Fakatupu-ʻIlo ki Hoʻo Kau Fanongó

KE ʻAI hoʻo malangá ke fakatupu-ʻilo ki hoʻo kau fanongó, ʻoku fiemaʻu ke ke fai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi he malanga pē ʻi ha tuʻunga-lea mahuʻingá. ʻEke hifo kiate koe: ‘Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ki he kau fanongo ko ení ke nau fanongo ki he tuʻunga-lea ko ení? Ko e hā te u leaʻaki te ne ʻai ʻa e kau fanongó ke nau ongoʻi ʻoku nau maʻu ʻaonga moʻoni ai mei he lāuleá?’

ʻI he akó, kapau ʻoku vaheʻi atu ke ke fakahāhā ʻa e founga ke faifakamoʻoni ai ki ha taha, ko hoʻo tokotaha-ʻapí ʻa hoʻo tokotaha fanongó. ʻI he ngaahi tuʻunga kehé, te ke lea nai ai ki he fakatahaʻangá fakalūkufua.

Meʻa ʻOku ʻIloʻi ʻe Hoʻo Tokotaha Fanongó. ʻEke hifo kiate koe, ‘Ko e hā ʻoku ʻiloʻi ʻe he tokotaha fanongó fekauʻaki mo e tuʻunga-leá?’ ʻOku totonu ke fakapapauʻi ʻe he meʻa ko iá ʻa e meʻa te ke kamata aí. Kapau ʻokú ke malanga ki ha fakatahaʻanga ʻoku kau ai ha kau Kalisitiane matuʻotuʻa tokolahi, ʻoua ʻe toe leaʻaki pē ʻa e ngaahi moʻoni tefitó, ʻa ia ʻoku ʻiloʻi ia ʻe he tokolahi taha ʻo kinautolú. Langa hake ʻi he ngaahi moʻoni tefito ko ení. Ko e moʻoni, kapau ʻoku toe kau ki ai ha faʻahinga mahuʻingaʻia foʻou tokolahi, ʻoku totonu ke ke fakakaukau ki he fiemaʻu ʻa e ongo kulupú fakatouʻosi.

Feʻunuʻaki ʻa e vave ʻo hoʻo fakahokó ʻo fakatatau ki he meʻa ʻoku ʻiloʻi ʻe hoʻo kau fanongó. Kapau te ke fakakau ki ai ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻoku ngalingali maheni ki ai ʻa e tokolahi tahá, fakahoko mātuʻaki vave ʻa e ngaahi meʻa ko ení. Kae māmālie hifo ʻi hono fakahoko ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku foʻou nai ki he tokolahi taha ʻo hoʻo kau fanongó koeʻuhi ke lava ʻo nau mahinoʻi lelei ai ʻa e ngaahi meʻá ni.

Ko e Meʻa ʻE Fakatupu Ai ʻa e ʻIló. Ko e hoko ʻo fakatupu-ʻiló ʻoku ʻikai ke ʻuhinga maʻu pē ia ki hono maʻu ha meʻa foʻou ke leaʻaki. Ko e kau malanga ʻe niʻihi ʻoku ʻi ai ʻenau founga ki hono fakahaaʻi ʻa e ngaahi moʻoni anga-maheni ʻe niʻihi ʻi ha tuʻunga faingofua ʻa ia ʻe mahino kakato ai ki he tokolahi ʻi he kau fanongó ʻi he ʻuluaki taimí.

ʻI he malaʻe fakafaifekaú, ʻoku ʻikai feʻunga ke lave pē ki ha kupuʻi ongoongo ke fakatātaaʻi ai ʻoku tau moʻui ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Ngāueʻaki ʻa e Tohitapú ke fakahaaʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa ʻoku hokó. ʻE hoko moʻoni eni ʻo fakatupu-ʻilo ki he tokotaha-ʻapí. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻi he lave ki ha fakaikiiki fekauʻaki mo e lao ʻo natulá pe fekauʻaki mo e moʻui ʻa e ʻakaú pe ko e fanga manú, ʻoku ʻikai totonu ke hoko ko hoʻo taumuʻá ke ʻoatu ha foʻi moʻoni fakasaienisi fakatoʻoaloto kuo teʻeki ai ʻaupito ke fanongo ai ʻa e tokotaha-ʻapí ki muʻa. ʻI hono kehé, ʻoku totonu ko hoʻo taumuʻá ke fakatahaʻi ʻa e fakamoʻoni mei natulá fakataha mo e ngaahi fakamatala ʻi he Tohitapú ke fakahaaʻi ai ʻoku ʻi ai ha Tokotaha-Fakatupu ʻoku ʻofa ʻia kitautolu. ʻE tokoniʻi ʻe he meʻá ni ʻa e tokotaha-ʻapí ke ne sio ai ki he ngaahi meʻá mei ha tafaʻaki foʻou.

Ko hono fakahoko ha tuʻunga-lea ki ha tokotaha fanongo kuo ʻosi fanongo tuʻo lahi ai ki muʻá ʻe lava ke hoko ia ko ha pole. Ka ke hoko ko ha faiako ola lelei, ʻoku fiemaʻu ke ke ako ki he founga ke lavameʻa ai ʻi hono fai ení. ʻE lava fēfē ke fai ia?

ʻE tokoni ʻa e fekumí. ʻI he ʻikai ke fakakau pē ʻi hoʻo malangá ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻokú ke toki manatuʻi hake peé, ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻangāue fakaefekumi ʻoku lāulea ki ai ʻi he peesi 33 ki he 38. Fakakaukau ki he ngaahi fokotuʻu ʻoku ʻomai ai fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻoku totonu ke ke feinga mālohi ke lavaʻí. ʻI hoʻo fekumí, te ke ʻiloʻi nai ai ʻoku felāveʻi hangatonu ha meʻa fakahisitōlia ʻikai loko ʻiloa mo hoʻo tuʻunga-leá. Pe te ke maʻu nai ai ha fakamatala ki muí ni ʻi he ongoongó te ne fakatātaaʻi ʻa e poini ʻokú ke palani ke lāulea ki aí.

ʻI hoʻo sivisiviʻi ʻa e fakamatalá, ueʻi hoʻo fakakaukaú tonu ʻaki hono ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko e, ko e hā? ko e hā hono ʻuhingá? ʻanefē? ko fē? ko hai? mo e anga-fēfē? Ko e fakatātaá: Ko e hā ʻoku moʻoni ai ení? ʻE lava fēfē ke u fakamoʻoniʻi ia? Ko e hā ʻa e ngaahi tui manakoa ʻokú ne ʻai ke faingataʻa ki he niʻihi ke nau mahinoʻi ai ʻa e moʻoni faka-Tohitapu ko ení? Ko e hā ʻoku mahuʻinga aí? ʻOku totonu ke anga-fēfē hono ueʻi ʻe he meʻá ni ʻa e moʻui ʻa ha taha? Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻokú ne fakahāhā ʻa e ʻaonga ʻo hono ngāueʻaki iá? Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻe he moʻoni faka-Tohitapu ko ení fekauʻaki mo e ʻulungaanga ʻo Sihová? Fakatuʻunga he fakamatala ʻokú ke lāulea ki aí, te ke ʻeke nai: Naʻe hoko eni ʻanefē? ʻE lava fēfē ke tau ngāueʻaongaʻaki ʻa e fakamatala ko ení ʻi he ʻahó ni? ʻE aʻu ʻo ke ʻai ke longomoʻui ʻa hoʻo fakahokó ʻaki hono ʻeke mo hono tali ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻi ko iá ʻi hoʻo fai ʻa e malangá.

ʻE fiemaʻu nai ʻi hoʻo malangá ke ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻoku maheni mo hoʻo kau fanongó. Ko e hā ʻe lava ke ke fai ke ʻai ai ke fakatupu-ʻilo ʻa hoʻo fakahoko ʻo e ngaahi meʻa ko ení? ʻOua ʻe lau pē kinautolú; fakamatalaʻi kinautolu.

Ko e lāulea ki ha konga tohi mahení ʻe hoko nai ia ʻo fakatupu-ʻilo ange kapau te ke veteveteki ʻa e konga tohí, ʻo fakamavaheʻi ʻa e ngaahi konga ʻoku felāveʻi mo e kaveinga ʻo hoʻo malangá pea toki fakamatalaʻi leva ia. Fakakaukau ki he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻi ha konga tohi hangē ko e Maika 6:8 ʻi he New World Translation. Ko e hā ʻa e “fakamaau totonu”? Ko e tuʻunga fakamaau totonu ʻa hai ʻoku lāulea ki aí? ʻE anga-fēfē haʻo fakatātaaʻi ʻa e meʻa ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e pehē “ke ngāueʻaki ʻa e fakamaau totonú”? Pe “ke ʻofa ki he anga-ʻofá”? Ko e hā ʻa e anga-fakanānā? ʻE anga-fēfē haʻo ngāueʻaki ʻa e fakamatalá ʻi he tuʻunga ʻo ha tokotaha taʻumotuʻa? Ko e moʻoni, ko e fakamatala te ke ngāueʻaki moʻoní ʻoku totonu ke fakapapauʻi ia ʻe he ngaahi moʻoniʻi meʻa hangē ko hoʻo kaveingá, ko hoʻo taumuʻá, ko hoʻo kau fanongó, pea mo e taimi ʻoku ala maʻú.

Ko e ngaahi fakamatala faingofua ʻo e ngaahi kupuʻi leá ʻoku faʻa ʻaonga ia. Ki he kakai ʻe niʻihi, ʻoku fakaʻohovale ke ʻilo ʻa e ʻuhinga ʻo e “puleʻanga” ʻoku lave ki ai ʻi he Mātiu 6:​10. Ko e fakamanatu fekauʻaki mo ha fakamatalá ʻe aʻu nai ʻo tokoni ia ki ha Kalisitiane fuoloa ke ne ʻiloʻi totonu ange ai ʻa e meʻa ʻoku lea moʻoni ʻaki ʻe ha konga tohí. ʻOku mahino eni ʻi heʻetau lau ʻa e 2 Pita 1:​5-8 (NW) pea toki fakamatalaʻi leva ʻa e ngaahi tafaʻaki kehekehe ʻoku lave ki ai ʻi he ngaahi veesi ko iá: ʻa e tui, ʻulungaanga lelei, ʻilo, mapuleʻi-kita, kītaki, anga-līʻoa fakaʻotua, ʻofa fakatokoua mo e ʻofa. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea ʻoku fehopeʻaki ʻa honau ʻuhingá ʻi he potutohi tatau, ko hoʻo fakamatalaʻi kinautolú ʻe lava ke tokoni ia ki hono fakafaikehekeheʻi kinautolú. ʻOku hoko eni ʻi he ngaahi kupuʻi lea hangē ko e potó, ʻiló, ʻiloʻiló, mo e mahinó ʻa ia ʻoku ngāueʻaki ʻi he Palovepi 2:​1-6 (NW).

ʻE ʻiloʻi ʻe hoʻo kau fanongó ʻoku fakatupu-ʻilo kapau te ke fakaʻuhinga pē ʻi ha konga tohi. ʻOku ʻohovale ʻa e kakai tokolahi ʻi heʻenau ʻuluaki ʻiloʻi ʻi he Senesi 2:7 ʻi ha ngaahi liliu Tohitapu ʻe niʻihi, ʻoku pehē ai ko ʻĀtamá ko ha soulu moʻui pea fakatatau ki he Isikeli 18:4 (NW), ʻoku mate ʻa e soulú. ʻI he taimi ʻe taha, naʻe fakaʻohovaleʻi ai ʻe Sīsū ʻa e kau Sātusí ʻaki ʻa e lave ki he Ekisoto 3:​6, ʻa ia naʻa nau taku ʻoku nau tui ki aí, pea ngāueʻaki leva ia ki he toetuʻu ʻa e maté.​—Luke 20:​37, 38.

ʻOku fakamaama ʻi he taimi ʻe niʻihi ke fakahaaʻi ʻa e potutohi ʻo ha konga Tohitapu, ko e ngaahi tuʻunga naʻe takatakai ʻi hono tohí, pea mo e tuʻunga fakapapauʻi ʻo e tokotaha malangá pe ko e tokotaha fanongó. Naʻe maheni lelei ʻa e kau Fālesí mo e Sāme 110. Neongo ia, naʻe tohoakiʻi ʻe Sīsū ʻenau tokangá ki ha fakaikiiki mahuʻinga ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he ʻuluaki vēsí. Naʻá ne ʻeke: “Ko e ha hoʻomou poa ki he Misaia? Ko e hako nai ia ʻo hai? Pea nau tali, ʻO Tevita. Pea pehe ʻe ia kiate kinautolu, Kae fēfē ai hono ui ko e ʻEiki ʻe Tevita ʻi heʻene Laumalieʻia, ʻo ne pehe, Ne folofola ʻe he ʻEiki [“Sihova,” NW] ki hoku ʻEiki, Nofo koe ʻi hoku toʻomataʻu, kaeʻoua ke u ʻai ho fili ki ho lalo vaʻe? Pea kapau ʻoku ui ia ʻe Tevita ko hono ʻEiki, pea ko hono hako fefē ia?” (Mt. 22:​41-45) ʻI hoʻo fakaʻuhinga ʻi he ngaahi Konga Tohitapú ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsuú, te ke tokoniʻi ai ʻa e kakaí ke nau lau fakalelei ange ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá.

ʻI hono fakahaaʻi ʻe ha tokotaha malanga ʻa e taimi ʻo hono tohi ʻo ha tohi faka-Tohitapu pe ko e taimi naʻe hoko ai ha meʻa pau, ʻoku totonu ke ne toe fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga naʻe hoko ʻi he taimi ko iá. ʻI he founga ko iá, ʻe mahinoʻi lelei ange ai ʻe he kau fanongó ʻa e mahuʻinga ʻo e tohí pe ko e meʻa naʻe hokó.

ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi fakafehoanakí ke ʻai ke toe fakatupu-ʻilo ange ai ʻa e meʻa ʻokú ke leaʻakí. Te ke fakafaikehekeheʻi nai ha fakakaukau manakoa mo e meʻa ko ia ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú ʻi he poini tatau. Pe te ke fakahoa nai ha ongo fakamatala faka-Tohitapu meimei tatau. ʻOku ʻi ai ha ngaahi faikehekehe? Ko e hā hono ʻuhingá? Ko e hā ʻoku tau ako mei aí? Ko hoʻo fai ení ʻe lava ke ʻoatu ai ki hoʻo kau fanongó ha vakai foʻou ki he tuʻunga-leá.

Kapau ʻoku vaheʻi atu ke ke lāulea ki ha tafaʻaki ʻo e ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané, te ke fakalahi nai ki hoʻo fakamatalá ʻaki hono kamataʻaki ha fakamatala fakanounou. Lāulea ki he meʻa ke faí, ʻuhinga ʻoku fiemaʻu ai ke faí, pea mo e founga ʻo ʻene felāveʻi mo ʻetau ngaahi taumuʻa fakalūkufua ʻi he tuʻunga ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Fakamatalaʻi leva ʻa e feituʻu, taimi mo e founga ke fai ai ʻa e ngāué.

Fēfē kapau ʻoku fiemaʻu ʻi hoʻo malangá ke ke lāulea ai ki he niʻihi ʻo e “ngaahi [meʻa] loloto ʻo e ʻOtua”? (1 Kol. 2:10) Kapau te ke kamata ʻaki hono fakahaaʻi pau mo fakamatalaʻi ʻa e ngaahi ʻelemēniti tefito ʻe niʻihi ʻo e tuʻunga-leá, ʻe hoko ai ʻo mahinoʻi lelei ange ʻa e ngaahi fakaikiikí. Pea kapau te ke fakaʻosiʻaki ha fakamatala fakanounou ʻo hoʻo fakamatalá, ngalingali ʻe mavahe ai ʻa hoʻo kau fanongó fakataha mo e ongoʻi fiemālie he kuo nau ako moʻoni ha meʻa.

Akonaki ʻi he Moʻui Faka-Kalisitiané. ʻE maʻu ʻaonga ʻa hoʻo kau fanongó tautefito kapau te ke tokoniʻi kinautolu ke nau sio ki he anga ʻo e kaunga ʻa e fakamatala ʻi hoʻo malangá ki heʻenau moʻuí. ʻI hoʻo sivisiviʻi ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻi hoʻo fakamatala kuo vaheʻi atú, ʻeke hifo kiate koe, ‘Ko e hā kuo fakatolonga mai ai ʻa e fakamatalá ni ʻi he ngaahi Konga Tohitapú ʻo aʻu mai ki hotau ʻahó?’ (Loma 15:4; 1 Kol. 10:11) Fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga ʻi he moʻuí ʻoku fehangahangai mo e faʻahinga ko ia ʻi hoʻo kau fanongó. Fakakaukau atu ki he ngaahi tuʻungá tonu ʻi he maama ʻo e akonaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he ngaahi Konga Tohitapú. ʻI hoʻo malangá, fakaʻuhinga ʻi he ngaahi Konga Tohitapú ke fakahaaʻi ai ʻa e founga ʻe lava ke nau tokoniʻi ai ha taha ke fekuki fakapotopoto mo e ngaahi tuʻunga peheé. Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi fakamatala taʻemahinó. Lāulea ki he ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ngāue pau.

Ke kamataʻaki, ngāueʻaki ʻa e taha pe ua ʻo e ngaahi fokotuʻu ʻi ʻolungá ki ha malanga ʻokú ke teuteuʻi. ʻI hoʻo maʻu ʻa e taukeí, ngāueʻaki lahi ange kinautolu. ʻI he faai atu ʻa e taimí te ke ʻiloʻi ai ʻe fakatuʻotuʻa ʻa e kau fanongó ki hoʻo ngaahi malangá, ʻo falala te nau fanongo ki ha meʻa ʻa ia ʻe ʻaonga moʻoni kia kinautolu.