AKO 35
Toe Lea ke Fakamamafaʻi
KO E faiako ola leleí ʻoku kau ki ai hono ngāueʻaki ʻa e toe leá. ʻI he taimi ʻoku fakahaaʻi ai ha poini mahuʻinga ʻo laka hake he tuʻo tahá, ʻoku ngalingali ʻe manatuʻi ange ai ia ʻe he faʻahinga ʻoku nau ʻi aí. Kapau ʻoku toe fakahaaʻi ʻa e foʻi fakakaukaú ʻi ha founga ʻoku kiʻi kehe, te nau toe malava ke mahinoʻi lelei ange ai ia.
Kapau ʻoku ʻikai ke manatuʻi ʻe hoʻo kau fanongó ʻa e meʻa ʻokú ke leaʻakí, ʻe ʻikai ke tākiekina ʻe hoʻo ngaahi leá ʻa e meʻa ʻoku nau tui ki aí pe ko e founga ʻo ʻenau moʻuí. Ngalingali te nau hokohoko atu ʻa e fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi poini ʻa ia ʻokú ke fai ki ai ʻa e fakamamafa makehé.
Ko Sihova, ʻa ʻetau Faiako Maʻongoʻongá, ʻokú ne fokotuʻu mai ʻa e sīpinga maʻatautolu ʻi heʻene ngāueʻaki ʻa e toe leá. Naʻá ne ʻoange ʻa e Fekau ʻe Hongofulú ki he puleʻanga ʻo ʻIsilelí. Fakafou ʻi ha tokotaha-lea fakaeʻāngelo, naʻá ne ʻai ʻa e puleʻangá ke nau fanongo ki he ngaahi fekau ko iá ʻi Moʻunga Sainai. Ki mui ai, naʻá ne ʻoange ia kia Mōsese ʻi ha faʻunga kuo tohi. (Eki. 20:1-17; 31:18; Teu. 5:22) ʻI he tataki ʻa Sihová, naʻe toe fakahaaʻi ai ʻe Mōsese ʻa e ngaahi fekau ko iá ki he puleʻangá ki muʻa ke nau hū ki he Fonua ʻo e Talaʻofá, pea fakafou ʻi he laumālie māʻoniʻoní, naʻe hanga ʻe Mōsese ʻo hiki ia, hangē ko ia ʻoku maʻu ʻi he Teutalonome 5:6-21. Naʻe ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi fekau naʻe ʻoange ki ʻIsilelí ʻa e fiemaʻu ke nau ʻofa mo tauhi kia Sihova ʻaki honau lotó, soulú, mo e ivi moʻuí kotoa. Ko e meʻá ni foki naʻe toutou fakahaaʻi mo ia. (Teu. 6:5; 10:12; 11:13; 30:6) Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi, hangē ko ia naʻe tala ʻe Sīsuú ko e “tuʻutuʻuni [ia] ʻoku mamafa taha mo tuʻukimuʻa.” (Mt. 22:34-38) Fakafou ʻi he palōfita ko Selemaiá, naʻe fakamanatu ʻe Sihova ki he kakai ʻo Siutá ʻo laka hake he tuʻo 20 fekauʻaki mo e mafatukituki ʻo e talangofua kiate ia ʻi he meʻa kotoa pē naʻá ne fekau kia kinautolú. (Sel. 7:23; 11:4; 12:17; 19:15) Pea fakafou ʻia ʻIsikeli, naʻe fakahaaʻi ai ʻe Sihova ʻo laka hake he tuʻo 60 ko e ngaahi puleʻangá “te nau toki ʻilo ko Sihova au.”—Isi. 6:10; 38:23.
ʻI he lēkooti ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú, ʻoku tau toe sio ai ki hono ngāue ola lelei ʻaki ʻa e toe leá. ʻOku ʻi ai, hangē ko ení, ʻa e faaʻi Kōsipelí—ko e kōsipeli taki taha ʻokú ne kāpui ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻa ia naʻe hiki ʻi ha taha pe lahi ange ʻo e ngaahi Kōsipeli kehé ka ʻoku vakai ai ki he ngaahi meʻa ko eni naʻe hokó mei ha ngaahi tafaʻaki ʻoku kiʻi kehe. ʻI heʻene akonakí tonu, naʻe kāpui ai ʻe Sīsū ʻa e poini tefito tatau ʻo e fakahinohinó ʻo laka hake ia ʻi he tuʻo tahá ka ʻi he ngaahi founga kehekehe. (Mk. 9:34-37; 10:35-45; Sione 13:2-17) Pea lolotonga ʻene ʻi he Moʻunga ʻŌlivé ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi ki muʻa ʻi heʻene pekiá, naʻe ngāueʻaki ai ʻe Sīsū ʻa e toe leá ke fakamamafaʻi ʻaki ʻa e akonaki mātuʻaki mahuʻinga ko ení: “Ke mou leʻo; he ʻoku ʻikai te mou ʻilo pe ko e ʻaho fē ʻe hoko mei ai ʻa homou ʻEiki.”—Mt. 24:42; 25:13.
ʻI he Malaʻe Fakafaifekaú. ʻI hoʻo faifakamoʻoni ki he kakaí, ʻokú ke ʻamanaki te nau manatuʻi ʻa e meʻa ʻokú ke leaʻakí. Ko e ngāue ola lelei ʻaki ʻa e toe leá ʻe lava ke tokoni ia ke lavaʻi ʻa e taumuʻa ko iá.
ʻI he taimi lahi, ko e toe lea ʻi he taimi ʻoku lāulea ai ki ha meʻá ʻe tokoni ia ke ʻai ke maongo ki he ʻatamai ʻo ha tokotaha. Ko ia ai, hili hono lau ha konga Tohitapu, ʻe lava ke ke fakamamafaʻi ia ʻaki hono fakahaaʻi ha konga tefito ʻo ia pea ʻeke, “Naʻá ke fakatokangaʻi ʻa e anga hono fakalea ʻo e konga tohi ko iá?”
Ko e ngaahi sētesi fakaʻosi ʻi ha fetalanoaʻaki ʻe toe lava ke ngāueʻaki ola lelei ia. Ko e fakatātaá, te ke pehē nai: “Ko e poini tefito ʻoku ou fakaʻamu ke ke manatuʻi mei heʻeta fetalanoaʻakí ʻa eni . . .” Toe fakahaaʻi pē ia. Ko ha meʻa nai hangē ko ení: “Ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ke liliu ʻa e foʻi māmaní ko ha palataisi. Ko e taumuʻa ko iá ʻoku pau ke fakahoko.” Pe ko eni nai: “ʻOku fakahaaʻi mahino ʻe he Tohitapú ʻoku tau moʻui ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu ko eni ʻo e ngaahi meʻá. Kapau ʻoku tau fie hao ʻi hono ngataʻangá, ʻoku fiemaʻu ke tau ako ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu mai ʻe he ʻOtuá meiate kitautolú.” Pe ʻe lava ke pehē: “Hangē ko ia kuo tau mamata ki aí, ʻoku ʻomai ʻe he Tohitapú ʻa e akonaki ʻaonga ki he founga ke fekuki ai mo e ngaahi palopalema ʻo e moʻui fakafāmilí.” ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi te ke toe leaʻaki nai pē ha kupu mei he Tohitapú ko e poini ia ke manatuʻí. Ko e moʻoni, ko hono fai ola lelei ení ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e fakakaukau ki muʻa.
ʻI he ngaahi toe ʻaʻahí, ʻo kau ai hoʻo ngaahi ako Tohitapú, ko hoʻo ngāueʻaki ʻa e toe leá ʻe kau nai ki ai ha ngaahi fehuʻi fakamanatu.
ʻI he ʻiloʻi ʻe ha tokotaha ʻoku faingataʻa ke mahinoʻi pe ngāueʻaki ha akonaki ʻa e Tohitapú, ʻe fiemaʻu nai ai ke ke ʻohake ʻa e tuʻunga-leá ʻo laka hake ʻi he tuʻo tahá. Feinga ke ngāue ki ai mei he ngaahi tafaʻaki kehekehe. ʻOku ʻikai fiemaʻu ke lōloa ʻa e ngaahi lāuleá ka ʻoku totonu ke ne fakalotolahiʻi ʻa e tokotaha akó ke ne hanganaki fakakaukau fekauʻaki mo e meʻá. Manatuʻi naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e founga ko eni ʻo e toe leá ʻi hono tokoniʻi ʻene kau ākongá ke nau ikuʻi ʻa e holi ke ʻi he tuʻunga muʻomuʻá.—Mt. 18:1-6; 20:20-28; Luke 22:24-27.
ʻI Hono Fai ʻa e Ngaahi Malangá. Kapau ʻokú ke fai ha ngaahi malanga mei he peletifōmú, ko hoʻo taumuʻá ʻoku ʻikai ko e ʻai pē ke fakahoko ha fakamatala. ʻOkú ke loto ke mahinoʻi ia ʻe he kau fanongó, ke manatuʻi ia, pea ke ngāueʻaki ia. Ke lavaʻi iá, ngāueleleiʻaki ʻa e toe leá.
Kae kehe, kapau te ke toe leaʻaki ʻa e ngaahi poini tefitó ʻo fuʻu lahi, ʻe mole nai ai meiate koe ʻa e tokanga ʻa hoʻo kau fanongó. Filifili lelei ʻa e ngaahi poini ʻoku tuha mo e fakamamafa makehé. ʻOku faʻa hoko ko e ngaahi poini tefito eni ʻa ia ʻoku faʻu takatakai ai hoʻo malangá, ka ʻe toe fakakau nai ai ʻa e ngaahi fakakaukau kehe ʻa ia ʻe mahuʻinga makehe ki hoʻo kau fanongó.
Ke ngāueʻaki ʻa e toe leá, te ke ʻuluaki ʻohake nai hoʻo ngaahi poini tefitó ʻi he talateú. Fai ia ʻaki ʻa e ngaahi fakamatala nounou ʻoku ʻomai ai ha fakanounou kakato ʻo e meʻa te ke kāpuí, ʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi, pe ko e ngaahi fakatātā nounou ʻoku ʻomai ai ʻa e ngaahi palopalema ke fakaleleiʻi. Te ke fakahaaʻi nai pe ko e ngaahi poini tefito ʻe fiha ʻoku ʻi aí pea fakahokohoko fakafika kinautolu. Fokotuʻutuʻu leva ʻa e ngaahi poini taki taha ko iá ʻi he sino ʻo hoʻo malangá. ʻE lava ke toe ʻai ke mālohi ʻa e fakamamafá ʻi he sino ʻo hoʻo malangá ʻaki ʻa e toe fakahaaʻi ʻa e poini tefito taki taha ki muʻa ke hoko atu ki hono hokó. Pe ʻe lava ke fakahoko ia ʻaki hono ngāueʻaki ha fakatātā ʻoku kau ki ai ʻa hono ngāueʻaki ʻo e poini tefitó. ʻE lava ke fai ha fakamamafa lahi ange ki hoʻo ngaahi poini tefitó ʻaki hono ngāueʻaki ha fakamulituku ʻoku toe fakahaaʻi ai kinautolu, ʻo fakamamafaʻi kinautolu ʻaki hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi faikehekehé, tali ʻa e ngaahi fehuʻi naʻe ʻohaké, pe fokotuʻutuʻu nounou ʻa e ngaahi fakaleleiʻanga ki he ngaahi palopalema naʻe ʻohaké.
Tānaki atu ki he meʻa ʻi ʻolungá, ʻoku siofi lelei ʻe ha tokotaha malanga taukei ʻa e faʻahinga tāutaha ʻoku faʻuʻaki ʻa ʻene kau fanongó. Kapau ʻoku ʻiloʻi ʻe ha niʻihi ʻo kinautolu ʻoku faingataʻa ke mahinoʻi ha foʻi fakakaukau pau, ʻoku lāuʻilo ki ai ʻa e tokotaha malangá. Kapau ʻoku mahuʻinga ʻa e poiní, ʻokú ne toe kāpui ia. Kae kehe, ko e toe leaʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea tataú ʻe ʻikai nai ke fakahoko ai ʻene taumuʻá. ʻOku lahi ange ʻi he meʻa ko iá ʻa e meʻa ki he akonakí. Kuo pau ke ne ngaofengofua. ʻE fiemaʻu nai ke ne fai ha ngaahi fakalahi ākenoa ki heʻene malangá. Ko hoʻo ako ke fakahanga ʻa e tokangá ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e kau fanongó ʻi he founga ko ení ʻe fakapapauʻi ai ʻi ha tuʻunga lahi hoʻo ola lelei ʻi he tuʻunga ko ha faiakó.