Ngaahi Fāmili, Fakahīkihikiʻi ʻa e ʻOtuá ʻi he Hoko ko e Konga ʻo ʻEne Fakatahaʻangá
“I he gaahi fakataha oe kakai teu fakafetai kia Jihova.”—SĀME 26:12, PM.
1. Ko e hā ha konga mahuʻinga ʻo e lotu moʻoní ʻo tānaki atu ki he ako mo e lotu ʻi ʻapí?
KO E lotu kia Sihová ʻoku kau ai ʻo ʻikai ngata pē ʻi he lotu mo e ako ʻo e Tohitapú ʻi ʻapí kae toe pehē foki ki he ngāue ʻi he hoko ko e konga ʻo e fakatahaʻanga ʻa e ʻOtuá. Naʻe fekauʻi ʻa ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá ke nau “fakataha ʻa e kakai, ʻa e kau tangata, mo e kau fefine, mo e tamaiki,” ke nau ako ʻa e lao ʻa e ʻOtuá koeʻuhi ke nau ʻaʻeva ʻi heʻene foungá. (Teutalonome 31:12; Siosiua 8:35) Naʻe fakalototoʻaʻi fakatouʻosi ʻa e faʻahinga taʻumotuʻa angé mo e ‘kau talavoú mo e finemuí’ ke nau kau ʻi hono fakahīkihikiʻi ʻa e huafa ʻo Sihová. (Sāme 148:12, 13) ʻOku ngāueʻaki ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu meimei tatau ʻi he loto fakatahaʻanga Kalisitiané. ʻI he ngaahi Fale Fakatahaʻanga ʻi he māmaní kotoa, ʻoku kau tauʻatāina ai ʻa e kakai tangata, kakai fefine, mo e fānaú ʻi he ngaahi konga ʻoku kau ki ai ʻa e kau fanongó, pea ʻoku maʻu ʻe he tokolahi ʻa e fiefia lahi ʻi he kau ki aí.—Hepelu 10:23-25.
2. (a) Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e teuteú ko ha kī tefito ia ʻi hono tokoniʻi ʻa e fānau īkí ke nau fiefia ʻi he ngaahi fakatahá? (e) Ko e faʻifaʻitakiʻanga ʻa hai ʻoku mahuʻingá?
2 Ko e moʻoni, ko hono tokoniʻi ʻa e fānau īkí ke kau ki ha founga-tuʻumaʻu longomoʻui ʻi he ngāue ʻa e fakatahaʻangá ʻe lava ke hoko ia ko ha pole. Kapau ʻoku ʻi ai ha fānau ʻe niʻihi ʻoku nau ʻalu ki ai mo ʻenau ngaahi mātuʻá ʻoku hangehangē ʻoku ʻikai te nau fiefia ʻi he ngaahi fakatahá, ko e hā nai ʻa e palopalemá? Ko e moʻoni, ko e tokolahi taha ʻo e fānaú ʻoku nounou ʻa e lōloa ʻo ʻenau tokangá pea ʻoku nau pipikoʻiangofua. ʻE lava ke tokoni ʻa e teuteú ke fakaleleiʻi ʻa e palopalema ko ení. ʻI he ʻikai ha teuteú, heʻikai lava ke kau ʻa e fānaú ki he ngaahi fakatahá ʻi ha founga mohu ʻuhinga. (Palovepi 15:23) ʻI he ʻikai ha teuteú, ʻe faingataʻa kiate kinautolu ke nau fai ha fakalakalaka fakalaumālie ʻokú ne ʻomai ʻa e fiemālié. (1 Timote 4:12, 15) Ko e hā ʻe lava ke faí? ʻUluakí, ʻoku fiemaʻu ke ʻeke hifo ʻe he ngaahi mātuʻá pe ʻoku nau teuteu kinautolu tonu ki he ngaahi fakatahá. Ko ʻenau faʻifaʻitakiʻangá ko ha tākiekina mālohi ia. (Luke 6:40) Ko e palani lelei ʻo e ako fakafāmilí ʻe lava ke toe hoko ia ko ha tefitoʻi meʻa mahuʻinga.
Langa Hake ʻa e Lotó
3. Lolotonga ʻa e ako fakafāmilí, ko e hā ʻoku totonu ai ke fai ha feinga makehe ke langa hake ʻa e ngaahi lotó, pea ko e hā ʻoku fiemaʻu ki he meʻá ni?
3 Ko e ako fakafāmilí ʻoku totonu ke hoko ia ko ha taimi ʻo ʻikai ko e fakafonuʻaki pē ʻa e ngaahi foʻi ʻulú ʻa e ʻiló kae toe pehē foki ke langa hake ʻa e ngaahi lotó. ʻOku fiemaʻu ki he meʻá ni fakatouʻosi ha lāuʻilo fekauʻaki mo e ngaahi palopalema ʻoku fehangahangai mo e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí mo ha tokanga anga-ʻofa ki he tokotaha taki taha. Ko Sihová ko e tokotaha ʻokú ne “sivi ʻa e loto.”—1 Kalonikali 29:17.
4. (a) Ko e hā hono ʻuhinga ʻo e hoko ʻo “masiva lotó”? (e) Ko e hā ʻoku kau ki hono “maʻu ʻa e lotó”?
4 Ko e hā ʻoku ʻafioʻi ʻe Sihova ʻi he taimi ʻokú ne sivi ai ʻa e ngaahi loto ʻo ʻetau fānaú? Ko e tokolahi taha ʻo kinautolú te nau pehē ʻoku nau ʻofa ki he ʻOtuá, pea ʻoku fakaongoongoleleiʻi ia. Ka, ko e tokotaha ko ē ʻoku kei siʻi pe ʻoku ako foʻou fekauʻaki mo Sihová ʻoku fakangatangata pē ʻa ʻene taukei ki he ngaahi founga ʻa Sihová. Koeʻuhi ko ʻene taʻetaukeí, ʻokú ne “masiva loto” nai, hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Tohitapú. Mahalo pē ʻoku ʻikai ke kovi kotoa ʻa ʻene ngaahi taumuʻá, ka ʻoku fiemaʻu ha taimi ke ʻomai ai ʻa e loto ʻo e tokotaha ko iá ki ha tuʻunga ʻa ia ʻe fakafiefiaʻi moʻoni ai ʻa e ʻOtuá. ʻOku kau ki he meʻá ni ʻa hono ʻomai ʻa e ngaahi fakakaukau, ngaahi holi, ngaahi saiʻia, ngaahi ongo ʻo e lotó, mo e ngaahi taumuʻa ʻi he moʻui ʻa e tokotahá ke fehoanaki mo e meʻa ʻoku hōifua ki ai ʻa e ʻOtuá, ki ha tuʻunga ʻa ia ʻe malava ia ki he faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá. ʻI hono fai ʻe ha tokotaha ʻa e oʻi pehē ʻo e tangata ʻi lotó ʻi ha founga fakaʻotua, ʻokú ne “maʻu ʻa e lotó.”—Palovepi 9:4, NW; 19:8, NW.
5, 6. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ke “maʻu ʻa e lotó”?
5 ʻE lava ʻa e ngaahi mātuʻá ʻo tokoniʻi ʻenau fānaú ke “maʻu ʻa e lotó”? Ko e moʻoni, heʻikai lava ʻe ha tangata ʻo ʻai ha tuʻunga lelei ʻo e lotó ki ha tokotaha ʻe taha. Ko kitautolu taki taha kuo foaki mai ki ai ʻa e fili tauʻatāina, pea ʻoku fakatuʻunga lahi pē ʻi he meʻa ʻoku tau fakaʻatā kitautolu ke fakakaukau fekauʻaki mo iá. Kae kehe, ʻi he ʻiloʻilo, ʻe faʻa lava ai ʻe he ngaahi mātuʻá ke tohoaki mai ʻa e fakakaukau ʻa e kiʻi tamá, ʻo ʻiloʻi ai ʻa e meʻa ʻoku ʻi he lotó pea mo e tafaʻaki ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e tokoní. Ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko e, ‘ʻOku fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo e meʻá ni?’ mo e ‘Ko e hā te ke saiʻia moʻoni ke faí?’ Pea fanongo anga-kātaki leva. ʻOua ʻe tali ʻitá. (Palovepi 20:5) Ko ha ʻatimosifia ʻo e anga-ʻofa, mahino, mo e ʻofá ʻoku mahuʻinga kapau ʻokú ke loto ke aʻu ki he lotó.
6 Ke ʻai ke mālohi ʻa e ngaahi hehema leleí, fetalanoaʻaki tuʻo lahi ki he fua ʻo e laumālié—ki he tafaʻaki taki taha ʻo iá—pea ngāue fakataha ʻi he tuʻunga ko ha fāmili ke fakatupulekina ia. (Kaletia 5:22, 23) Langa hake ʻa e ʻofa kia Sihova pea kia Sīsū Kalaisí, ʻo ʻikai ʻi he pehē pē ʻoku totonu ke tau ʻofa ʻiate kinaua ka ʻi he fetalanoaʻaki ki he ngaahi ʻuhinga ʻoku tau ʻofa ai ʻiate kinauá mo e founga ʻe lava ke tau fakahāhaaʻi ai ʻa e ʻofa ko iá. (2 Kolinito 5:14, 15) Fakaivimālohiʻi ʻa e holi ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú ʻaki ʻa e fakaʻuhinga ki he ngaahi ʻaonga ʻa ia ʻe iku ki aí. Langa hake ʻa e holi ke liʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau, lea, mo e ʻulungaanga halá ʻaki ʻa e fetalanoaʻaki ki he ngaahi nunuʻa kovi ʻo e ngaahi meʻa peheé. (Emosi 5:15; 3 Sione 11) Fakahaaʻi ʻa e lava ke uesia ʻe he anga ʻo e ngaahi fakakaukaú, leá, mo e ʻulungāngá—tatau ai pē pe ʻoku lelei pe kovi—ʻa hoto vahaʻangatae mo Sihová.
7. Ko e hā ʻoku lava ke fai ke tokoniʻi ʻa e fānaú ke nau feangainga mo e ngaahi palopalemá pea ke fai ha ngaahi fili ʻi ha founga te ne tauhi ai kinautolu ke ofi kia Sihová?
7 ʻI he taimi ʻoku ʻi ai ai ha palopalema pe ngaahi fiemaʻu ʻa ha kiʻi tama ke fai ha fili mahuʻinga, ʻe lava ke tau ʻeke ange kiate ia: ‘ʻOku fēfē hoʻo fakakaukau ki he anga ʻo e vakai mai ʻa Sihová ki he meʻá ni? Ko e hā ʻokú ke ʻiloʻi fekauʻaki mo Sihova, ʻokú ne ʻai ai koe ke ke lea ʻaki iá? Kuó ke lotu kiate ia fekauʻaki mo ia?’ ʻI he kamata he vave taha ʻe ala lavá, tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau langa hake ha sīpinga moʻui ʻa ia ʻoku fai maʻu pē ai ha feinga fakamātoato ke fakapapauʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá pea ke fai leva ia. ʻI heʻenau hoko mai ke maʻu ha vahaʻangatae vāofi, mo fakafoʻituitui mo Sihová, te nau maʻu ai ʻa e fiefia ʻi he ʻaʻeva ʻi hono ngaahi halá. (Sāme 119:34, 35) ʻE langa hake ʻe he meʻá ni ʻiate kinautolu ʻa e houngaʻia ki he monū ʻo e hoko ʻo feohi mo e fakatahaʻanga ʻa e ʻOtua moʻoní.
Teuteu ki he Ngaahi Fakataha ʻa e Fakatahaʻangá
8. (a) Ko e hā nai te ne tokoniʻi kitautolu ke fakakau ʻi heʻetau ako fakafāmilí ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e tokangá? (e) ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa e ako ko ení?
8 ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa lahi ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e tokanga he lolotonga ʻa e ngaahi vahaʻa taimi ʻo e ako fakafāmilí. ʻE lava fēfē ke ke ʻai ke nau feʻunga kotoa ʻi ai? ʻOku taʻemalava ke fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻi he taimi tatau. Ka te ke ʻilo nai ʻoku ʻaonga ke ke ʻai haʻo lisi fakahokohoko. (Palovepi 21:5) ʻI he taimi ki he taimi, fakamanatu ia pea vakaiʻi ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ki ai ha tokanga makehé. ʻAi ke mahuʻingaʻia loto-vēkeveke ʻi he fakalakalaka ʻa e mēmipa taki taha ʻo e fāmilí. Ko e fokotuʻutuʻu ko eni ki he ako fakafāmilí ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e ako faka-Kalisitiané, ʻokú ne teuʻi kitautolu ki he moʻui he taimi ní pea teuʻi kitautolu ki he moʻui taʻengata ka hoko maí.—1 Timote 4:8.
9. Ko e hā ʻa e ngaahi taumuʻa fekauʻaki mo e teuteu ki he fakatahá te tau ngāue māmālie nai ki ai lolotonga ʻetau ngaahi ako fakafāmilí?
9 ʻOku fakakau ʻi hoʻomou ako fakafāmilí ʻa e teuteu ki he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá? ʻOku ʻi ai ha ngaahi ngāue te mou ngāue fakalakalaka nai ki ai ʻi hoʻomou ako fakatahá. Ko e niʻihi ʻo e ngaahi meʻá ni ʻe fiemaʻu nai ki ai ha ngaahi uike, ngaahi māhina, pe naʻa mo ha ngaahi taʻu ke fakahoko ai. Vakai angé ki he ngaahi taumuʻa ko ení: (1) ko e tokotaha taki taha ʻi he fāmilí ʻoku mateuteu ke tali ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá; (2) ʻoku ngāue ʻa e tokotaha taki taha ki hono fai ʻo e ngaahi talí ʻi he ngaahi lea pē ʻaʻana; (3) fakakau ʻa e ngaahi konga Tohitapú ʻi he ngaahi talí; pea (4) ʻanalaiso ʻa e fakamatalá mo ha vakai atu ki hano ngāueʻaki fakafoʻituitui. Ko e meʻá ni kotoa ʻe lava ke ne tokoniʻi ha tokotaha ke ne ʻai ʻa e moʻoní ko ʻene meʻa.—Sāme 25:4, 5.
10. (a) ʻE anga-fēfē nai haʻatau tokanga ki heʻetau ngaahi fakataha taki taha fakaefakatahaʻangá? (e) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ení?
10 Neongo kapau ko hoʻomou ako fakafāmilí ʻoku faʻa makatuʻunga ia ʻi he lēsoni Taua Leʻo ki he uiké, ʻoua ʻe tukunoaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e teuteu fakafoʻituitui pe fakafāmili ki he Ako Tohi ʻa e Fakatahaʻangá, ko e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí, pea mo e Fakataha Ngāué. Ko e ngaahi meʻá ni foki ko e ngaahi konga mahuʻinga ia ʻo e polokalama ki hono akoʻi kitautolu ke ʻaʻeva ʻi he founga ʻa Sihová. Te mou malava nai ʻi he taimi ki he taimi ke teuteu ki he ngaahi fakatahá ʻi he tuʻunga ko ha kulupu fakafāmili. ʻI hoʻomou ngāue fakatahá, ʻe fakaleleiʻi ai ʻa e ngaahi pōtoʻi fakaeakó. Ko hono olá, ʻe maʻu mai ai ʻa e lelei lahi ange mei he ngaahi fakatahá tonu. ʻI he lotolotonga ʻo e ngaahi meʻa kehé, fetalanoaʻaki ki he ngaahi ʻaonga ʻo e teuteu tuʻumaʻu ki he ngaahi fakataha ko ení pea mo e mahuʻinga ʻo hono maʻu ha taimi pau kuo vaheʻi ki ai.—Efeso 5:15-17.
11, 12. ʻE anga-fēfē ʻa e ʻaonga kiate kitautolu ʻa e teuteu ki he hiva ʻa e fakatahaʻangá, pea ʻe anga-fēfē nai hano fai eni?
11 ʻI he ngaahi Fakataha-Lahi “Founga ʻa e ʻOtuá ki he Moʻuí,” naʻe fakalotolahiʻi ai kitautolu ke teuteu ki he toe tafaʻaki ʻe taha ʻo ʻetau ngaahi fakatahá—ko e hivá. Kuó ke muimui kotoa ai? Ko hono fai iá ʻe lava ke tokoni ia ke fokotuʻu ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e Tohitapú ʻi hotau ʻatamaí mo e lotó pea ʻi he taimi tatau ʻokú ne fakalahi ʻetau fiefia ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá.
12 Ko e teuteu ko ia ʻoku fakakau ki ai ʻa e lautohí mo e fetalanoaʻaki ki he ʻuhinga ʻo e ngaahi foʻi lea ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi hiva kuo fakataimitēpileʻí ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau hiva ai mei hotau lotó. ʻI ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, naʻe ngāueʻaki lahi ai ʻa e ngaahi meʻaleá ʻi he lotú. (1 Kalonikali 25:1; Sāme 28:7) ʻOku ʻi ai ha taha ʻi homou fāmilí ʻokú ne tā ha meʻalea? Fēfē ke ngāueʻaki ʻa e meʻalea ko iá ke ʻahiʻahiʻi ʻa e taha ʻo e ngaahi hiva ʻo e Puleʻangá ki he uiké, pea hiva leva ʻa e foʻi hivá ʻi he tuʻunga ko ha fāmili. Ko e toe meʻa ʻe taha ʻe malavá ko hano ngāueʻaki ha ngaahi hiki ʻo e ngaahi hivá. ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻoku hiva mālie ai ʻa hotau fanga tokouá ʻo ʻikai kau ki ai ha meʻalea. ʻI heʻenau luelue he ngaahi halá pe fai ʻenau ngāue ʻi he ngaahi ngoueʻangá, ʻoku nau faʻa hivaʻi fiefia ʻa e ngaahi hiva ko ia kuo fakataimitēpileʻi ki he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá ʻi he uike ko iá.—Efeso 5:19.
Teuteu Fakafāmili ki he Ngāue Fakamalangá
13, 14. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngaahi fetalanoaʻaki fakafāmili ko ia ʻokú ne teuʻi hotau lotó ki he ngāue fakafaifekaú?
13 Ko e faifakamoʻoni ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo Sihova mo ʻene taumuʻá ko ha konga mahuʻinga ia ʻo ʻetau moʻuí. (Aisea 43:10-12; Mātiu 24:14) Tatau ai pē pe ʻoku tau kei siʻi pe motuʻa, ʻoku tau fiefia lahi ange ʻi he ngāue ko ení pea ʻoku tau fakahoko ʻa e lelei lahi ange kapau ʻoku tau teuteu. ʻE lava fēfē ke tau fai eni ʻi loto he fāmilí?
14 ʻI he fekauʻaki mo e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku kau ki heʻetau lotú, ʻoku mahuʻinga ke teuʻi hotau lotó. ʻOku fiemaʻu ke tau fetalanoaʻaki ʻo ʻikai ngata pē ʻi he meʻa te tau faí kae toe pehē foki ki he ʻuhinga te tau fai ai iá. ʻI he ngaahi ʻaho ʻo Tuʻi Sihosafaté, naʻe ʻoange ai ki he kakaí ʻa e fakahinohino ʻi he lao fakaʻotuá, ka ʻoku tala mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu naʻe “heeki ai teuteu ho nau loto.” Naʻe tuku ai kinautolu ʻe he meʻá ni ke nau tōngofua ki he ngaahi fakatauele ʻa ia naʻe lava ke ne ʻave mamaʻo kinautolu mei he lotu moʻoní. (2 Kalonikali [Fakamatala Mea Hokohoko] 20:33, PM; 21:11) Ko ʻetau taumuʻá ʻoku ʻikai ko e ʻai pē ke malava ʻo līpooti ha ngaahi houa naʻe fakamoleki ʻi he ngāue fakamalangá, pea ʻoku ʻikai koeʻuhi pē ke tufa ha ngaahi tohi. Ko ʻetau ngāue fakafaifekaú ʻoku totonu ke hoko ko ha fakahāhaaʻi ia ʻo ʻetau ʻofa kia Sihova pea mo ʻetau ʻofa ki he kakai ko ia ʻoku nau fiemaʻu ʻa e faingamālie ke fili ki he moʻuí. (Hepelu 13:15) Ko e ngāue ko iá ʻoku tau ‘kaungāngaue ai mo e ʻOtuá.’ (1 Kolinito 3:9) Ko ha monū moʻoni ia! ʻI heʻetau kau ʻi he ngāue fakafaifekaú, ʻoku tau fai ia ʻi he fāitaha mo e kau ʻāngelo māʻoniʻoní. (Fakahā 14:6, 7) Ko e hā ha toe taimi lelei ange ʻoku lava ke langa hake ai ʻa e houngaʻia ki he meʻá ni ka ko e ngaahi fetalanoaʻaki fakafāmilí, tatau ai pē ʻi heʻetau ako fakauiké pe ko e taimi ʻoku fetalanoaʻaki ai ki ha konga tohi feʻungamālie mei he Ko Hono Vakaiʻi Fakaʻaho ʻa e Tohitapú!
15. Ko fē nai ʻa e taimi te tau teuteu ai ki he ngāue fakamalangá ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí?
15 ʻOkú ke ngāueʻaki ʻa e taimi ʻi hoʻomou ako fakafāmilí ʻi he taimi ki he taimi ke tokoniʻi ʻa e kau mēmipa ʻo ho fāmilí ke teuteu ki he ngāue fakamalanga ʻo e uiké? Ko hono fai iá ʻe lava ke mātuʻaki ʻaonga. (2 Timote 2:15) ʻE lava ke tokoni ia ke ʻai ʻenau ngāué ke mohu ʻuhinga mo fua lelei. ʻI he taimi ki he taimi, te ke vaheʻi nai ha konga kotoa ʻo e akó ki he teuteu peheé. ʻI ha taimi lahi ange, te ke feangai nai mo e ngaahi tafaʻaki ʻo e ngāue fakafaifekaú ʻi ha ngaahi fetalanoaʻaki nounou ange ʻi he ngataʻanga ʻo e ako fakafāmilí pe ʻi ha taimi kehe lolotonga ʻa e uiké.
16. Lāulea ki he mahuʻinga ʻo e sitepu taki taha ʻoku fakahokohoko ʻi he palakalafí.
16 ʻE fakahanga nai ʻa e ngaahi konga fakafāmilí ki ha ngaahi sitepu hokohoko, hangē ko ení: (1) Teuteu ha tuʻuaki ʻahiʻahiʻi lelei ʻo fakakau ai ha konga Tohitapu ke lau mei he Tohitapú kapau ʻoku faingamālie. (2) Fakapapauʻi kapau ʻe ala lava, ko e tokotaha taki taha ʻoku ʻi ai ʻa ʻene kato ngāue fakamalanga pē ʻaʻana, ko ha Tohitapu, ko ha pepa nouti, ko ha peni pe peni vahevahe, ngaahi tuleki, mo e ngaahi tohi kehe ʻi ha tuʻunga lelei. ʻOku ʻikai fiemaʻu ʻa e kato malangá ia ko ha kato totongi mamafa, ka ʻoku totonu ke maʻa. (3) Fetalanoaʻaki ki he feituʻu pea mo e founga ke fai ai ʻa e fakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení. Muimui ʻi he tuʻunga taki taha ʻo e fakahinohinó ni ʻi he ngaahi vahaʻa taimi lolotonga ʻa hoʻomou ngāue fakataha ʻi he ngāue fakamalangá. Fai ha ngaahi fokotuʻu ʻaonga, kae ʻoua ʻe akonaki ʻi ha ngaahi poini mātuʻaki lahi.
17, 18. (a) Ko e hā ʻa e faʻahinga teuteu ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí ʻe lava ke tokoni ke ne ʻai ke fua lelei lahi ange ai ʻetau ngāue fakafaifekaú? (e) Ko e hā ʻa e tafaʻaki ʻo e teuteú ni ʻe lava ke fai ʻi he uike taki taha?
17 Ko ha konga tefito ʻo e ngāue naʻe vaheʻi ʻe Sīsū Kalaisi ki hono kau muimuí ko e ngaohi-ākongá. (Mātiu 28:19, 20) Ko e ngaohi-ākongá ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ʻi he malangá pē. ʻOku fiemaʻu ki ai ʻa e faiako. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe hoʻo ako fakafāmilí ke ke hoko ʻo ola lelei ʻi hono fai ení?
18 ʻI he tuʻunga ko ha fāmilí, fetalanoaʻaki pe ko hai ʻe lelei ke fai ki ai ha ngaahi toe ʻaʻahí. Ko e niʻihi ʻo kinautolu kuo nau tali nai ha tohi; kuo fanongo pē nai ʻa e niʻihi. Kuo fetaulaki nai mo kinautolu ʻi he ngāue fale-ki-he-falé pe ʻi he faifakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení ʻi he māketí pe ʻi he ʻapiakó. Tuku ke tataki koe ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá. (Sāme 25:9; Isikeli 9:4) Fili pē ʻe kimoutolu taki taha pe ko hai ʻoku mou loto ke fai ha toe ʻaʻahi ki ai ʻi he uike ko iá. Ko e hā ʻe talanoa fekauʻaki mo iá? ʻE lava ke tokoniʻi ʻe he fetalanoaʻaki fakafāmilí ʻa e mēmipa taki taha ke teuteu. Hiki ha ngaahi konga Tohitapu papau ke vahevahe mo e faʻahinga mahuʻingaʻiá pea pehē ki he ngaahi poini feʻungamālie mei he polosiua Ko e Hā ʻOku Fiemaʻu ʻe he ʻOtuá Meiate Kitautolú? pe ko e tohi ʻIlo ʻA ʻIa ʻOku Taki Atu ki he Moʻui Taʻengatá. ʻOua ʻe feinga ke ʻosiki ha meʻa lahi ʻi ha ʻaʻahi pē ʻe taha. Tuku ki he tokotaha-ʻapí ha fehuʻi ʻa ia ʻe tali ʻi he ʻaʻahi hono hokó. Fēfē ke ʻai ia ko e konga ʻo e founga-tuʻumaʻu fakauike fakafāmilí ke palani pe ko fē ʻa e ngaahi toe ʻaʻahi ʻe fai ʻe he tokotaha taki taha, ko fē ʻa e taimi te ne fai ai kinautolú, pea mo e meʻa ʻokú ne ʻamanaki ke fakahokó. Ko hono fai ení ʻoku lava ke tokoni ia ke ʻai ai ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa e fāmilí fakakātoa ke toe fua lelei ange.
Hokohoko Atu ʻa Hono Akoʻi Kiate Kinautolu ʻa e Founga ʻa Sihová
19. Kapau ko e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí te nau ʻaʻeva hokohoko ʻi he founga ʻa Sihová, ko e hā kuo pau ke nau hokosiá, pea ko e hā ʻoku tokoni ki he meʻá ni?
19 Ko e hoko ko ha ʻulu ʻo e fāmilí ʻi he māmani fulikivanu ko ení ko ha pole ia. ʻOku feinga mālohi ʻa Sētane mo ʻene kau tēmenioó ke fakaʻauha ʻa e tuʻunga fakalaumālie ʻo e kau sevāniti ʻa Sihová. (1 Pita 5:8) ʻIkai ko ia pē, ʻi he ʻahó ni ʻoku lahi ʻa e tenge kiate kimoutolu ngaahi mātuʻá, tautefito kiate kimoutolu ngaahi mātuʻa taʻemalí. ʻOku faingataʻa ke maʻu ʻa e taimi ke fai ai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē te mou saiʻia ke faí. Ka ʻoku mahuʻinga ʻa e feingá, neongo kapau te mou lava ke ngāueʻaki ha fokotuʻu pē ʻe taha ʻi ha taimi, pea fakaleleiʻi māmālie hoʻomou polokalama ako fakafāmilí. Ko e sio ki he faʻahinga ʻoku nau ofi ʻaupito kiate koé ʻoku nau ʻaʻeva mateaki ʻi he founga ʻa Sihová ko ha pale fakalotomāfana ia. Ke lavameʻa ʻi he ʻaʻeva ʻi he founga ʻa Sihová, ʻoku fiemaʻu ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ke nau maʻu ʻa e fiefia ʻi he ʻi ai ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá pea ʻi he kau he ngāue fakafaifekaú. Ke hoko ia ʻo moʻoni, ʻoku fiemaʻu ʻa e teuteu—ko e teuteu ʻokú ne langa hake ʻa e lotó pea ʻokú ne teuʻi ʻa e tokotaha taki taha ke kau mohu ʻuhinga ki aí.
20. Ko e hā ʻoku lava ke ne tokoniʻi ʻa e ngaahi mātuʻa tokolahi ange ke nau hokosia ʻa e faʻahinga fiefia ko ia ʻoku fakahāhaaʻi ʻi he 3 Sione 4?
20 Fekauʻaki mo e faʻahinga ko ia naʻá ne tokoniʻi fakalaumālié, naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “ʻOku ʻikai haʻaku toe fiefia ʻoku lahi ʻi he meʻa ni, ʻa ʻeku fanongo ki heʻeku fanau, ʻoku nau laka ʻi he moʻoni.” (3 Sione 4) Ko e ngaahi ako fakafāmili ko ia ʻoku fai fakataha mo e taumuʻa maʻalaʻala ʻi he ʻatamaí pea mo e ngaahi ʻuluʻi fāmili ʻoku nau feangainga ʻi he tōʻonga anga-ʻofa, mo tokoni ki he ngaahi fiemaʻu tāutaha ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí, ʻoku lava ke nau fai ʻa e meʻa lahi ke ʻai ke malava ʻa e fāmilí ʻo kau ʻi he fiefia peheé. ʻI hono fakatupulekina ʻa e houngaʻia ki he founga ʻa e ʻOtuá ki he moʻuí, ʻoku tokoniʻi ai ʻe he ngaahi mātuʻá honau fāmilí ke nau fiefia ʻi he founga mātuʻaki lelei taha ʻo e moʻuí.—Sāme 19:7-11.
ʻE Lava Ke Ke Fakamatalaʻi?
◻ Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ki heʻetau fānaú ʻa e teuteu ki he fakatahá?
◻ ʻE lava fēfē ke tokoniʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ke “maʻu ʻa e lotó”?
◻ ʻE lava fēfē ke tokoni ʻetau ako fakafāmilí ki he teuteu ki he kotoa ʻo e ngaahi fakatahá?
◻ ʻE anga-fēfē nai ʻa hono tokoniʻi kitautolu ʻe he teuteu ki he ngāue fakamalangá ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí ke tau toe ola lelei lahi ange?
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
ʻE fakakau nai ʻi hoʻomou ako fakafāmilí ʻa e teuteu ki he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá
[Fakatātā ʻi he peesi 21]
Ko e teuteu ki he hiva ʻi he ngaahi fakatahá ʻoku ʻaonga