AKO 25
Ngāueʻaki ʻo ha ʻAutilainé
KO E ʻamanaki ke malanga mei ha ʻautilainé ʻoku ʻai ai ʻa e kakai tokolahi ke nau manavasiʻi. ʻOku nau ongoʻi malu ange kapau ko e meʻa kotoa ʻoku teu ke nau leaʻakí ʻoku hiki ia ʻi ha pepa, pe maʻuloto.
Neongo ia, ʻi hono moʻoní, ʻoku tau lea ʻi he ʻaho kotoa pē ʻo ʻikai ha maniusikilipi. ʻOku tau fai ia ʻi he fetalanoaʻaki mo e fāmilí pea mo e ngaahi kaumeʻá. ʻOku tau fai ia ʻi he kau ʻi he malaʻe fakafaifekaú. Pea ʻoku tau fai ia ʻi he taimi ʻo hono fai ʻa e ngaahi lotu fakamātoató, ʻo tatau pē pe ʻoku fai fakatāutaha pe ʻi hono fakafofongaʻi ʻo ha kulupu.
ʻI hoʻo fakahoko ha malangá, ʻoku ʻi ai hano kehekehe pe ʻokú ke ngāueʻaki ha maniusikilipi pe ko ha ʻautilaine? Lolotonga ko e lautohi mei ha maniusikilipi kuo teuteú ʻe lava ke tokoni ia ke fakapapauʻi ʻa e totonú pea mo hono ngāueʻaki ʻa e fakalea kuo filí, ʻoku ʻi ai hono ngaahi fakangatangata ʻi he aʻu ki he lotó. ʻI hoʻo lau ʻo lahi ange ʻi ha ngaahi foʻi sētesi siʻí, te ke faʻa ngāueʻaki ai ha tuʻunga vave mo ha sīpinga ʻo e feliliuaki ʻi he māʻolunga ʻo e leʻó ʻa ia ʻoku kehe ia mei hoʻo founga fetalanoaʻaki fakanatulá. Kapau ʻoku fakahanga lahi ange hoʻo tokangá ki hoʻo noutí ʻi hoʻo kau fanongó, ʻe ʻikai nai ke fanongo tokanga ʻa e tokolahi ʻo hangē ko ia ne nau mei fai kapau naʻa nau ongoʻi naʻá ke fakakaukau moʻoni fekauʻaki mo kinautolu, pea feʻunuʻaki hoʻo fakamatalá ki honau ngaahi tuʻungá. Ki ha malanga fakaueʻiloto moʻoni, ko e fakahoko fakatuʻupakeé ʻoku lelei tahá.
ʻOku faʻufaʻu ʻa e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ke tokoniʻi kitautolu ʻi he moʻui fakaʻahó. ʻI heʻetau fetaulaki mo e ngaahi kaumeʻá, ʻoku ʻikai te tau tohoʻi hake ha lauʻipepa ʻo lau atu ai ʻetau ngaahi fakakaukaú kia kinautolu koeʻuhi ke fakapapauʻi ai ʻa e fakalea lelei tahá. ʻI he malaʻe ngāué, ʻoku ʻikai te tau ʻave ha maniusikilipi ke lau, ʻi he manavahē naʻa tau fakangaloʻi nai ai ha ngaahi poini ʻoku tau loto ke vahevahe mo e kakaí. ʻI hono fakahāhā he akó ʻa e founga ke faifakamoʻoni ai ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga peheé, ʻahiʻahi lea ʻi ha founga ʻa ia ʻoku fakanatula lahi taha ʻe ala lavá. ʻI he teuteu leleí, te ke ʻiloʻi ai ko ha ʻautilaine, pe ʻoku ʻi he ʻatamaí pe hiki, ʻoku faʻa feʻunga pē ia ke fakamanatu kiate koe ʻa e ngaahi poini tefito ʻokú ke loto ke lāulea ki aí. Ka ʻe lava fēfē ke ke fakatupu ʻa e tuipau ʻoku fiemaʻú ke ngāue ai mei ha ʻautilaine?
Fokotuʻutuʻu Maau Hoʻo Fakakaukaú. Koeʻuhi ke ngāueʻaki ha ʻautilaine ʻi he malangá, ʻoku fiemaʻu ke ke fokotuʻutuʻu maau hoʻo fakakaukaú. ʻOku ʻikai ʻuhinga eni ia ke filifili ʻa e ngaahi foʻi lea ʻokú ke palani ke ngāueʻakí. ʻOku ʻuhinga pē iá ke fakakaukau ki muʻa ke ke leá.
ʻI he moʻui fakaʻahó, ko ha tokotaha loto-ʻoho te ne puhi nai ʻa e ngaahi meʻa ʻa ia te ne toki fakaʻamu ange ʻamui naʻe ʻikai te ne leaʻaki. ʻE lea nai ʻi ha tuʻunga taumuʻavalea ha tokotaha, ʻo hiki holo mei he fakakaukau ʻe taha ki he fakakaukau ʻe taha. Ko e ongo hehema fakatouʻosi ko ení ʻe lava ke feangainga ola lelei mo ia ʻaki ʻa e kiʻi mālōlō ke faʻu ha ʻautilaine faingofua ʻi he ʻatamaí ki muʻa ke kamata leá. ʻUluaki fokotuʻu hoʻo taumuʻá ʻi ho ʻatamaí, ko hono hokó filiʻi ʻa e ngaahi sitepu ʻokú ke fiemaʻu ke ngāueʻaki koeʻuhi ke fakahoko ai iá, pea toki kamata leva ke lea.
ʻOkú ke teuteu ki he malaʻe ngāué? Vaheʻi ha taimi ʻo ʻikai ngata pē ki hono faʻo hoʻo kato faifakamoʻoní kae pehē foki ke fokotuʻutuʻu maau ai hoʻo fakakaukaú. Kapau ʻokú ke fili ke ngāueʻaki ʻa e taha ʻo e ngaahi tuʻuaki ʻoku fokotuʻu mai ʻi he ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga, toutou lau ia ʻi ha ngaahi taimi ke manatuʻi lelei ʻa e ngaahi fakakaukau tefitó. Fakamatalaʻi ʻa e poini tefito ʻo iá ʻi ha foʻi sētesi nounou ʻe taha pe ua. Feʻunuʻaki ʻa e fakaleá ki ho angaʻitangatá tonu pea ki he ngaahi tuʻunga ʻi ho feituʻú. Te ke ʻiloʻi ai ʻoku ʻaonga ke maʻu ha ʻautilaine ʻi he ʻatamaí. Ko e hā nai ʻe kau ki aí? (1) ʻI he tuʻunga ko ha talateú, te ke lave nai ki ha meʻa ʻa ia ʻoku hohaʻa ki ai ʻa e kakai tokolahi ʻi ho koló. Fakaafeʻi ʻa e tokotaha ʻe tahá ke ne fai ha fakamatala. (2) Manatuʻi ha meʻa pau ʻe lava ke ke vahevahe atu ʻi he tuʻunga-leá, ʻo fakakau ai ha konga Tohitapu ʻe taha pe ua ʻa ia ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e meʻa kuo talaʻofa ʻe he ʻOtuá ke fai ke ʻomai ai ʻa e fakafiemālié. Kapau ʻoku tuku atu ha faingamālie, fakamamafaʻi ʻe fai eni ʻe Sihova fakafou ʻi hono Puleʻangá, ʻa ʻene founga-pule fakahēvaní. (3) Fakalototoʻaʻi ʻa e tokotahá ke fai ha ngāue ki he meʻa kuó mo lāulea ki aí. Te ke tuʻuaki ange nai ha tohi mo ha/pe ko ha ako Tohitapu pea fai ha ngaahi fokotuʻutuʻu pau ke hokohoko atu ʻa e lāuleá.
Ko e ʻautilaine pē ʻoku ngalingali te ke fiemaʻu ki ha malanga peheé ko ha ʻautilaine ʻi he ʻatamaí. Kapau ʻokú ke loto ke vakai ki ha ʻautilaine kuo hiki ki muʻa ʻi hoʻo ʻuluaki ʻaʻahí, ngalingali ʻe ʻi he ʻautilainé ha ngaahi foʻi lea siʻi pē ke ngāueʻaki ki hoʻo talateú, ko ha nouti ʻo ha konga Tohitapu ʻe taha pe ua, mo ha nouti nounou ʻo e meʻa ʻokú ke loto ke fakakau ʻi hoʻo fakamulitukú. Ko e teuteu mo e ngāueʻaki ʻo ha ʻautilaine peheé ʻoku taʻofi ai kitautolu mei he lea noaʻiá, ʻo tokoniʻi ai kitautolu ke tau ʻoatu ha pōpoaki maʻalaʻala ʻa ia ʻoku faingofua ke manatuʻi.
Kapau ʻoku toutou malanga hake ha fehuʻi pe fakafepaki ʻi ho feituʻú, te ke ʻiloʻi nai ʻoku ʻaonga ke fai ha fekumi ʻi he meʻa ko iá. ʻOku faʻa hoko, ko e meʻa kotoa ʻokú ke fiemaʻú ko ha poini tefito ʻe ua pe tolu fakataha mo ha ngaahi konga Tohitapu ʻoku ʻoatu ai kia kinautolu ʻa e makatuʻungá. Ko e “Ngaahi Tuʻunga Lea Faka-Tohitapu ke Fetalanoaʻaki Ai” pe ko e ngaahi kaveinga tokoni mataʻāʻā ʻi he Reasoning From the Scriptures ʻoku tokonaki mai nai ai ʻa e ʻautilaine tofu pē ko ia ʻokú ke fiemaʻú. Te ke maʻu nai ha lea naʻe hiki feʻungamālie mei ha maʻuʻanga fakamatala ʻe taha ʻokú ke loto ke fakakau atu ki ai. Faʻu ha ʻautilaine kuo hiki nounou, fakapipiki ki ai ha fotokopi ʻo e lea naʻe hikí, pea tauhi ia fakataha mo hoʻo naunau ki he malaʻe ngāué. ʻI hono ʻohake ʻe ha tokotaha-ʻapi ʻa e fehuʻí pe fakafepakí, tuku ke ne ʻiloʻi ʻokú ke talitali lelei ʻa e faingamālie ke ʻoatu ai ha ʻuhinga ki he meʻa ʻokú ke tui ki aí. (1 Pita 3:15) Ngāueʻaki ʻa e ʻautilainé ko ha makatuʻunga ia ki hoʻo talí.
ʻI hoʻo teu ke fakafofongaʻi ho fāmilí, ko ha kulupu ako tohi, pe ko e fakatahaʻangá ʻi ha lotu, ʻoku toe ʻaonga ke fokotuʻutuʻu maau hoʻo fakakaukaú. Fakatatau ki he Luke 11:2-4, naʻe ʻoange ai ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá ha ʻautilaine faingofua ki ha lotu mohu ʻuhinga. ʻI hono fakatapui ʻo e temipale ʻi Selusalemá, naʻe lotu lōloa ai ʻa Solomone. ʻOku hā mahino naʻá ne fakakaukau ki muʻa ʻo fekauʻaki mo e tuʻunga-leá. Naʻá ne fakahanga ʻa e tokangá ʻuluakí kia Sihova mo ʻEne talaʻofa kia Tēvitá; pea hoko leva ki he temipalé; pea toki hoko tahataha leva ki he ngaahi tuʻunga pe kulupu pau ʻo e kakaí. (1 Tuʻi 8:22-53) ʻOku lava ke tau maʻu ʻaonga mei he ngaahi fakatātā ko ení.
Tauhi ke Faingofua Hoʻo ʻAutilaine Malangá. Naʻe ʻuhinga hoʻo ʻautilainé ke ngāueʻaki ʻi hano fai ha malanga? Ko e hā ʻa e lahi ʻo e meʻa ʻoku totonu ke fakakau ki aí?
Manatuʻi ʻoku ʻuhinga ha ʻautilaine ke tokoniʻi koe ke ke manatuʻi ʻa e ngaahi fakakaukaú. Te ke ongoʻi nai ʻe ʻaonga ke hikiʻi ha ngaahi sētesi siʻi ke ngāueʻaki ko ha talateu. Ka ʻi he hili iá, tokangataha ki he ngaahi fakakaukaú, ʻo ʻikai ki he ngaahi foʻi leá. Kapau te ke fokotuʻu ʻa e ngaahi fakakaukau ko iá ʻi he faʻunga ʻo ha ngaahi sētesi, manako ki he ngāueʻaki ʻa e ngaahi sētesi nounoú. Ko e ngaahi poini tefito siʻisiʻi ʻokú ke palani ke fakahokó ʻoku totonu ke eʻa maʻalaʻala ia ʻi hoʻo ʻautilainé. ʻE lava ke fakahoko eni ʻaki hono tohiʻi kinautolu ʻi ha ngaahi mataʻitohi lalahi, ʻo laineʻi ʻa e ngaahi poiní, pe fakaʻilongaʻi kinautolu ʻi ha lanu kehe. ʻI lalo ʻi he poini tefito taki taha, fakahokohoko ai ʻa e ngaahi foʻi fakakaukau ʻokú ke loto ke ngāueʻaki ʻi hono fakahoko iá. Lave ki he ngaahi konga Tohitapu ʻokú ke palani ke laú. ʻOku faʻa lelei tahá ke fai ʻa e lautohí tonu mei he Tohitapú. Hikiʻi ʻa e ngaahi talanoa fakatātā ʻokú ke loto ke ngāueʻakí. ʻOkú ke toe maʻu nai ha fakamatala mahuʻinga fakamāmani ʻa ia ʻoku feʻungamālie. ʻAi ke lahi feʻunga hoʻo noutí ke ʻi ai ha ngaahi foʻi moʻoni pau ke fakahoko. ʻE faingofua ange ke ngāueʻaki ʻa e ʻautilainé kapau ʻoku maau.
ʻOku ngāueʻaki ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi ʻautilaine ʻa ia ʻoku mātuʻaki konga lalahi. ʻE kau nai ʻi ha ʻautilaine ha ngaahi foʻi lea tefito siʻi pē, nouti ʻo e ngaahi konga Tohitapu ʻe lave ki ai ʻa e tokotaha malangá ʻi heʻene manatú, mo e ngaahi tā fakatātā pe ngaahi fakatātā ʻa ia ʻe tokoniʻi ai ia ke ne manatuʻi ʻa e ngaahi foʻi fakakaukaú. ʻAki ʻa e ngaahi nouti faingofua ko ení, ʻoku malava ai ha tokotaha malanga ke ne fakahoko ʻene fakamatalá ʻi ha hokohoko totonu mo ha founga fakafetalanoaʻaki. Ko e taumuʻa ia ʻo e lēsoni ko ení.
ʻI he peesi 39 ki he 42 ʻo e tohí ni, te ke maʻu ai ʻa e lāulea ko hono “Faʻu ha ʻAutilaine.” ʻE ʻaonga ʻaupito ke lau ʻa e fakamatala ko iá lolotonga hoʻo ngāue ki he ako ko eni, “Ngāueʻaki ʻo ha ʻAutilainé.”
Founga ke Ngāueʻaki Ai ʻa e ʻAutilainé. Kae kehe, ko hoʻo taumuʻá ʻi he tuʻunga ko ení ʻoku ʻikai koeʻuhi pē ke teuteuʻi ai hoʻo malangá ʻi ha faʻunga ʻautilaine. ʻOku ʻuhingá ke ngāueʻaki ola lelei ʻa e ʻautilainé.
Ko e ʻuluaki sitepu ʻi hono ngāueʻaki hoʻo ʻautilainé ko e teuteu ki hono fakahokó. Sio ki he kaveingá, lau ʻa e ngaahi poini tefito taki taha, pea fakamatalaʻi kia koe ʻa e fehokotaki ʻo e ngaahi poini tefito taki taha ko iá ki he kaveingá. Hikiʻi ʻa e lahi ʻo e taimi ʻe lava ke tuku ki he poini tefito taki taha. Sai, toe foki ʻo ako ʻa e ʻuluaki poini tefitó. Fakamanatu ʻa e ngaahi fakaʻuhinga, ngaahi konga Tohitapu, ngaahi talanoa fakatātā, mo e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻokú ke palani ke ngāueʻaki ke fakatupulekina ʻaki a e poini ko iá. Toutou leleʻi ʻa e fakamatalá ʻi ha ngaahi taimi kae ʻoua kuo maʻalaʻala lelei ʻa e konga ko ia ʻo hoʻo malangá ʻi he ʻatamaí. Fai ʻa e meʻa tatau ki he ngaahi poini tefito kehé taki taha. Fakakaukau ki he meʻa ʻe lava ke ke liʻakí, kapau ʻe fiemaʻu, koeʻuhi ke ʻosi ʻi he taimí. Fakamanatu leva ʻa e kotoa ʻo e malangá. Tokangataha ki he ngaahi foʻi fakakaukaú, ʻo ʻikai ko e ngaahi foʻi leá. ʻOua ʻe ako maʻuloto ʻa e malangá.
ʻI hoʻo fakahoko ʻa e malangá, ʻoku totonu ke ke malava ʻo tauhi maʻu ha fetuʻutaki lelei ʻi he sió mo hoʻo kau fanongó. Hili hono lau ha konga Tohitapu, ʻoku totonu ke ke faʻa malava ʻo fakaʻuhinga ai fakataha mo hono ngāueʻaki hoʻo Tohitapú kae ʻikai toe foki ke vakaiʻi hoʻo ngaahi noutí. ʻI he founga meimei tatau, kapau ʻokú ke ngāueʻaki ha talanoa fakatātā, talanoaʻi ia ʻo hangē ko ia te ke fai ki ha ngaahi kaumeʻá kae ʻikai ko hono lau ia mei hoʻo ngaahi noutí. ʻI hoʻo leá, ʻoua ʻe sio ki hoʻo ngaahi noutí ki he foʻi sētesi taki taha. Lea mei he lotó, pea te ke aʻu ai ki he loto ʻo e faʻahinga ʻoku fanongo kiate koé.
ʻI hoʻo maʻu ʻa e pōtoʻi lea mei ha ʻautilainé, kuó ke foua ai ha sitepu fakalakalaka mātuʻaki mahuʻinga ʻi he hoko ko ha tokotaha malanga fakahāhā ola lelei.