Ko e Taitēnikí—“ʻa e Vaka ʻIloa Taha ʻi he Hisitōliá”
ʻEPELELI 10, 1912: Ko e Taitēnikí ʻoku mavahe mei Southampton, ʻIngilani, ʻo tukufolau ki Niu ʻIoke, ʻAmelika.
ʻEPELELI 11: Hili ʻene fakaheka ʻa e kau pāsese ʻi Cherbourg, Falanisē, pea ʻi Queenstown (ʻoku ui he taimí ni ko Cobh), ʻAilani, ʻoku huʻu atu ʻa e Taitēnikí ki he ʻAtalanitikí.
ʻEPELELI 14: ʻI he 11:40 poʻulí nai, ʻoku fepaki ai ʻa e Taitēnikí mo ha fuʻu konga ʻaisi.
ʻEPELELI 15: ʻI he 2:20 hengihengí, ʻoku ngoto ai ʻa e Taitēnikí, ʻo iku ki he mole ai ʻa e moʻui fakafuofua ki he 1,500.
KO E faʻahinga vaka fēfē ʻa e Taitēnikí? Ko e hā naʻá ne fakatupunga ia ke ngotó? Ko ha ʻaʻahi ki he Ulster Folk and Transport Museum, ofi ki Belfast ʻi ʻAilani Tokelaú, ʻoku tokoni ia ke maʻu ai ʻa e tali ki he ongo fehuʻi ko iá.
Ko e Taitēnikí—Ko e Hā Naʻe Makehe Aí?
Fakatatau ki he lau ʻa Michael McCaughan, ko e pule ki muʻa ʻo e Misiume Folk and Transport, ko e Taitēnikí ʻa e “vaka ʻiloa taha ʻi he hisitōliá.” Ka naʻe ʻikai ke laulōtaha ʻa e Taitēnikí. Ko e fika ua ia ʻi he vaka lalahi ʻe tolu naʻe foʻu ʻi he feituʻu foʻuʻanga vaka ʻi Harland mo Wolff ʻi Belfast.a Ko e Taitēnikí ʻa e taha ʻo e ngaahi vaka lalahi taha ʻi hono taimí, ko hono fuá ko e fute ʻe 882.8 (mita ʻe 269) ʻa hono lōloá pea fute ʻe 92.5 (mita ʻe 28) ʻa hono fālahí.
Ko e kautaha vaka White Star naʻá ne tuku atu ʻa e ngaahi fuʻu vaka lalahi ko iá ke nau puleʻi ʻa e ngaahi halanga vaka fakatupu paʻanga ʻi he ʻAtalanitiki Tokelaú. Ko e kautaha vaka White Star naʻe ʻikai lava ke feʻauhi ia mo e Kautaha Vaka Cunard, ʻi he vavé. Ko ia naʻe tokangataha pē ia ki hono foʻu ʻa e ngaahi vaka lalahi ange mo fakaʻofoʻofa ange ke tohoakiʻi e tokanga ʻa e kau tuʻumālié mo e kakai ʻiloá.
Ka naʻe maʻu ʻe he Taitēnikí ʻa e malava ke fakahoko foki ha toe taumuʻa ʻe taha. “Meimei ko e faʻahinga ʻe toko 900,000 naʻa nau hū ki ʻAmelika he taʻu taki taha ʻi he vahaʻa ʻo e 1900 mo e 1914,” ko e lau ia ʻa William Blair, ko e pule ʻo e National Musemus Northern Ireland. ʻI hono uta kinautolu mei ʻIulope ki ʻAmeliká naʻe ʻoange ai ki he ngaahi kautaha vaka ʻi he feituʻu ʻatalanitikí ʻa ʻenau maʻuʻanga paʻanga hū mai lahi tahá, pea naʻe fiemaʻu ke ngāueʻaki ʻa e Taitēnikí ki he taumuʻa ko iá.
Meʻa Fakamamahi
Ko e ʻeikivaka ʻo e Taitēnikí, ʻa E. J. Smith, naʻá ne ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki tupu mei he ʻaisi ʻi he ʻAtalanitiki Tokelaú. Naʻá ne faʻa folau ʻi he halanga ko ení ʻi he Olympic. Naʻe ʻomai ʻa e ngaahi fakatokanga fekauʻaki mo e ngaahi fuʻu konga ʻaisí ʻe he ngaahi vaka kehe, ka ko e niʻihi ʻo e ngaahi fakatokanga ko ení naʻe tukunoaʻi pe ʻoku ngalingali naʻe ʻikai ke maʻu.
Fakafokifā pē naʻe fakatokanga ʻa e kau leʻo ʻi he Taitēnikí fekauʻaki mo ha fuʻu konga ʻaisi ʻi muʻa—ka naʻe fuʻu tōmui! Ko e ʻōfisa naʻe ngāué naʻe malava ke ne kalofi ha fepaki hangatonu ka naʻe ʻikai lava ke ne taʻofi ʻa e Taitēnikí mei heʻene oloʻi ʻi he tapa ʻo e fuʻu konga ʻaisí. Naʻe maumauʻi ʻe he meʻa ko iá ʻa e sino ʻo e vaká—pea naʻe haʻaki mālohi ʻa e tahí ki hono ngaahi loki ʻi muʻá. Naʻe vave hono ʻilo ʻe ʻEikivaka Smith kuo ʻi he tuʻunga fakatamaki ʻa hono vaká. Naʻá ne tuku atu ʻa e ngaahi pōpoaki ui tokoni fakavavevave pea tuʻutuʻuni ke tukutuku hifo ʻa e fanga kiʻi vaka fakahaofi moʻuí.
Ko e Taitēnikí naʻe ʻi ai ʻa e vaka fakahaofi moʻui ʻe 16 mo e fanga kiʻi vaka leta kehe ʻe fā. ʻI hono lahi kakató, naʻe lava ke fakaheka ai ʻa e kakai nai ʻe toko 1,170. Ka naʻe ʻi ai ʻa e kau pāsese mo e kau kauvaka fakafuofua ki he toko 2,200 ʻi he vaká! Ko e toe kovi angé, ko e lahi ʻo e fanga kiʻi vaká naʻa nau mavahe ki muʻa ke fonu leleí. Pea ko e lahi taha ʻo kinautolú naʻe ʻikai te nau fai ha feinga ke kumi ki he faʻahinga ngalingali naʻe hao moʻui ʻa ia ne nau puna ki tahí. ʻI he ʻosi angé, ko e kakai pē ʻe toko 705 naʻe moʻuí!
Ikuʻangá
Hili ʻa e fakatamaki ʻi he Taitēnikí, naʻe fakapaasi ʻe he kau maʻu mafai ʻi he folau tahí ʻa e ngaahi lao naʻe fakaleleiʻi ai ʻa e malu ʻi tahí. ʻI he lao pehē ʻe taha naʻe fakapapauʻi ai ʻe ʻi ai ʻa e ngaahi vaka fakahaofi moʻui feʻunga ʻi he ngaahi folau he kahaʻú ki he tokotaha kotoa pē ʻoku heka ʻi ha vaka.
ʻI he laui taʻu naʻe tui ai ʻa e kakaí naʻe fuʻu vave ʻa e ngoto ʻa e Taitēnikí koeʻuhí naʻe ʻi ai ha fuʻu ava lahi ʻi hono sinó ʻi he taimi ʻo ʻene fepaki ʻo iku ki he fakatamakí. Kae kehe, ʻi he 1985, hili hono ʻiloʻi ʻa e Taitēnikí ʻi kilisitahí, naʻe aʻu ai ʻa e kau fakatotoló ki ha fakamulituku kehe—ko e vai ʻaisí naʻá ne fakavaivaiʻi ʻa e ukamea ʻo e vaká, ʻo fakatupunga ai ke maumaungofua pea mapakipaki. Siʻi hifo he houa ʻe tolu hili ʻene fepakí, naʻe motu ua ʻa e vaká pea ngoto, ʻo ne ʻi he tuʻunga ai ʻo e taha ʻo e fakatamaki lahi taha ʻi he hisitōlia ʻo e folau tahí.b
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e Taitēnikí naʻe lahi ai ʻa e Olympic pea naʻe hoko hake ʻi he Taitēnikí ʻa e Britannic.
b Lau ha fakamatala ʻa ha tokotaha hao ʻi he Taitēnikí ʻi he Awake! ʻo ʻOkatopa 22, 1981, peesi 3-8.
[Mape ʻi he peesi 18]
(Ki he fakamatala kakato, sio ki he tohí)
Southampton
↓
Cherbourg
↓
Queenstown (Cobh)
↓
Feituʻu ne fepaki ai ʻa e Taitēnikí
Niu ʻIoke
ʻŌSENI ʻATALANITIKÍ
[Fakatātā ʻi he peesi 18, 19]
Ko e “Taitēnikí” ʻi hono foʻú
[Fakatātā ʻi he peesi 19]
Ko e ngaahi tapili ʻo e “Taitēnikí”
[Fakatātā ʻi he peesi 18]
Mavahe ʻa e kau ngāué mei he ongo foʻuʻanga vaka ʻi Harland mo Wolff ʻi Belfast, ʻAilani
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
E. J. Smith, ko e ʻeikivaka ʻo e “Taitēnikí” (toʻomataʻu), fakataha mo e pesa pulé ko Herbert McElroy
[Credit Line]
© Courtesy CSU Archive/age fotostock
[Fakatātā Credit Lines ʻi he peesi 18]
Peesi 18 mo e 19: Mavahe mei Southampton, ʻi hono foʻú, mo e foʻuʻanga vaká: © National Museums Northern Ireland; ngaahi tapili: © The Bridgeman Art Library
[Fakatātā Credit Line ʻi he peesi 21]
© SZ Photo/Knorr & Hirth/Bridgeman Art Library