʻi ʻutó ʻaki hono taʻotaʻofi ʻa e hoholo fakanatula ʻa e mafai fakaefakakaukaú ʻa ia ʻoku hā ʻi he taʻumotuʻá.”

“ʻAi Ke Ke ʻIlo ki he Ngaahi Kaumeʻa ʻo Hoʻo Tamá”

ʻI he ʻIunaite Seteté, “ko e kau taʻu hongofulu tupu ko ia naʻa nau līpooti mai ko e vaeua ʻo honau ngaahi kaumeʻá ko e kau fai fehokotaki fakasinó naʻe liunga 31 ʻa e ngalingali ange ne ʻosi konā ʻa e kau taʻu hongofulu tupú ni, liunga 5 1⁄2 ʻa e ngalingali ange ne nau ifi pea liunga 22 1⁄2 ʻa e ngalingali ange ne nau ʻosi ʻahiʻahiʻi ʻa e malisuaná,” ko e fakamatala ia ʻa e New York Times. Ko e saveá ni, naʻe fakahoko ʻe he Senitā Fakafonua ki he Maʻunimā mo e Ngāuekoviʻaki ʻo e Faitoʻo Kona Tapú pe ʻOlokaholó ʻi he ʻUnivēsiti Kolomupiá, naʻe kau ki ai ʻa e ngaahi mātuʻa ʻe 500 mo e kau talavou ʻe toko 1,000 ʻi he vahaʻa taʻumotuʻa ko e 12 mo e 17. Ko Joseph A. Califano, Jr., ko e tokotaha-sea pea ko e palesiteni ʻo e senitaá, naʻá ne pehē: “ʻOku ʻi ai ha pōpoaki mahino ki he ngaahi mātuʻa ʻo e kau taʻu 12 ki he 17: fakapapauʻi ʻokú ke lāuʻilo ki he tōʻonga faisō ʻa hoʻo kiʻi tamá pea ʻai ke ke ʻilo ki he ngaahi kaumeʻa ʻo hoʻo kiʻi tamá.” Naʻá ne tānaki mai: “Ko e ngaahi mātuʻa ko ia ʻoku nau fakalanga ha fetalanoaʻaki ʻi he taimi kaí ki he ngaahi tuʻunga-lea hangē ko e faisoó mo e ngāueʻaki ʻo e faitoʻo kona tapú pe ʻolokaholó ʻoku ngalingali ange te nau tokoniʻi ai ʻenau fānaú ke nau tupu hake ʻo ʻataʻatā mei he faitoʻo kona tapú.”

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share