LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • be ako 5 p. 97-p. 100 pal. 4
  • Mālōlō Feʻungamālie

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Mālōlō Feʻungamālie
  • Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Lautohi Tonu Matematē
    Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
  • Lau mo Fakamamafaʻi Totonu ʻa e Ngaahi Konga Tohitapú
    Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
  • Fakahoko Pōtoʻi
    Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
  • Fakamanatu ʻa e Ngaahi Poini Tefitó
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2024
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
be ako 5 p. 97-p. 100 pal. 4

AKO 5

Mālōlō Feʻungamālie

Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke ke faí?

Fai ha ngaahi taʻofi fakaʻaufuli ʻi he ngaahi tuʻunga feʻungamālie ʻo hoʻo fakahokó. ʻI he taimi ʻe niʻihi, te ke mālōlō mātuʻaki nounou nai ai pe fakaʻatā pē ʻa e leʻó ke holo hifo ʻi ha mōmeniti. ʻOku feʻungamālie ʻa e mālōloó kapau ʻokú ne fakahoko ha taumuʻa ʻaonga.

Ko e hā ʻoku mahuʻinga aí?

Ko hono ngāueʻaki totonu ʻa e mālōloó ko ha meʻa mahuʻinga tefito ia ʻi he leá ʻa ē ʻe ʻosi lava lelei ke mahinó. ʻOku toe ʻai foki ʻe he mālōloó ke eʻa ʻa e ngaahi poini mahuʻingá.

ʻI HE leá, ʻoku mahuʻinga ʻa e ngaahi mālōlō ʻoku fokotuʻu totonú. ʻOku moʻoni eni tatau ai pē pe ʻokú ke fakahoko ha malanga pe talanoa mo ha tokotaha. ʻI he ʻikai ha ngaahi mālōlō peheé, ko e meʻa ʻoku leaʻakí ʻe ongo nai ia hangē ha valelau noaʻiá kae ʻikai ko e fakahaaʻi māʻalaʻala ʻo e fakakaukaú. Ko e mālōlō feʻungamālié ʻoku tokoni ia ki hono ʻoange ha tuʻunga māʻalaʻala ki hoʻo leá. ʻE toe lava ke ngāueʻaki ia ʻi ha founga ʻe ʻai ai ke maongo tuʻuloa ʻa hoʻo ngaahi poini tefitó.

ʻE lava fēfē ke ke fakapapauʻi ʻa e taimi ʻoku totonu ke ke mālōlō aí? ʻOku totonu ke lōloa fēfē ʻa e ngaahi mālōloó?

Mālōlō ke Fakaʻilongaʻi. Ko e fakaʻilongá kuo hoko ia ko ha konga mahuʻinga ʻo e lea kuo tohí. ʻE fakahaaʻi nai ai ʻa e ngataʻanga ʻo ha fakamatala pe ko ha fehuʻi. ʻI he ngaahi lea ʻe niʻihi ʻoku ngāueʻaki ia ke fakamavaheʻi ʻa e ngaahi leá. ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi fakaʻilonga ʻe niʻihi ʻa e vahaʻa ʻo e konga ʻe taha ʻo ha sētesi mo e ngaahi konga kehé. Ko ha tokotaha ʻoku lautohi kiate ia ʻoku lava ke ne sio ki he ngaahi fakaʻilonga leá. Ka ʻi he taimi ʻokú ne lautohi leʻo-lahi ai ke ʻaonga ki he niʻihi kehé, kuo pau ke fakahaaʻi ʻe hono leʻó ʻa e ʻuhinga ʻo ha fakaʻilonga pē ʻoku hā ʻi he fakamatala kuo tohí. (Ki ha ngaahi fakaikiiki lahi ange, sio ki he Ako 1, “Lautohi Tonu Matematē.”) Ko e ʻikai lava ke mālōlō ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ʻe he fakaʻilongá ʻe ʻai nai ai ke faingataʻa ke mahino ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻokú ke laú, pe ʻe iku nai ia ki hono mioʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e fakamatalá.

ʻI he tānaki atu ki he fakaʻilongá, ko e founga ʻoku fakahāhaaʻi ai ʻa e fakakaukaú ʻi ha sētesi ʻoku fakapapauʻi ai ʻa e feituʻu ʻoku feʻungamālie ki ai ʻa e mālōloó. Naʻe pehē ʻe ha fai mūsika ʻiloa: “Ko e ngaahi nota ʻoku ou taá ʻoku ʻikai ke lelei ange ia ʻi he nota ʻa e kau tā piano kehe tokolahi. Ka ko e ngaahi mālōlō ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi notá, seuke, ko e meʻa ia ʻoku ʻi ai ʻa e pōtoʻí.” ʻOku meimei tatau ia mo e leá. Ko e ngāuetotonuʻaki ʻa e mālōloó ʻe tānaki atu ai ʻa e fakaʻofoʻofa mo e ʻuhinga ki hoʻo fakamatala kuo teuteuʻi leleí.

ʻI he teuteu ke lautohi fakahāhaá, te ke ʻiloʻi nai ʻoku ʻaonga ke fakaʻilongaʻi ʻa e fakamatala kuo pulusi ʻa ia te ke lautohi mei aí. Tā ha kiʻi laine hangatonu ki ʻolunga ʻa ia ʻe fakahū ai ha kiʻi mālōlō nounou, ko ha kiʻi toloi pē nai. Ngāueʻaki ha ongo laine vāofi ʻe ua ʻo tuʻu hangatonu ki ʻolunga ki ha mālōlō lōloa ange. Kapau ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku fakahelengavale kiate koe ha fakalea pau pea ʻokú ke toutou mālōlō ʻi ha feituʻu hala, ʻai ha ngaahi fakaʻilonga peni vahevahe ʻo fakafehokotaki ʻa e ngaahi foʻi lea kotoa ʻoku faʻuʻaki ʻa e kupuʻi lea faingataʻá. Lau leva ʻa e kupuʻi leá mei he kamatá ki heʻene ʻosi. ʻOku fai eni ʻe he kau malanga taukei tokolahi.

Ko e mālōlō ʻi he lea fakaʻahó ʻoku ʻikai faʻa fakahoko ai ha palopalema koeʻuhi ʻokú ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻokú ke loto ke fakahāʻí. Kae kehe, kapau ʻokú ke maʻu ʻa e tōʻonga ʻo e mālōlō ʻi he ngaahi taimi mālōlō tuʻumaʻú ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻoku fiemaʻu ʻe he foʻi fakakaukaú, ʻe ʻikai ha mālohi mo ha māʻalaʻala ʻi hoʻo leá. Ko e ngaahi fokotuʻu ki he fakalakalaká ʻoku ʻomai ia ʻi he Ako 4, “Fakahoko Pōtoʻi.”

Mālōlō ki he Liliu ʻo e Fakakaukaú. ʻI haʻo hiki mei he poini ʻe taha ki he poini ʻe tahá, ʻe lava ke ʻoange ʻe he mālōloó ki hoʻo kau fanongó ha faingamālie ke fakakaukauloto ai, ke liliu, ke ʻiloʻi ʻa e liliu ʻi he feituʻu ʻoku huʻu ki aí, pea ke mahinoʻi lelei ange ai ʻa e fakakaukau hono hoko ʻoku ʻomaí. ʻOku mahuʻinga tatau pē kia koe ke mālōlō ʻi he liliu mei he fakakaukau ʻe taha ki he fakakaukau ʻe tahá ʻo hangē ko haʻo māmālie hifo ʻi he afe ʻi ha tuliki ʻo ha hala ki he tuliki hala ʻe tahá.

Ko e ʻuhinga ʻe taha ʻoku fakavave ai ʻa e kau malanga ʻe niʻihi mei ha foʻi fakakaukau ki he fakakaukau hokó ʻo ʻikai mālōloó ko ʻenau feinga ke ʻosiki ʻa e fakamatala ʻoku fuʻu lahí. Ki he niʻihi, ʻoku tapua mei he tōʻongá ni ʻa ʻenau sīpinga lea fakaʻahó. Mahalo pē ko e tokotaha kotoa takatakai ʻia kinautolú ʻoku lea ʻi he founga tatau. Ka ʻoku ʻikai ke iku ia ki ha faiako ola lelei. Kapau ʻoku ʻi ai haʻo meʻa ke leaʻaki ʻa ia ʻoku mahuʻinga ke fanongo ki ai pea taau ke manatuʻi, vaheʻi leva ha taimi feʻunga ke ʻai ai ke eʻa māʻalaʻala ʻa e fakakaukaú. Fakatokangaʻi ko e ngaahi mālōloó ʻoku fiemaʻu pau ia ki he lea ʻoku fakahaaʻi mahino ai ʻa e ngaahi fakakaukaú.

Kapau ʻoku teu ke ke fai ha malanga mei ha ʻautilaine, ko hoʻo fakamatalá ʻoku totonu ke fokotuʻutuʻu ia ʻi ha founga ʻa ia ʻoku hā mahino ai ʻa e feituʻu ke mālōlō ai ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi poini tefitó. Kapau te ke lau ha maniusikilipi, fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi feituʻu ʻa ia ʻoku ʻi ai ha liliu mei he poini tefito ʻe taha ki he poini hono hokó.

Ko e ngaahi mālōlō ki he liliu ʻa e fakakaukaú ʻoku faʻa lōloa ange ia ʻi he ngaahi mālōlō ki he fakaʻilongá—kae kehe, ʻoku ʻikai ke fuʻu lōloa ke totoho ai ʻa hono fakahokó. Kapau ʻoku nau fuʻu lōloa, ʻoku nau ʻomai ʻa e foʻi fakakaukau naʻe kovi hoʻo teuteú pea ʻokú ke feinga ke fakapapauʻi ʻa e meʻa hono hoko ke leaʻakí.

Mālōlō ki he Fakamamafá. Ko ha mālōlō ke fakamamafá ʻoku faʻa maeʻeeʻa ia, ʻa ia ko e mālōlō ia ʻoku ʻi muʻa pe hoko mai ʻi ha fakamatala pe ko ha fehuʻi ʻoku fakahoko fakataha mai ia mo ha tuʻunga ʻo e mālohi. Ko ha mālōlō pehē ʻokú ne ʻoange ki he kau fanongó ʻa e faingamālie ke fakakaukau ai ki he meʻa kuo toki ʻosi leaʻakí, pe ʻokú ne fakatupu ha fakatuʻotuʻa ki he meʻa ʻe hoko atu ki aí. ʻOku ʻikai tatau ʻa e ongo meʻá ni. Fili ʻa e founga feʻungamālie ke ngāueʻakí. Kae manatuʻi ko e ngaahi mālōlō ki he fakamamafá ʻoku totonu ke fakangatangata ia ki he ngaahi fakamatala mahuʻinga moʻoní. He ka ʻikai, ʻe mole ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi fakamatala ko iá.

ʻI he taimi naʻe lautohi leʻo-lahi ai ʻa Sīsū mei he ngaahi Konga Tohitapú ʻi he sinakoke ʻi Nasaletí, naʻá ne ngāueʻaongaʻaki ʻa e mālōloó. ʻUluakí, naʻá ne lau ʻa ʻene vāhenga-ngāué mei he takainga tohi ʻa e palōfita ko ʻAiseá. Kae kehe, ki muʻa ke ngāueʻaki iá, naʻá ne takatakaiʻi ʻa e takainga tohí, ʻo fakafoki ki he tokotaha tauhí, peá ne tangutu ki lalo. Pea ʻi he sio fakamamaʻu kiate ia ʻa e faʻahinga kotoa ʻi he sinakoké, naʻá ne pehē: “Ko e ʻaho ni kuo fakamoʻoni ʻa e potu folofola ni ʻi hoʻomou fanongo.”—Luke 4:​16-21.

Mālōlō ʻi he Fiemaʻu ʻe he Ngaahi Tuʻungá. Ko e ngaahi fakahohaʻá ʻe toe fiemaʻu nai ai ʻi ha taimi ke ke mālōlō ʻi hoʻo leá. Ko e longoaʻa ʻo ha meʻalele ʻoku lele hake pe ko ha kiʻi tama ʻoku tangi, ʻe fiemaʻu nai ai ha taʻofi ʻo e fetalanoaʻaki mo ha tokotaha-ʻapi kuó ke fetaulaki mo ia ʻi he malaʻe fakafaifekaú. Kapau ʻoku ʻikai fuʻu lahi ha fakahohaʻa ʻi ha feituʻu ʻasemipilī, te ke malava nai ke hikiʻi hake ʻa e lahi ʻo ho leʻó pea hoko atu. Ka ʻo kapau ʻoku leʻo-lahi ʻa e fakahohaʻá pea hokohoko atu, kuo pau ke ke mālōlō. ʻE ʻikai ke fanongo ʻa hoʻo kau fanongó ʻi ha tuʻunga. Ko ia ai, ngāueʻaongaʻaki ʻa e mālōloó, fakataha mo e fakakaukau ki hono tokoniʻi ʻa hoʻo kau fanongó ke nau maʻu ʻaonga kakato mei he ngaahi meʻa lelei ʻokú ke loto ke tala kia kinautolú.

Mālōlō ke Fakaʻatā ki ha Tali. Neongo ʻokú ke fai nai ha malanga ʻo ʻikai ha fokotuʻutuʻu ai ke kau moʻoni mai ki ai ʻa e kau fanongó, ʻoku mahuʻinga ke fakaʻatā ʻa e kau fanongó ke nau fai ha tali, ʻo ʻikai ko e ʻai ke te fanongo ki ai, kae ʻi he ʻatamaí. Kapau ʻokú ke fokotuʻu ha ngaahi fehuʻi ʻa ia ʻoku totonu ke ne ʻai hoʻo kau fanongó ke nau fakakaukau ka ʻoku ʻikai lava ia ai ke ke mālōlō feʻunga, ko e konga lahi ʻo e mahuʻinga ʻo e ngaahi fehuʻi ko iá ʻe mole ia.

Ko e moʻoni, ʻoku mahuʻinga ke mālōlō ʻo ʻikai ʻi he lea pē mei ha peletifōmú kae pehē foki ʻi he taimi ʻo e faifakamoʻoni ki he niʻihi kehé. ʻOku ʻikai ʻaupito hā ngali mālōlō ʻa e kakai ʻe niʻihi. Kapau ko hoʻo palopalemá ia, fokotuʻu ha feinga fakamātoato ke fakatupu ʻa e anga ko eni ʻo e leá. Te ke fakalakalaka ai ʻi hoʻo fetuʻutaki mo e niʻihi kehé pea pehē ki he tuʻunga ola lelei ʻo hoʻo ngāue fakafaifekau ʻi he malaʻé. Ko e mālōloó ko ha mōmeniti ia ʻo e fakalongolongo, pea kuo leaʻaki moʻoni ʻo pehē ko e fakalongolongó ʻokú ne fakaʻilongaʻi, ʻokú ne fakamamafaʻi, ʻokú ne kounaʻi ʻa e tokanga, pea ʻokú ne ʻai ke longomoʻui ʻa e telingá.

Ko e fetalanoaʻaki fakaʻahó ʻoku kau ki ai ʻa e fefetongiʻaki tafaʻaki-ua ʻa e fakakaukaú. ʻOku hehema lahi ange ʻa e niʻihi ke fanongo kia koe ʻi hoʻo fanongo kia kinautolu pea fakahaaʻi ʻa e mahuʻingaʻia ʻi he meʻa ʻoku nau leaʻakí. ʻOku fiemaʻu heni ke ke mālōlō lōloa feʻunga ke ʻoange ai kia kinautolu ʻa e faingamālie ke nau fai ha fakamatala.

ʻI he malaʻe fakafaifekaú, ʻoku faʻa ola lelei ange ai ʻetau faifakamoʻoní ʻi he taimi ʻoku fai ai ʻi he founga fetalanoaʻakí. Hili ha fefakafeʻiloakiʻaki, ʻoku ʻiloʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni tokolahi ʻoku lelei ke fakahaaʻi ʻenau tuʻunga-leá pea toki fokotuʻu atu leva ha fehuʻi. ʻOku nau mālōlō ke ʻoange ki he tokotaha ʻe tahá ʻa e faingamālie ke ne fai ai ha tali, pea nau fakahaaʻi leva ʻa e loto-tatau ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe he tokotaha-ʻapí. Lolotonga ʻa e lāuleá, te nau ʻoange nai ki he tokotaha-ʻapí ha ngaahi faingamālie ke ne fai ai ha fakamatala. ʻOku nau ʻiloʻi ʻe lava ke nau faʻa fai ha tokoni lahi ange ki ha tokotaha kapau te nau ʻiloʻi ʻa ʻene ngaahi fakakaukau ki he meʻa ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá.​—Pal. 20:5.

Ko e moʻoni ʻe ʻikai ke tali ʻa e tokotaha kotoa pē ki he ngaahi fehuʻí ʻi ha founga lelei. Ka naʻe ʻikai ke taʻofi ʻe he meʻa ko iá ʻa Sīsū mei heʻene taʻofi lōloa feʻunga ke fakaʻatā ha faingamālie ke lea ai naʻa mo e kau fakafepakí. (Mk. 3:​1-5) Ko hono fakaʻatā ki he tokotaha ʻe tahá ʻa e faingamālie ke leá ʻoku fakaʻaiʻai ai ia ke fakakaukau, pea te ne iku nai ai ʻo fakahaaʻi ʻa e meʻa ʻoku ʻi hono lotó. Ko hono moʻoní, ko e taha ʻo e ngaahi taumuʻa ʻo ʻetau ngāue fakafaifekaú, ko hono ueʻi ʻa e lotó, ʻaki hono ʻoatu ki he kakaí ʻa e ngaahi ʻīsiu mātuʻaki mahuʻinga mei he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa ia kuo pau ke nau fai ai ha ngaahi fili.​—Hep. 4:​12.

Ko hono ngāueʻaki ʻa e mālōlō feʻungamālie ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú ko ha tuʻunga pōtoʻi moʻoni ia. ʻI he taimi ʻoku ngāue ola lelei ʻaki ai ʻa e ngaahi mālōloó, ʻoku fakahaaʻi ʻo toe māʻalaʻala ange ai ʻa e ngaahi fakakaukaú pea faʻa manatuʻi fuoloa.

FOUNGA KE FAI AI IÁ

  • Fai ha tokanga makehe ki he fakaʻilongá ʻi he taimi ʻokú ke lautohi leʻo-lahi aí.

  • Fanongo lelei ki he kau malanga taau moʻoní, pea tokanga ki he taimi ʻoku nau mālōlō aí pea mo hono lōloá.

  • Hili hoʻo leaʻaki ha meʻa ʻokú ke fiemaʻu moʻoni ke manatuʻi ʻe he niʻihi kehé, mālōlō ke tuku ia ke maongo ki honau lotó.

  • ʻI he fetalanoaʻakí, fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau fakahaaʻi ʻenau fakakaukaú, pea fanongo leva ki heʻenau talí. Tuku ke ʻosi ʻenau talí. ʻOua ʻe fakahohaʻasi.

MEʻA KE FAI: Lau leʻo-lahi ʻa e Maake 9:​1-​13; mālōlō feʻungamālie ki he ngaahi fakaʻilonga lea kehekehe. ʻOua ʻe tuku ke totoho ʻa e lautohí. Hili hoʻo ʻahiʻahiʻí, kole ki ha taha ke fanongo kia koe ʻo ʻoatu ha ngaahi fokotuʻu ke ke fakalakalaka ai ʻi hoʻo mālōloó.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share