Talateu Langaʻi-Mahuʻingaʻia

KO E talateú ko ha konga mahuʻinga ia ʻo ha malanga pē. Kapau ʻokú ke langaʻi moʻoni ʻa e mahuʻingaʻia ʻa hoʻo kau fanongó, te nau hehema lahi ange ai ke fanongo tokanga ki he meʻa ʻe hoko atu ki aí. ʻI he malaʻe fakafaifekaú, kapau ʻoku ʻikai lava ʻe hoʻo talateú ke langaʻi ʻa e mahuʻingaʻiá, ʻe ʻikai nai te ke malava ke hokohoko atu ʻa hoʻo malangá. ʻI hoʻo fai ha malanga ʻi he Fale Fakatahaʻangá, ʻe ʻikai nai ke lue ki tuʻa ʻa hoʻo kau fanongó, ka ʻe kamata ʻa e faʻahinga tāutaha ke fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi meʻa kehe kapau kuo teʻeki ai te ke maʻu ʻenau mahuʻingaʻiá.

ʻI hono teuteu hoʻo talateú, manatuʻi ʻa e ngaahi taumuʻa ko ení: (1) ko hono maʻu ʻa e tokanga ʻa hoʻo kau fanongó, (2) fakahaaʻi mahino ʻa hoʻo tuʻunga-leá, mo e (3) fakahaaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa e tuʻunga-leá ki hoʻo kau fanongó. ʻI he tuʻunga ʻe niʻihi, ʻe lava nai ke maʻu ʻa e ngaahi taumuʻa ko eni ʻe tolú ʻi he meimei taimi tatau. Kae kehe, ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻe fai nai ʻa e tokanga mavahe kia kinautolu, pea ʻe kehekehe nai ʻa e fakahokohokó.

Founga ke Maʻu Ai ʻa e Tokanga ʻa Hoʻo Kau Fanongó. Ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻa e fakatahataha ʻa e kakaí ke fanongo ki ha malangá ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ai ʻoku nau mateuteu ke tuku taha ʻenau tokangá ki he tuʻunga-leá. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku fonu ʻenau moʻuí ʻi he ngaahi meʻa lahi ʻokú ne tākiekina ʻenau tokangá. ʻOku nau hohaʻa nai fekauʻaki mo ha palopalema ʻi ʻapi pe ko ha loto-moʻua kehe ʻi he moʻuí. Ko e pole ʻokú ke fehangahangai mo ia ʻi he tuʻunga ko e tokotaha malangá ko e feinga ke puke mo maʻu ʻa e tokanga ʻa e kau fanongó. ʻE lava ke ke fai ia ʻo lahi hake ʻi he founga ʻe tahá.

Ko e taha ʻo e ngaahi malanga ʻiloa taha kuo faí ko e Malanga ʻi he Moʻungá. Naʻe anga-fēfē ʻene kamatá? Fakatatau ki he fakamatala ʻa Luké, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Monuʻiaā ka ko kimoutolu ʻoku masiva: . . . Monuʻiaā ka ko kimoutolu ʻoku fiekaia ni: . . .  Monuʻiaā ka ko kimoutolu ʻoku tangi ni: . . .  Monuʻiaā ka ko kimoutolu, ʻo ka fehiʻanekina ʻe he kakai.” (Luke 6:​20-22) Ko e hā naʻe langaʻi ai ʻe he meʻa ko iá ʻa e mahuʻingaʻiá? ʻI ha ngaahi foʻi lea siʻi, naʻe fakahaaʻi ai ʻe Sīsū ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi palopalema mafatukituki naʻe pau ke fehangahangai mo ʻene kau fanongó. ʻI he ʻikai leva ke lāulea kakato ki he ngaahi palopalemá, naʻá ne fakahaaʻi ko e kakai naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi palopalema peheé ʻe kei lava pē ke nau fiefia, pea naʻá ne fai ia ʻi ha founga naʻe ʻai ai ʻene kau fanongó ke nau loto ke fanongo ki ha meʻa lahi ange.

ʻE lava ke ngāueʻaki ola lelei ʻa e ngaahi fehuʻí ke langaʻi ʻa e mahuʻingaʻiá, ka kuo pau ke nau ʻi he tuʻunga feʻungamālie. Kapau ʻoku fakahaaʻi ʻi hoʻo ngaahi fehuʻí te ke talanoa pē fekauʻaki mo e ngaahi meʻa kuo ʻosi fanongo ai ki muʻa ʻa e kau fanongó, ʻe vave ai ʻa e hōloa ʻo e mahuʻingaʻiá. ʻOua ʻe ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku fakamaaʻi ai hoʻo kau fanongó pe ʻai ai kinautolu ki ha tuʻunga kovi. ʻI hono kehé, feinga ke fakalea hoʻo ngaahi fehuʻí ʻi ha founga ʻe ueʻi ai ʻa e fakakaukaú. Mālōlō nounou hili ʻa e fehuʻi taki taha koeʻuhi ke maʻu ʻe hoʻo kau fanongó ʻa e taimi ke faʻu ai ha tali ʻi honau ʻatamaí. ʻI heʻenau ongoʻi ʻoku nau kau ʻi ha fetalanoaʻaki fakaeʻatamai mo koé, ʻokú ke maʻu ai ʻenau tokangá.

Ko hono ngāueʻaki ʻo ha meʻa naʻe hokosia moʻoni ʻi he moʻuí ko e toe founga lelei ia ʻe taha ke puke ai ʻenau tokangá. Ka ko hono fai pē ha talanoá ʻe ʻikai nai lavaʻi ai hoʻo taumuʻá kapau ko e meʻa naʻe hokosiá ʻoku fakamaaʻi ai ha taha ʻi hoʻo kau fanongó. Kapau ʻoku manatuʻi hoʻo talanoá kae ngalo ʻa e lēsoni ʻoku ʻalu fakataha mo iá, kuo ʻikai te ke lavaʻi ʻa e taumuʻá. ʻI hono ngāueʻaki ha meʻa naʻe hokosia ʻi he talateú, ʻoku totonu ke ne fakatoka ʻa e makatuʻunga ki ha tafaʻaki mahuʻinga ʻo e sino ʻo hoʻo malangá. Lolotonga ʻe fiemaʻu nai ha ngaahi fakaikiiki ʻe niʻihi koeʻuhi ke ʻai ai ke longomoʻui ʻa e talanoá, tokanga ke ʻoua ʻe ʻai ke lōloa ʻa e ngaahi meʻa naʻe hokosiá ʻi ha tuʻunga ʻoku ʻikai ke fiemaʻu.

ʻOku kamataʻaki ʻe ha kau malanga ʻe niʻihi ha konga ʻo ha ongoongo ki muí ni, ko ha lau mei ha nusipepa fakalotofonua, pe ko ha fakamatala ʻa ha maʻu mafai ʻiloa. Ko e ngaahi meʻá ni foki ʻe lava ke ola lelei kapau ʻoku nau feʻunga moʻoni mo e tuʻunga-leá pea feʻungamālie ki he kau fanongó.

Kapau ko hoʻo malangá ko ha konga ia ʻo ha malanga fakakongokonga pe ko ha konga ʻo ha Fakataha Ngāue, ʻoku faʻa lelei tahá leva ke ʻai hoʻo talateú ke nounou pea hangatonu ki he poiní. Kapau ʻokú ke fai ha malanga maʻá e kakaí, tokanga lelei ki he taimi kuo vaheʻi ki he konga ʻo e talateú. Ko e sino ʻo e malangá te ne fakahaaʻi ʻa e fakamatala ʻa ia ʻoku mahuʻinga taha ki hoʻo kau fanongó.

ʻI he taimi ʻe niʻihi te ke ʻiloʻi ai ʻokú ke malanga ki ha kau fanongo veiveiua pe naʻa mo fakafili. ʻE anga-fēfē nai haʻo ʻai ke nau tokanga atu kiate koe? Ko Sitīveni, ko ha muʻaki Kalisitiane naʻe fakamatalaʻi ia naʻá ne “mātuʻaki fakalaumālie mo poto,” naʻe ʻave fakamālohi ia ki he ʻao ʻo e Sanetalimi faka-Siú. Naʻá ne fai ai hano taukapoʻi pōtoʻi ʻa e lotu faka-Kalisitiané. Naʻe anga-fēfē ʻene kamatá? ʻI ha founga fakaʻapaʻapa pea mo ha lave ki ha meʻa naʻe fai ai ʻa e felotoí. “Kainga Matāpule mo Houʻeiki, mou meʻa mai: Ko e ʻOtua ha ʻi he Sikaina naʻa ne fakaha ia ki heʻetau kui ko Epalahame.” (Ng. 6:3; 7:2) ʻI he ʻAleopeiko ʻi ʻAtenisí, naʻe feʻunuʻaki ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa ʻene talateú ki ha kau fanongo mātuʻaki kehe, ʻo pehē: “Akimoutolu i Atenisi, oku ou vakai oku mou faa fai o lahi ae lotu.” (Ng. 17:​22, PM) Ko hono ikuʻanga ʻo e ongo talateu ola leleí, naʻe loto-lelei ai ʻa e kau fanongó fakatouʻosi ke fanongo lahi ange.

ʻI hoʻo ʻi he malaʻe ngāué, ʻoku toe fiemaʻu ke ke maʻu ʻa e tokanga ʻa e kakaí. Kapau ko hoʻo ʻaʻahí ʻoku ʻikai ke fokotuʻutuʻu ki muʻa, ʻe femoʻuekina nai ʻa e tokotaha-ʻapí ia ʻi he ngaahi meʻa kehe. ʻI he ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi ʻo e māmaní, ko e kau ʻaʻahi taʻefakaafeʻí ʻoku ʻamanekina ke nau fakahaaʻi vave ʻa e ʻuhinga ʻo ʻenau ʻaʻahí. ʻI ha feituʻu kehe, ʻoku fiemaʻu ai ʻi he anga fakafonuá ke fai ʻa e ngaahi founga tukufakaholó ki muʻa ke ke fakahā ʻa e ʻuhinga ʻo hoʻo ʻaʻahí.​—Luke 10:5.

ʻI ha tuʻunga pē, ko e tuʻunga anga-fakakaumeʻa moʻoní ʻe lava ke tokoni ia ke fakatupu ha ʻatimosifia ʻa ia ʻe tokoni ki hano fai ha fetalanoaʻakí. ʻOku faʻa ʻaonga ke kamataʻaki ha meʻa ʻoku felāveʻi hangatonu mo e meʻa ʻoku ʻi he fakakaukau ʻa e tokotahá. ʻE lava fēfē ke ke fakapapauʻi ʻa e meʻa ke ngāueʻakí? Sai, ʻi hoʻo fakaofiofi ki he tokotahá, naʻá ne kau ʻi ha ngāue? Mahalo pē ʻokú ne fai ha ngoue, tokangaʻi ʻa e feituʻu takatakai ʻi hono falé, ngaohi ha meʻalele, feimeʻatokoni, fai ʻa e foó, pe tokangaʻi ʻa e fānaú. Naʻá ne sio ki ha meʻa—ki ha nusipepa pe ko ha ngāue ʻi he halá? ʻOku tapua mei hono ngaahi ʻātakaí ʻa e mahuʻingaʻia makehe ʻi he toutaí, sipotí, mūsiká, folaú, komipiutá, pe ko ha meʻa kehe? ʻOku faʻa hohaʻa ʻa e kakaí fekauʻaki mo e meʻa kuo nau toki fanongo ai ʻi he letioó pe sio ai ʻi he televīsoné. Ko ha fehuʻi pe ko ha fakamatala nounou fekauʻaki mo ha meʻa pehē ʻe iku nai ai ki ha fetalanoaʻaki anga-fakakaumeʻa.

Ko e taimi ko ia naʻe talanoa ai ʻa Sīsū mo ha fefine Samēlia ʻi ha vaikeli ofi ki Saiká ko ha faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ia ʻo e founga ke kamata ai ha fetalanoaʻaki fakataha mo ha taumuʻa ke fai ai ha fakamoʻoni.​—Sione 4:​5-​26.

ʻOku fiemaʻu ke ke teuteu lelei hoʻo talateú, tautefito kapau ʻoku toutou ngāueʻi ʻa e feituʻu ngāue ʻo hoʻo fakatahaʻangá. He ka ʻikai, ʻe ʻikai nai te ke malava ke fai ha fakamoʻoni.

Fakahaaʻi Pau Hoʻo Tuʻunga-Leá. ʻI he fakatahaʻanga Kalisitiané, ko ha tokotaha sea pe ko ha taha ʻi muʻa ʻiate koe ʻi he polokalamá te ne fakahaaʻi ʻi he tuʻunga anga-mahení ʻa e kaveinga ʻo hoʻo malangá mo fakafeʻiloaki koe. Kae kehe, ʻe lava ke ʻaonga kiate koe ke ke fakamanatu ki hoʻo kau fanongó ʻa hoʻo tuʻunga-leá lolotonga hoʻo fakamatala talateú. ʻE lava ke hoko eni, ka ʻoku ʻikai fiemaʻu ke pehē ko hano fakamatalaʻi fakafoʻilea ʻo e kaveingá. ʻI ha tuʻunga pē, ko e kaveingá ʻoku totonu ke fakahaaʻi māmālie ia ʻi he hokohoko atu ʻa e malangá. ʻI ha founga ʻi he talateú, ʻoku totonu ke ke fakahanga hoʻo tokangá ki hoʻo tuʻunga-leá.

ʻI hono fekauʻi atu ʻa ʻene kau ākongá ke malangá, naʻe fakahaaʻi mahino ʻe Sīsū ʻa e pōpoaki naʻe pau ke nau fakahokó. “ʻI hoʻomou ō, mou fanongonongo, ʻo pehē, Kuo ofi ʻa e Puleʻanga ʻo Hevani.” (Mt. 10:7) Fekauʻaki mo hotau ʻahó, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Koe ogoogolelei ni oe buleaga e malaga aki.” (Mt. 24:​14, PM) ʻOku uki kitautolu ke “malangaʻaki ʻa e folofola,” ʻa ia ʻoku ʻuhingá ke pipiki ki he Tohitapú ʻi he faifakamoʻoní. (2 Tim. 4:2) Ko ia ai, ki muʻa ʻi hono fakaava ʻa e Tohitapú pe fakahanga ʻa e tokangá ki he Puleʻangá, ʻoku faʻa fiemaʻu ke fakahaaʻi ha meʻa ʻa ia ʻoku fai ki ai ʻa e hohaʻa lolotongá. Te ke fakamatala nai ki he faihiá, taʻemaʻungāué, fakamaau taʻetotonú, taú, founga ke tokoniʻi ai ʻa e kau talavoú, puké, pe ko e maté. Kae ʻoua ʻe nōfoʻi ʻo fuʻu fuoloa ʻi he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai leleí; ko hoʻo pōpoakí ko ha meʻa lelei ia. Feinga ke tataki ʻa e fetalanoaʻakí ki he Folofola ʻa e ʻOtuá pea mo e ʻamanaki ʻo e Puleʻangá.

Fakahaaʻi ʻa e ʻUhinga ʻOku Mahuʻinga Ai ʻa e Tuʻunga-Leá ki Hoʻo Kau Fanongó. Kapau te ke malanga ʻi he fakatahaʻangá, ʻe lava ke ke fakapapauʻi ʻi ha ʻuhinga lelei ko e faʻahinga ʻi hoʻo kau fanongó te nau mahuʻingaʻia ʻi ha founga fakalūkufua ʻi he meʻa ʻokú ke lāulea ki aí. Ka te nau fanongo ʻi he founga ʻoku fanongo ai ha tokotaha ʻi he taimi ʻokú ne ako ai ha meʻa ʻoku kaunga papau kiate iá? Te nau tokanga koeʻuhí ʻoku nau ʻiloʻi ko e meʻa ʻoku nau fanongo ki aí ʻoku feʻungamālie ia mo honau tuʻunga ʻi he moʻuí pea koeʻuhi ʻokú ke langaʻi ʻiate kinautolu ha holi ke fai ha meʻa fekauʻaki mo ia? ʻE hoko ia ʻo kapau pē te ke fakakaukau lelei ki hoʻo kau fanongó—ki honau ngaahi tuʻungá, meʻa ʻoku nau hohaʻa ki aí, ko ʻenau fakakaukaú—ʻi he taimi ʻokú ke teuteu ai hoʻo malangá. Kapau naʻá ke fai ia, fakakau leva ʻi hoʻo talateú ha meʻa ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e meʻa ko iá.

Pe ʻokú ke malanga mei he peletifōmú pe faifakamoʻoni ki ha tokotaha, ko e taha ʻo e founga lelei taha ke langaʻi ai ʻa e mahuʻingaʻia ʻi ha tuʻunga-leá ko e fakakau ki ai hoʻo kau fanongó. Fakahaaʻi ʻa e anga ʻo e felāveʻi ʻa ʻenau ngaahi palopalemá, ʻenau ngaahi fiemaʻú, pe ko e ngaahi fehuʻi ʻoku ʻi honau ʻatamaí mo e tuʻunga-lea ʻokú ke lāulea ki aí. Kapau te ke fakamahinoʻi te ke fakalaka atu ʻi he ngaahi tuʻunga fakalūkufuá pea lāulea ki he ngaahi tafaʻaki pau ʻo e meʻá, te nau fanongo lahi ange ai. Ke fai iá, kuo pau ke ke teuteu lelei.

Founga ʻo Hoʻo Fakahoko Iá. Ko e meʻa ʻokú ke leaʻaki ʻi hoʻo talateú ʻoku mahuʻinga tefitó, ka ko e founga ʻo hoʻo leaʻaki iá ʻe toe lava ke ne langaʻi ʻa e mahuʻingaʻiá. ʻI he ʻuhingá ni ko hoʻo teuteú ʻoku totonu ke kau ki ai ʻo ʻikai ngata pē ʻi he meʻa te ke leaʻakí kae toe pehē foki ki he founga te ke leaʻaki ai iá.

Ko hono filifili ʻo e leá ʻoku mahuʻinga ia ʻi hono fakahoko ʻa hoʻo taumuʻá, ko ia te ke ʻiloʻi nai ʻoku ʻaonga ke teuteuʻi mātuʻaki lelei ʻa e sētesi ʻe ua pe tolu kamatá. Ko e ngaahi foʻi sētesi nounou mo faingofuá ʻoku faʻa lelei tahá. Ki ha malanga ʻi he fakatahaʻangá, te ke fiemaʻu nai ke hikiʻi ia ʻi hoʻo noutí, pe te ke fili nai ke ako maʻuloto ia koeʻuhi ke fakahoko ʻe hoʻo ngaahi foʻi lea kamatá ʻa e fakaueʻiloto ʻoku fiemaʻú. Ko hono fakahoko ha talateu ola lelei ʻi ha founga māmālié ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ai ʻa e nonga ʻoku fiemaʻu ke ʻoange ki he toenga ʻo hoʻo malangá.

Taimi ke Teuteu Ai Iá. ʻOku kehekehe ʻa e ngaahi fakakaukaú ʻi he tuʻunga-lea ko ení. ʻOku tui ʻa e kau malanga taukei ʻe niʻihi ko e teuteu ʻo ha malangá ʻoku totonu ke kamata ia mei he talateú. Ko e niʻihi kehe kuo nau ako ʻa e malanga fakahāhaá ʻoku nau fakakaukau ʻoku totonu ke teuteu ʻa e talateú ʻi he kakato ʻa e sino ʻo e malangá.

ʻOku fiemaʻu moʻoni ke ke ʻiloʻi ʻa hoʻo tuʻunga-leá mo e ngaahi poini tefito ʻokú ke palani ke fakahokó ki muʻa ke ke lava ʻo ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻo ha talateu feʻungamālie. Kae fēfē kapau ʻokú ke teuteu hoʻo malangá mei ha ʻautilaine kuo pulusi? Hili hono lau ʻa e ʻautilainé, kapau ʻoku ʻi ai haʻo fakakaukau ki he talateú, ʻoku ʻikai moʻoni ha maumau ʻi hano hikiʻi ia. Manatuʻi foki ke hoko hoʻo talateú ʻo ola leleí, kuo pau ke ke fakakaukau ki hoʻo kau fanongó pea pehē ki he fakamatala ʻi he ʻautilainé.