AKO 21
Lau mo Fakamamafaʻi Totonu ʻa e Ngaahi Konga Tohitapú
ʻI HOʻO lea ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá, tatau ai pē ʻi he fakafoʻituitui pe mei he peletifōmú, ko hoʻo fakamatalá ʻoku totonu ke fakatefito ia ʻi he meʻa ʻoku ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku faʻa kau ki he meʻá ni ʻa hono lau ʻa e ngaahi konga Tohitapu mei he Tohitapú, ʻa ia ʻoku totonu ke fai lelei ia.
Ko e Fakamamafa Totonú ʻOku Kau ki Ai ʻa e Ongoʻi. ʻOku totonu ke lau ʻa e ngaahi Konga Tohitapú fakataha mo e ongoʻi. Fakakaukau angé ki ha ngaahi fakatātā ʻe niʻihi. ʻI hoʻo lau leʻo-lahi ʻa e Sāme 37:11, ʻoku totonu ke fakahaaʻi ʻi ho leʻó ʻa e ʻamanaki fiefia fekauʻaki mo e melino ʻa ia ʻoku talaʻofa mai aí. ʻI hoʻo lau ʻa e Fakahā 21:4 fekauʻaki mo e ngataʻanga ʻo e mamahí mo e maté, ʻoku totonu ke tapua mei ho leʻó ʻa e houngaʻia māfana ki he fakafiemālie fakaofo ʻa ia ʻoku tomuʻa tala mai aí. Ko e Fakahā 18:2, 4, 5, fakataha mo e kōlenga mai ai ke hū ki tuʻa mei “Babilone koe lahi” fonu ʻi he angahalá, ʻoku totonu ke lau ia fakataha mo ha tō fakavavevave ʻo e leʻó. Ko e moʻoni, ko e ongoʻi ʻoku fakahāʻí ʻoku totonu ke fakamātoato kae ʻikai fuʻu tōtuʻa. Ko e lahi totonu ʻo e ongoʻí ʻoku fakapapauʻi ia ʻaki ʻa e konga tohí tonu pea mo e founga ʻo hono ngāueʻakí.
Fakamamafaʻi ʻa e Ngaahi Foʻi Lea Totonú. Kapau ko hoʻo ngaahi fakamatala ʻi ha foʻi veesi paú ʻoku faʻu takatakai ia ʻi ha konga pē ʻo ia, ʻoku totonu ke ke fakamamafaʻi ʻa e konga ko iá ʻi hono lau ʻa e konga tohí. Ko e fakatātaá, ʻi hono lau ʻa e Mātiu 6:33, ʻe ʻikai te ke fai ha fakamamafa tefito ki he “maʻoniʻoni aʻana” pe “ngāhi meʻa ko ia kotoa” kapau ʻokú ke fakataumuʻa ke ʻanalaiso ʻa e meʻa ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e “kumi muʻa ki hono puleʻanga.”
ʻI ha malanga ʻi he Fakataha Ngāué, te ke palani nai ke lau ʻa e Mātiu 28:19. Ko e hā ʻa e ngaahi foʻi lea ʻoku totonu ke ke fakamamafaʻí? Kapau ʻokú ke loto ke fakaʻaiʻai ʻa e tōtōivi ʻi hono kamata ʻa e ngaahi ako Tohitapu ʻi ʻapí, fakamamafaʻi ʻa e ‘ngaohi ʻa e ngāhi kakai kotoa pe ko e kau akó.’ ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, kapau ʻokú ke palani ke lāulea ki he fatongia ʻo e Kalisitiané ke vahevahe atu ʻa e moʻoni faka-Tohitapú ki ha kakai hiki foʻou mai, pe ʻokú ke loto ke fakaʻaiʻai ʻa e kau malanga ʻe niʻihi ke nau ngāue ʻi he feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fiemaʻú, te ke fakamamafaʻi nai ʻa e “ngāhi kakai kotoa pe.”
ʻOku faʻa fakahoko ha konga Tohitapu ʻi he tali ki ha fehuʻi, pe ʻi he poupouʻi ha fakamatala ʻoku vakai ki ai ʻa e niʻihi kehé ʻoku fakatupu fakakikihi. Kapau ko e fakakaukau kotoa pē ʻoku fakahaaʻi ʻi he konga tohí ʻoku fakamamafaʻi tatau, ʻe ʻikai lava ke ʻiloʻi ʻe hoʻo kau fanongó ʻa e fehokotakí. ʻE mahino nai ʻa e poiní kiate koe kae ʻikai kia kinautolu.
Ko e fakatātaá, ʻi hono lau ʻa e Sāme 83:18 (PM) mei ha Tohitapu ʻoku ʻi ai ʻa e huafa fakaʻotuá, kapau ʻokú ke ʻai kotoa ʻa e fakamamafá ki he kupuʻi lea ‘koe Fugani Maolugá,’ ʻe ʻikai nai lava ke mahinoʻi ʻe he tokotaha-ʻapí ʻa e foʻi moʻoni hā mahino ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá ha huafa fakafoʻituituí. ʻOku totonu ke ke fakamamafaʻi ʻa e huafa ‘Jihová.’ Kae kehe, ʻi hoʻo ngāueʻaki ʻa e konga Tohitapu tatau ʻi ha lāulea fekauʻaki mo e tuʻunga-hau ʻo Sihová, ʻoku totonu ke fai hoʻo fakamamafa tefitó ki he kupuʻi lea ‘koe Fugani Maolugá.’ ʻI he founga tatau, ʻi hono ngāueʻaki ʻa e Semisi 2:24 ke fakahaaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e ō fakataha ʻa e tuí mo e ngāué, ko hono fai ʻa e fakamamafa tefito ki he “fakatonuhia” kae ʻikai ki he “ngaahi ngaue” te ne fakatupunga nai ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau fanongo kiate koé ke ʻikai te nau maʻu ʻa e poiní.
Ko e toe fakatātā ʻaonga ʻe taha ʻe lava ke maʻu ia ʻi he Loma 15:7-13. Ko e konga eni ʻo ha tohi ne hiki ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki ha fakatahaʻanga naʻe faʻuʻaki fakatouʻosi ʻa e kau Senitailé mo e kau Siu totonú. ʻOku fakahaaʻi heni ʻe he ʻapositoló ko e ngāue fakafaifekau ʻa Kalaisí ʻoku maʻu ʻaonga ai ʻo ʻikai ko e kau Siu kamú pē kae toe pehē foki ki he kakai Senitailé koeʻuhi ke “fakamaloʻia ʻa e ʻOtua ʻe Senitaile, koeʻuhi ko ʻene meesi.” ʻOku hiki leva ʻe Paula ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻe fā, ʻo tohoaki ʻa e tokangá ki he faingamālie ko ia ki he kakai Senitailé. ʻOku totonu ke fēfē hoʻo lau ʻa e ngaahi hiki lea ko iá koeʻuhi ke fakamamafaʻi ʻa e poini naʻe ʻi he fakakaukau ʻa Paulá? Kapau ʻokú ke fakaʻilongaʻi ha ngaahi kupuʻi lea ke fakamamafaʻi, te ke fakaʻilongaʻi nai ʻa e “Senitaile” ʻi he veesi 9, “ʻe Senitaile” ʻi he veesi 10, “ʻa Senitaile kotoa pe” mo e “ngaahi kakai fulipe” ʻi he veesi 11, pea mo e “Senitaile” ʻi he veesi 12. ʻAhiʻahiʻi hono lau ʻa e Loma 15:7-13 fakataha mo e fakamamafa ko iá. ʻI hoʻo fai iá, ʻe hoko ai ʻa e founga fakamatala kotoa ʻa Paulá ʻo māʻalaʻala mo faingofua ange ke mahinoʻi.
Ngaahi Founga ʻo e Fakamamafá. Ko e ngaahi foʻi lea ʻoku ʻi ai ʻa e fakakaukau ʻokú ke loto ke eʻá ʻe fakamamafaʻi nai ia ʻi he ngaahi founga lahi. Ko e ngaahi founga ʻokú ke ngāueʻakí ʻoku totonu ke tatau ia mo e konga Tohitapú pea mo e fokotuʻutuʻu ʻo e malangá. ʻOku ʻoatu heni ha ngaahi fokotuʻu siʻi.
Fakamamafaʻi ʻo e leʻó. ʻOku kau ki heni ha liliu ʻi he leʻó ʻa ia ʻokú ne ʻai ʻa e ngaahi foʻi lea ʻoku ʻi ai ʻa e fakakaukaú ke eʻa mei he toenga ʻo e sētesí. Ko e fakamamafá ʻe fakahoko nai ia ʻe ha liliu ʻi he lahi ʻo e leʻó—ʻi hono tuku hake ia pe ʻi hono tuku hifo ia. ʻI he ngaahi lea lahi, ko ha liliu ʻi he māʻolunga ʻo e leʻó ʻoku tānaki atu ia ki he fakamamafá. Kae kehe, ʻi he ngaahi lea ʻe niʻihi, ʻe liliu nai ʻe he meʻa ko iá ʻa e ʻuhingá kotoa. ʻI hono ngāueʻaki ha tuʻunga māmālie ange ki he ngaahi kupuʻi lea tefitó, ʻoku tānaki ki ai ʻe he meʻá ni ha fakamamafa. ʻI he ngaahi lea ʻoku ʻikai ke fakaʻatā ai ʻa e fakamamafaʻi ʻo e leʻó ko ha founga ia ki hono fakamamafaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea ʻe niʻihi, ʻe fiemaʻu nai ke fai ha meʻa pē ʻoku tōʻongaʻaki ʻi he lea ko iá koeʻuhi ke maʻu ʻa e ngaahi ola ʻoku fiemaʻú.
Mālōloó. ʻE fai nai eni ki muʻa pe ʻi he hili ʻa e lau ʻo e konga tefito ʻo ha konga Tohitapu—pe fakatouʻosi. Ko e mālōlō ki muʻa pē ke ke lau ha fakakaukau tefitó ʻoku fakatupunga ai ʻa e ʻamanaki; ko e mālōlō ʻi he hili iá ʻoku fakalahi ai ʻa e fakaueʻiloto kuo faí. Kae kehe, kapau ʻoku fuʻu lahi ʻa e ngaahi mālōloó, ʻe ʻikai ha meʻa ʻe eʻa.
Toe leaʻaki. ʻE lava ke ke fokotuʻu ʻa e fakamamafá ʻi ha poini tefito ʻaki hoʻo taʻofi ʻa koe tonu pea toe lau ha foʻi lea pe kupuʻi lea. Ko ha founga ʻoku faʻa mahuʻinga angé ko hono fakakakato ʻa e konga tohí pea toe leaʻaki leva ha kupuʻi lea tefito.
Ngaue ke fakahaaʻi ʻa e fakakaukaú. Ko e ngaue ʻa e sinó pea pehē ki he fakahaaʻi ʻi he matá ʻe faʻa lava ke tānaki atu ai ʻa e ongoʻí ki ha foʻi lea pe ko ha kupuʻi lea.
Tō ʻo e leʻó. ʻI he ngaahi lea ʻe niʻihi, ko e ngaahi foʻi leá ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻe lau ia ʻi ha tō ʻokú ne tākiekina honau ʻuhingá pea fakamavaheʻi kinautolu. ʻI heni foki, ʻoku totonu ke ngāueʻaki ʻa e fakapotopotó, tautefito ʻi hono ngāueʻaki ʻa e lea paetakú.
ʻI Hono Lau ʻe he Niʻihi Kehé ʻa e Ngaahi Konga Tohí. ʻI hono lau ʻe ha tokotaha-ʻapi ha konga Tohitapú, te ne fakamamafaʻi nai ʻa e ngaahi foʻi lea hala, pe halaʻatā ha taha. Ko e hā leva ʻe lava ke ke faí? ʻI he tuʻunga fakalūkufuá ʻe lelei tahá ke ʻai ʻa e ʻuhingá ke māʻalaʻala ʻaki hoʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi konga tohí. Hili hono ngāueʻakí, te ke fakahangataha nai ha tokanga makehe fakahangatonu ki he ngaahi foʻi lea ʻi he Tohitapú ʻokú ne fakahoko ʻa e fakakaukau tefitó.