Faʻu ha ʻAutilaine
ʻI HONO vaheʻi ke fakahoko ha malangá, ʻoku ngāue lahi ʻa e tokolahi ʻi hono hiki kotoa ia, ʻo kamata pē mei he talateú ʻo ʻalu ai pē ki he fakaʻosí. Ki muʻa ke kakato ʻa e malangá, kuo fai nai ai ʻa e ngaahi tohitohi fakaangaanga lahi. ʻE laui houa nai ʻa e ngāué ni.
Ko e founga ia ʻo hoʻo teuteu hoʻo ngaahi malangá? Te ke saiʻia ke ako ha founga faingofua ange? Kapau te ke ako ki he founga ʻo hono teuteu ha ʻautilainé, ʻe ʻikai kei fiemaʻu ia ai ke ke hiki ʻa e meʻa kotoa pē. ʻE ʻoatu kiate koe ʻe he meʻá ni ʻa e taimi lahi ange ke ʻahiʻahiʻi ai ʻa hono fakahoko ʻo e malangá. Ko hoʻo ngaahi kongá ʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻene faingofua ange ke faí ka ʻe toe fakamānako ange ke fanongo ki ai pea toe fakaueʻiloto lahi ange ki hoʻo kau fanongó.
Ko e moʻoni, ʻoku tokonaki mai ha ʻautilaine tefito ki he ngaahi malanga maʻá e kakaí ʻoku fai ʻi he fakatahaʻangá. Kae kehe, ʻoku ʻikai ko e tuʻungá ia ʻi he lahi taha ʻo e ngaahi malanga kehé. ʻE vaheʻi atu pē nai kiate koe ha tuʻunga-lea pe ko ha kaveinga. Pe ʻe kole atu nai ke ke fakahoko ha fakamatala hangatonu kuo pulusi. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻe tokonaki atu pē nai kiate koe ha ngaahi fakahinohino siʻi. Ki he kotoa ʻo e ngaahi konga peheé, ʻoku fiemaʻu ke ke teuteu ʻa hoʻo ʻautilaine pē ʻaʻau.
Ko e sīpinga ʻi he peesi 41 te ne ʻoatu kiate koe ha fakakaukau fekauʻaki mo e founga ʻe fokotuʻutuʻu nai ai ha ʻautilaine nounou. Fakatokangaʻi ko e ngaahi poini tefitó taki taha ʻoku kamata ia ʻi he ʻatā he toʻohemá pea ʻoku hiki ia ʻi ha ngaahi mataʻitohi lalahi. ʻI lalo ʻi he poini tefito taki taha ʻoku fakahokohoko ai ʻa e ngaahi fakakaukau ʻokú ne poupouʻi iá. Ko e ngaahi poini lahi ange ʻa ia ʻe ngāueʻaki ke fakahokoʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau ko iá ʻoku fakahokohoko ia ʻi lalo ai ʻo kamata siʻi ia ki loto mei he ʻatā he toʻohemá. Sivisiviʻi fakalelei ʻa e ʻautilaine ko ení. Fakatokangaʻi ange ko e ongo poini tefito ʻe uá ʻokú na felāveʻi hangatonu mo e kaveingá. Toe fakatokangaʻi foki, ko e ngaahi poini tokoní ʻoku ʻikai ko e ngaahi meʻa fakamānako pē. ʻI hono kehé, ko e poini tokoni taki taha ʻokú ne poupouʻi ʻa e poini tefito ʻa ia ʻoku hā ʻi lalo aí.
ʻI hoʻo teuteu ha ʻautilainé, ʻe ʻikai nai ke hā ia ʻo hangē tofu pē ko e sīpingá. Ka ʻo kapau ʻoku mahino kiate koe ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku kau ki aí, ʻe tokoniʻi koe ʻe he ngaahi meʻá ni ke ke fokotuʻutuʻu hoʻo fakamatalá pea teuteu ha malanga lelei ʻi ha taimi lelei. ʻOku totonu ke anga-fēfē ʻa hoʻo hoko atú?
ʻAnalaiso, Fili pea Fokotuʻutuʻu
ʻOkú ke fiemaʻu ha kaveinga. Ko hoʻo kaveingá ʻoku ʻikai ko ha tuʻunga-lea fakalūkufua pē ʻo hangē ko ia ʻe fakahoko nai ʻaki ha foʻi lea pē ʻe taha. Ko e foʻi fakakaukau tefitó ʻa ia ʻokú ke loto ke fakahāʻí, pea ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e founga ʻa ia naʻá ke palani mei ai ke lāulea ai ki hoʻo tuʻunga-leá. Kapau ʻoku vaheʻi mai ha kaveinga, ʻanalaiso fakalelei ʻa e foʻi lea tefito taki taha. Kapau ʻoku fiemaʻu ke ke fakahoko ʻa e kaveinga kuo vaheʻí ʻo makatuʻunga ʻi ha fakamatala kuo pulusi, ako ʻa e fakamatala ko iá fakataha mo e fakakaukau ki he kaveingá. Kapau ʻoku vaheʻi atu kiate koe ha tuʻunga-lea pē, ko e meʻa leva ia ʻaʻau ke ke fili ʻa e kaveingá. Kae kehe, ki muʻa ʻi hono fai iá, te ke ʻiloʻi nai ʻoku ʻaonga ke fai ha fekumi. ʻI hoʻo tauhi ke ʻatā ʻa hoʻo fakakaukaú, te ke toutou maʻu ai ʻa e ngaahi fakakaukau lahi ange.
ʻI hoʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi sitepu ko ení, hanganaki ʻeke hifo kiate koe: ‘Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e fakamatala ko ení ki heʻeku kau fanongó? Ko e hā ʻa ʻeku taumuʻá?’ ʻOku ʻikai totonu ke ne kāpui pē ha fakamatala pe ke fai ha malanga fakamānako lahi, ka ke fakahoko ha meʻa ʻoku ʻaonga ki hoʻo kau fanongó. ʻI he pau ʻa hoʻo taumuʻá, tohiʻi ia. Hanganaki fakamanatu ia kiate koe ʻi hoʻo teuteú.
Hili hoʻo fakapapauʻi ʻa hoʻo taumuʻá pea kuó ke fili ha kaveinga ʻoku huʻufataha mo iá (pe ʻanalaiso ʻa e anga ʻo e feʻungamālie ʻa hoʻo kaveinga kuo vaheʻi atú mo e taumuʻa ko iá), ʻe lava leva ke ke fai ha fekumi ʻa ia ʻoku toe fakahangataha angé. Kumi ki ha fakamatala ʻa ia ʻe mahuʻinga tefito ki hoʻo kau fanongó. ʻOua ʻe fiemālie pē ʻi he ngaahi meʻa fakalūkufuá, kae kumi ki ha ngaahi poini hangatonu ʻa ia ʻoku fakatupu ʻilo mo ʻaonga moʻoní. Fakapotopoto ʻi he lahi ʻo e fekumi ʻokú ke faí. ʻI he tuʻunga lahi tahá ʻe vave hoʻo maʻu ʻa e fakamatala lahi ange ia ʻi he meʻa ʻe lava ke ke ngāueʻakí, ko ia ʻe fiemaʻu ai ke ke filifili.
Fakapapauʻi ʻa e ngaahi poini tefito ʻa ia te ke fiemaʻu ke lāulea ki aí koeʻuhi ke ke fakahoko hoʻo kaveingá pea lavaʻi hoʻo taumuʻá. ʻE hoko ʻa e ngaahi meʻá ni ko hoʻo faʻunga fakakaukau tefitó ia, ko hoʻo ʻautilaine tefitó. Ko e poini ʻe fiha ʻoku totonu ke ʻi aí? Mahalo pē ʻoku feʻunga ʻa e uá ki ha lāulea nounou, pea ʻoku faʻa feʻunga ʻa e nimá naʻa mo ha ʻi ha malanga houa ʻe taha hono lōloá. Ko e siʻi ange ʻa e ngaahi poini tefitó, ko e ngalingali lahi ange ia ʻa hono manatuʻi ʻe hoʻo kau fanongó.
ʻI hoʻo maʻu pē ʻi hoʻo fakakaukaú ʻa hoʻo kaveingá pea mo e ngaahi poini tefitó, fokotuʻutuʻu ʻa e fakamatala naʻá ke fekumi ki aí. Fakapapauʻi ʻa e meʻa ʻoku felāveʻi hangatonu mo hoʻo ngaahi poini tefitó. Fili ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻa ia te ne tānaki mai ʻa e tuʻunga foʻou ki hoʻo malangá. ʻI hoʻo fili ʻa e ngaahi konga Tohitapu ke ne poupouʻi ʻa e ngaahi poini tefitó, fakatokangaʻi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa ia te ne tokoniʻi koe ke ke fakaʻuhinga ai ʻi he ngaahi konga tohi ko iá ʻi ha founga mohu ʻuhingá. Fokotuʻu ʻa e konga taki taha ʻi lalo ʻi he poini tefito ʻa ia ʻoku kau ki aí. Kapau ʻoku ʻikai ke feʻungamālie ʻa e niʻihi ʻo e fakamatalá mo ha taha pē ʻi hoʻo ngaahi poini tefitó, liʻaki ia—neongo ai pē kapau ʻoku mātuʻaki fakamānako—pe tuku ia ʻi ha faile ke ngāueʻaki ʻi ha taimi kehe. Tauhi pē ʻa e fakamatala lelei tahá. Kapau te ke feinga ke fakamatalaʻi ha meʻa ʻoku fuʻu lahi, ʻe pau ai ke ke lea ʻo fuʻu vave pea ʻe ʻikai ke fakaʻāuliliki ai ʻa e meʻa ʻokú ke fakamatalá. ʻOku lelei ange ke fakahaaʻi ha ngaahi poini siʻi ʻa ia ʻoku mahuʻinga moʻoni ki he kau fanongó pea ke fai lelei ia. ʻOua ʻe ʻovataimí.
ʻI he tuʻunga ko ení kapau kuo teʻeki te ke fai ia ki muʻa, fokotuʻutuʻu hoʻo fakamatalá ʻi he hokohoko totonú. Ko e tokotaha-tohi Kōsipeli ko Luké naʻá ne fai eni. ʻI hono tānaki ha ngaahi moʻoniʻi meʻa lahi fau felāveʻi mo ʻene tuʻunga-leá, naʻá ne fokotuʻutuʻu ia “ʻi he hokohoko totonú.” (Luke 1:3, NW) Te ke fokotuʻutuʻu nai hoʻo fakamatalá ʻo fakaetaimi pe fakaetuʻungalea, ʻo fakatatau nai ki he tupuʻangá mo hono olá pe ko e palopalemá mo e fakaleleiʻangá, ʻo fakatuʻunga pē ʻi he meʻa ʻe ola lelei taha ki hono lavaʻi ʻa hoʻo taumuʻá. ʻOku ʻikai totonu ke hiki vave mei ha foʻi fakakaukau ʻe taha ki ha toe fakakaukau ʻe taha. ʻOku totonu ke faingofua hono tataki ʻa hoʻo kau fanongó mei he fakakaukau ʻe taha ki he taha, ʻo ʻikai ha ngaahi ava ʻa ia ʻe ʻikai lava ke faingofua hono fakafehokotakí. Ko e fakamoʻoni ʻoku ʻomaí ʻoku totonu ke ne tataki ʻa e kau fanongó ki he ngaahi fakamulituku totonú. ʻI hoʻo fokotuʻutuʻu hoʻo ngaahi poiní, fakakaukau fekauʻaki mo e anga ʻo e ongo ʻa e malangá ki hoʻo kau fanongó. Te nau mateuteu ke muimui ki he ʻalunga ʻo hoʻo fakakaukaú? ʻE ueʻi kinautolu ke nau ngāue ki he meʻa ʻoku nau fanongoá, ʻo fehoanaki mo e taumuʻa ʻoku ʻi hoʻo fakakaukaú?
Ko hono hokó, teuteu ha talateu ʻokú ne langaʻi ʻa e mahuʻingaʻia ʻi hoʻo tuʻunga-leá pea ʻokú ne fakahaaʻi ki hoʻo kau fanongó ko e meʻa te ke lāulea ki aí ʻoku mahuʻinga moʻoni kiate kinautolu. ʻE tokoni nai ke ke tohiʻi ʻa hoʻo ʻuluaki ngaahi sētesí. Fakaʻosí, palani ha fakaʻosi fakaueʻiloto ʻa ia ʻoku huʻufataha mo hoʻo taumuʻá.
Kapau te ke teuteu tōmuʻa feʻunga hoʻo ʻautilainé, te ke maʻu ai ʻa e taimi ke fakaleleiʻi ia ki muʻa ʻi hoʻo fakahoko ʻa e malangá. Te ke sio nai ki he fiemaʻu ke poupouʻi ʻa e ngaahi fakakaukau paú ʻaki ha ngaahi fakamatala siʻisiʻi, ko ha fakatātā, pe ko ha meʻa naʻe hokosia. Ko hono ngāueʻaki ha meʻa ʻoku lolotonga hoko pe ko ha meʻa ʻoku mahuʻinga fakalotofonua ʻe tokoniʻi nai ai hoʻo kau fanongó ke nau mateuteu ke sio lahi ange ai ki he ʻaonga ʻo e fakamatalá. ʻI hoʻo fakamanatu hoʻo malangá, te ke hoko ai ʻo ʻiloʻi ʻa e ngaahi faingamālie lahi ange ke ʻai ke feʻunga ʻa e fakamatalá ki hoʻo kau fanongó. Ko e founga ʻo hono ʻanalaiso mo fakaleleiʻí ʻoku fiemaʻu ia ki hono fokotuʻutuʻu ʻa e fakamatala leleí ki ha malanga ʻe ola lelei.
ʻE fiemaʻu nai ʻe he kau malanga ʻe niʻihi ʻa e ngaahi nouti lahi ange ʻi he niʻihi. Ka ʻo kapau te ke fokotuʻutuʻu hoʻo fakamatalá ʻi lalo ʻi ha ngaahi poini tefito siʻi pē, toʻo ʻa e meʻa ʻoku ʻikai moʻoni te ne poupouʻi iá, pea fokotuʻu hoʻo ngaahi fakakaukaú ʻi he hokohoko totonú, te ke ʻiloʻi ai ʻi ha taukei siʻisiʻi, ʻe ʻikai ai te ke kei fiemaʻu ke hiki ʻa e meʻa kotoa pē. Ko ha fakahaofi taimi moʻoni ē ʻe lava ke hokó! Pea ʻe fakalakalaka ai ʻa e tuʻunga ʻo hoʻo ngaahi malangá. ʻE hā mahino ai ʻokú ke maʻu ʻaonga moʻoni mei hoʻo ako ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí.