Tokoni Maʻá e Ngaahi Fāmilí

1. Naʻe anga-fēfē hoko ʻa e Sāpate fakauiké ʻo maʻu ʻaonga ai ʻa e ngaahi fāmili ʻIsilelí?

¹ Ko e tauhi ʻo e Sāpaté ko ha tokonaki anga-ʻofa ia meia Sihova naʻe maʻu ʻaonga mei ai ʻa e ngaahi fāmilí. Naʻe mālōlō ʻa e kau ʻIsilelí mei heʻenau ngaahi ngāue anga-mahení pea ʻi ai honau taimi ke nau fakalaulauloto ki he lelei ʻa Sihová pea mo honau vahaʻangatae mo iá. Naʻe lava ke maʻu ʻaonga ʻa e ngaahi mātuʻá mei he faingamālie ko ení ke uhuʻi ʻa e Laó ki he ngaahi loto ʻo ʻenau fānaú. (Teu. 6:6, 7) Naʻe tokonaki ʻe he Sāpaté ʻa e taimi ʻi he uike taki taha maʻá e kakai ʻa Sihová ke fakahanga taha ʻenau tokangá ki honau tuʻunga fakalaumālié.

2. Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he Sāpaté kia kitautolu fekauʻaki mo Sihová?

² Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai kei fiemaʻu ʻe Sihova ia ʻa e ngaahi fāmilí ke nau tauhi ʻa e Sāpaté. Kae kehe, ko e lao ko iá ʻokú ne akoʻi mai kia kitautolu ha meʻa fekauʻaki mo hotau ʻOtuá. Kuó ne mahuʻingaʻia loloto maʻu pē ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālie ʻa hono kakaí. (Ai. 48:17, 18) ʻI he ʻahó ni, ko e founga ʻe taha ʻoku fakahaaʻi ai ʻe Sihova ʻa e mahuʻingaʻia anga-ʻofa ko ení ʻoku fakafou ia ʻi he efiafi Lotu Fakafāmilí.

3. Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo e efiafi Lotu Fakafāmilí?

³ Ko e Hā ʻa e Taumuʻa ʻo e Efiafi Lotu Fakafāmilí? ʻI Sanuali 2009, naʻe kamata ai ʻa hono fakahoko ʻa e Ako Tohi ʻa e Fakatahaʻangá ʻi he efiafi tatau mo e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí mo e Fakataha Ngāué. Ko e ʻuhinga ʻe taha ki he fengaʻunuʻaki ko ení ke ʻoange ki he ngaahi fāmilí ha faingamālie ke fakamālohiʻi honau tuʻunga fakalaumālié ʻaki hono fakataimitēpileʻi ha efiafi pau ʻi he uike taki taha ki he lotu fakafāmilí. Ko e fāmili taki taha naʻe fakalototoʻaʻi ke ʻunuaki ʻenau ako fakafāmilí ki he efiafi naʻe ngāueʻaki ki muʻa ki he ako tohí, kapau e ala fakahoko, pea ke ngāueʻaki ʻa e taimi ko ení ki ha fetalanoaʻaki mo e ako Fakatohitapu ʻikai fakavave ʻa ia ʻoku fengaʻunuʻaki ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e fāmilí.

4. ʻE pau nai ke fakangatangata ʻe he fāmilí ʻenau fetalanoaʻakí ki he houa ʻe taha? Fakamatalaʻi.

⁴ Koeʻuhi ke maʻu ʻa e Ako Tohi ʻa e Fakatahaʻangá, naʻe fiemaʻu ai kitautolu ʻa e taimi ke tau ʻai vala, fefonongaʻaki, mo e hā fua. Ki he tokolahi ʻo kitautolu, ko hono maʻu ʻa e fakataha houa ʻe taha ko ení ʻoku meimei mole ai pē konga lahi ia ʻo e efiafí. Ka ko e fengaʻunuʻaki ko ia ʻo ʻetau taimi-tēpile ki heʻetau fakatahá, ʻoku tau mau ai he taimí ni ʻa e efiafi ko ení ke tau lotu ai kia Sihova ʻi he tuʻunga ko ha fāmili. Ko ia ai, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke fakangatangata ʻetau efiafi Lotu Fakafāmilí ki he houa pē ʻe taha. Ka, ʻoku totonu ke tau fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi fiemaʻu mo e ngaahi fakangatangata hotau fāmilí pea fokotuʻu ʻa e vahaʻa taimí ʻo fakatatau ki ai.

5. ʻE pau nai ke fakamoleki kotoa ʻa e taimí ʻi he fetalanoaʻaki fakakulupú? Fakamatalaʻi.

⁵ ʻE Pau Nai ke Fakamoleki ʻa e Taimí Kotoa ʻi he Fetalanoaʻaki Fakakulupú? Ko e ngaahi hoa malí mo e ngaahi fāmili ʻoku ʻi ai ʻenau fānaú, ʻi he taimi ʻoku nau fetalanoaʻaki fakataha ai ki he ngaahi tuʻunga-lea Fakatohitapú, ʻoku nau fefakalototoʻaʻaki ai. (Loma 1:12) ʻOku ʻunuʻunu ai ʻa e fāmilí ʻo toe fevāofiʻaki ange. Ko ia ai, ʻoku totonu ke hoko ʻa e ngaahi fetalanoaʻaki Fakatohitapú ko e tefito ia ʻo e efiafi Lotu Fakafāmilí. Kae kehe, ko e mēmipa taki taha ʻo e fāmilí ʻe lava ke nau toe fakamoleki ʻa e taimi ʻi he ako fakafoʻituituí. Ko e fakatātaá, hili ʻa e fetalanoaʻaki fakakulupú, ko e fāmilí nai te nau nofo fakataha pē lolotonga ia ko e tokotaha taki taha ʻe hokohoko atu ke ako pē ʻiate ia, mahalo ko hano fakaʻosi ʻene teuteu ki he ngaahi fakatahá pe lau ʻo e ngaahi makasiní. Ko e ngaahi fāmili ʻe niʻihi ʻoku nau fili ke tāmateʻi ʻaupito ʻa e televīsoné ʻi he foʻi efiafi kakato ko iá.

6. ʻE anga-fēfē nai hono fakahoko ʻo e fetalanoaʻakí?

⁶ ʻE Anga-Fēfē Nai Hono Fakahoko ʻo e Fetalanoaʻakí? ʻOku ʻikai ko e founga maʻu pē ʻoku fiemaʻú ko e fetalanoaʻaki fehuʻi mo e tali. Koeʻuhí ke ʻai ʻa e efiafi Lotu Fakafāmilí ke longomoʻui mo fakamānakó, ko e ngaahi fāmili lahi ʻoku ʻi ai ʻenau polokalama ʻa ia ʻoku meimei tatau mo ʻetau fakataha lolotonga ʻo e uiké. ʻOku nau vahevahe ʻenau fetalanoaʻakí ki he ngaahi konga kehekehe pea fakahoko kinautolu ʻi ha ngaahi founga kehekehe. Ko e fakatātaá, te nau lau fakataha nai ʻa e Tohi Tapú, teuteu ki ha konga ʻo e ngaahi fakatahá, pea ʻai ha ngaahi taimi ʻahiʻahi ki he ngāue fakafaifekaú. Ko e peesi 6 ʻoku ʻomai ai ha ngaahi fokotuʻu ʻe niʻihi.

7. Ko e hā ʻa e ʻātakai ʻoku totonu ke feinga ki ai ʻa e ngaahi mātuʻá?

⁷ Ko e Hā ʻa e ʻĀtakai ʻOku Totonu ke Feinga ki ai ʻa e Ngaahi Mātuʻá? ʻE ako lelei ange ʻa ho fāmilí ʻi ha ʻātakai ʻoku anga-ʻofa mo fiemālie. ʻE lava ke ako ʻi tuʻa ʻi he taimi ʻe niʻihi kapau ʻoku ʻalomālie. Ongoʻi tauʻatāina ke toutou mālōlō ʻo ka fiemaʻu. Ko e ngaahi fāmili ʻe niʻihi ʻoku nau fakakau ha fakamāmālohi hili ʻa e polokalamá. Lolotonga ʻe fakaʻehiʻehi ʻa e ngaahi mātuʻá mei hono ngāueʻaki ʻa e efiafi Lotu Fakafāmilí ki he tafulu pe akonakí, te nau fiemaʻu nai ke vaheʻi ha niʻihi ʻo e taimí ke feangainga ai mo ha hehema pau pe palopalema kuó na ʻilo ki ai. Kae kehe, ʻe lelei tahá nai ke lāulea ki he ngaahi ʻīsiu pelepelengesi fakafoʻituituí fakaekinaua pē mo ha kiʻi tama ʻi ha taimi kehe lolotonga ʻa e uiké ke kalofi ai hano fakamaaʻi ia ʻi he lotolotonga ʻo e toenga ʻo e fānaú. ʻOku ʻikai totonu ke hoko ʻa e efiafi Lotu Fakafāmilí ko ha taimi fakapipiko ia mo fakataʻeoli ka ʻoku totonu ke tapua mai mei ai ʻa e ʻOtua fiefia ʻa ia ʻoku tau lotu ki aí.—1 Tim. 1:11.

8, 9. Ko e hā ʻa e teuteu ʻoku fiemaʻu ki he ngaahi ʻuluʻi fāmilí?

⁸ ʻE Lava Fēfē ʻa e ʻUlu ʻo e Fāmilí ʻo Teuteu? Ko e fāmilí te nau maʻu ʻaonga lahi tahá kapau ʻe teuteu tōmuʻa ʻa e ʻulu ʻo e fāmilí ki he efiafi Lotu Fakafāmili taki taha ʻaki ʻene fakapapauʻi ko e hā ʻoku totonu ke fai ki ai ʻa e lāuleá mo e founga lelei taha ke lāulea ai ki aí. (Pal. 21:5) Ko ha husepāniti te ne fai lelei ʻi he talanoa mo hono uaifí fekauʻaki mo e meʻá ni. (Pal. 15:22) Ngaahi ʻuluʻi fāmili, mei he taimi ki he taimi ko e hā ʻoku ʻikai ke mou toe ʻeke ai ki hoʻomou fānaú ki haʻanau ngaahi fokotuʻú? Kapau te ke fai ia, te ke maʻu ai ha fakamaama ʻaonga ki he ngaahi meʻa ʻoku nau mahuʻingaʻia aí mo tokanga ki aí.

⁹ Meimei ko e ngaahi uike lahi ko e ʻulu ʻo e fāmilí ʻe ʻikai fiemaʻu ia ke fakamoleki ha fuʻu taimi lahi ʻi he teuteú. Ngalingali, ko e fāmilí ʻe fiefia ʻi hano fai tuʻumaʻu ha ngaahi tafaʻaki pau ʻi he uike taki taha, pea ko e ʻuluʻi fāmilí ʻe ʻikai fiemaʻu ia ke ne ʻomai ha polokalama mātuʻaki foʻou ʻi he taimi kotoa pē. Te ne ʻilo nai ʻe lelei ke teuteu hili ʻa e ako taki taha lolotonga ʻene kei manatuʻi lelei ʻi hono ʻatamaí ʻa e ngaahi fiemaʻu fakalaumālie ʻa e fāmilí. Ko e ngaahi ʻuluʻi fāmili ʻe niʻihi ʻoku nau hanga ʻo hiki ʻa e fanga kiʻi ʻasenita nounou pea fakapipiki ia ʻi ha feituʻu ʻe lava ngofua ʻo sio ki ai ʻa e fāmilí, hangē ko e ʻaisí. ʻE fakatupu ʻe he meʻá ni ha fiefia mo e fakatuʻamelie pea ʻoange ai ha taimi ki he fāmilí ke teuteu kapau ʻe fiemaʻu.

10. ʻE lava fēfē ʻa e faʻahinga ʻoku nofo tokotahá ʻo ngāueʻaki ʻenau efiafi Lotu Fakafāmilí?

¹⁰ Fēfē Kapau Ko Au Tokotaha pē ʻi Hoku Fāmilí? Ko e faʻahinga ʻoku nofo tokotahá ʻe lava ke nau ngāueʻaki ʻa e efiafi Lotu Fakafāmilí ki he ako fakafoʻituituí. Ko ha polokalama ako fakafoʻituitui lelei tefito ʻoku totonu ke kau ai ʻa e lau Tohi Tapú, teuteu ki he ngaahi fakatahá, mo e lau ʻo e Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake! Ko e kau malanga ʻe niʻihi ʻoku nau fakalahi atu ʻaki ha poloseki ako fakafoʻituitui. ʻI he taimi ʻe niʻihi, te nau loto nai ke fakaafeʻi ha tokotaha malanga pe fāmili ʻe taha ke kau mo kinautolu ʻi ha fetalanoaʻaki Fakatohitapu fakatupu langa hake.

11, 12. Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi ʻaonga ʻo hono maʻu ha efiafi Lotu Fakafāmili tuʻumaʻú?

¹¹ Ko e Hā ʻa e Ngaahi ʻAonga ʻo Hono Maʻu ha Efiafi Lotu Fakafāmili Tuʻumaʻú? Ko kinautolu ʻoku kau fakakukafi ʻi he lotu moʻoní ʻoku nau ʻunuʻunu ofi ange kia Sihova. Tānaki atu ki aí, ko e ngaahi fāmili ʻoku nau lotu fakatahá ʻoku fakamālohiʻi ange ai ʻa e ngaahi haʻi ʻo e fāmilí. Ko ha ongo meʻa mali ʻe taha naʻá na tohi fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki kuó na fiefia aí: “ʻI he tuʻunga ko ha ongo meʻa tāimuʻa ʻikai ha fānaú, ʻokú ma mātuʻaki hanga atu ki homa pō Lotu Fakafāmilí. ʻOkú ma ongoʻi hangē ʻoku toe tohoaki kimaua ke ma toe vāofi angé pea ki heʻema Tamai fakahēvaní. ʻI he taimí ni ko e taimi ʻokú ma ʻā ai he pongipongi kuó ma fakataimitēpileʻi ke ma ako fakataha aí, ʻokú ma fepehēʻaki: ‘Mateʻi mai angé pe ko e pō hā ʻanai? Pō Lotu Fakafāmili!’”

¹² Ko e fokotuʻutuʻu ke ʻi ai ha efiafi ki he lotu fakafāmilí ʻoku toe tokoniʻi ai ʻa e ngaahi fāmili femoʻuekiná. Ko ha faʻē taʻehoa ʻe taha ʻa ia ʻokú ne ʻohake ha tama tangata ʻe toko ua pea ʻoku tāimuʻa tuʻumaʻu, naʻá ne tohi: “ʻI he kuo hilí, naʻe faingataʻa ʻemau ako fakafāmilí. Naʻe faʻa tōmokosi mo ʻikai tuʻumaʻu koeʻuhí naʻá ku helaʻia. Naʻe ʻikai pē ke u lava ʻe au ʻo fakakaukauʻi pe ʻe fakahūhū fēfeeʻi mai. Ko ia ai ʻoku ou tohi atu ʻo fakamālō lahi ʻaupito ki he efiafi Lotu Fakafāmilí. Kuo mau lavameʻa ʻi hono maʻu ha ako fakafāmili tuʻumaʻu pea hokosia hono ngaahi ʻaongá.”

13. Ko e hā te ne fakapapauʻi ʻa e lahi ʻo e maʻu ʻaonga ho fāmilí mei he fokotuʻutuʻú ni?

¹³ Hangē ko e Sāpaté, ko e efiafi Lotu Fakafāmilí ko e meʻaʻofa ia mei heʻetau Tamai fakahēvaní ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻa e ngaahi fāmilí. (Sem. 1:17) Ko e founga naʻe ngāueʻaki ai ʻe he ngaahi fāmili ʻIsilelí ʻa e Sāpaté naʻe fakapapauʻi ai ʻa e lahi ʻo ʻenau maʻu ʻaonga fakalaumālie mei aí. ʻOku pehē pē, ko e founga ʻoku tau ngāueʻaki ai ʻa e efiafi kuo ʻomai ki he lotu fakafāmilí ʻoku fakapapauʻi ai ʻa e lahi ʻe maʻu ʻaonga mei ai hotau fāmilí. (2 Kol. 9:6; Kal. 6:7, 8; Kol. 3:23, 24) ʻI hono ngāueleleiʻaki ʻa e fokotuʻutuʻú ni, ʻe lava ai ʻe ho fāmilí ʻo tapua atu ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “Ka ʻoku lelei kiate au ke fakaofiofi ki he ʻOtua: Kuo tuʻu ʻeku hufanga ʻia Atonai Sihova, Ke u aʻau hoʻo ngaahi ngaue kotoa.”—Sāme 73:28.

[Fakamatala ʻi he peesi 5]

ʻOku ʻikai totonu ke hoko ʻa e efiafi Lotu Fakafāmilí ko ha taimi fakapipiko ia mo fakataʻeoli ka ʻoku totonu ke tapua mai mei ai ʻa e ʻOtua fiefia ʻa ia ʻoku tau lotu ki aí

[Puha ʻi he peesi 6]

TAUHI

Ko e Ngaahi Fakakaukau ʻe Niʻihi Maʻá e Efiafi Lotu Fakafāmilí

Tohi Tapú:

• Lau fakataha ha konga ʻo e lau Tohi Tapu fakauiké. Kapau ko e fakamatalá ʻe faingofua ke fai ki ai, ʻai ha taha ke ne lau ʻa e fakamatalá, pea ki he niʻihi ʻe lava ke nau lau ʻa e ngaahi lea ʻa e kau tama kehé.

• Toe fakatātaaʻi ha konga ʻo e lau Tohi Tapú.

• Vaheʻi ʻa e mēmipa taki taha ʻo e fāmilí ke nau lau ki muʻa ʻa e ngaahi vahe Tohi Tapu kuo vaheʻí pea hikiʻi haʻane fehuʻi ʻe taha pe ua fekauʻaki mo e fakamatalá. Pea nau fekumi fakataha leva fekauʻaki mo e ngaahi fehuʻi ʻa e tokotaha taki taha.

• ʻI he uike taki taha teuteuʻi ha kaati ako ʻoku ʻi ai ha veesi Tohi Tapu ai pea feinga ke maʻuloto mo fakamatalaʻi ia. Tātānaki ha fokotuʻunga kaati pea fakamanatu fakauike kinautolu ke sio pe ko e hā e lahi ʻo e ngaahi konga tohi ʻokú ke manatuʻí.

• Fanongo ki ha hiki leʻo ʻo e lau Tohi Tapú lolotonga ia ʻa e muimui ai ʻi he Tohi Tapú.

Ngaahi Fakatahá:

• Teuteu fakataha ki ha konga ʻo e ngaahi fakatahá.

• ʻAhiʻahiʻi ʻa e ngaahi hiva ʻo e Puleʻangá ʻoku fakataimitēpileʻi ki he uike hoko maí.

• Kapau ʻoku ʻi ai ha taha ʻoku ʻi ai haʻane malanga ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí pe ko ha fakahāhā ʻi he Fakataha Ngāué, lāulea ki he ngaahi foʻi fakakaukau ki hono fakahoko iá pe ʻahiʻahiʻi ia ʻi he ʻao ʻo e fāmilí.

Ngaahi Fiemaʻu ʻa e Fāmilí:

• Lāulea ki he fakamatala mei he tohi ʻEke ʻe he Toʻutupú pe Ako mei he Faiako Lahí.

• ʻAi ha taimi ʻahiʻahi fekauʻaki mo e founga ʻe fai ki ha tuʻunga ngalingali ʻe malanga hake he ʻapiakó.

• ʻAi ha taimi ʻahiʻahi ʻa ia ʻoku fetongi tuʻunga ai ʻa e fānaú mo e mātuʻá. Ko e fānaú ke nau fai ha fekumi ki ha kaveinga pea fakaʻuhinga leva mo e mātuʻá.

Ngāue Fakafaifekaú:

• ʻAi ha ngaahi taimi ʻahiʻahi ke teuteuʻi ai ʻa e ngaahi tuʻuaki ki he fakaʻosinga ʻo e uiké.

• Lāulea ki he ngaahi taumuʻa ʻe ala aʻusia ʻa ia ʻe lava ʻe he fāmilí ke fokotuʻu ke fakalahi ai ʻenau kau ʻi he ngāue fakafaifekaú lolotonga ʻa e faʻahi taʻu Fakamanatú pe taimi mālōloó.

• Fakaʻatā ki he mēmipa taki taha ʻi he fāmilí ha ngaahi miniti siʻi ke fekumi ki he anga ʻo hono tali ʻa e ngaahi fehuʻi kehekehe ʻe malanga hake nai ʻi he ngāue fakafaifekaú, pea ʻai leva ha ngaahi taimi ʻahiʻahi.

Ngaahi Toe Fokotuʻu:

• Lau fakataha ha kupu mei he ngaahi makasini lolotongá.

• ʻAi ʻa e mēmipa taki taha ʻo e fāmilí ke tomuʻa lau ha kupu ʻoku fakamānako kiate ia mei he ngaahi makasini lolotongá, pea ʻai leva ia ke ne ʻomai ha fakamatala fekauʻaki mo ia.

• Fakaafeʻi ʻi he taimi ki he taimi ha tokotaha malanga pe ongo meʻa mali ke kau mo koe ʻi hoʻo efiafi Lotu Fakafāmilí pea mahalo ʻo fakaʻekeʻeke kinautolu.

• Sio pea lāulea ki he taha ʻo ʻetau ngaahi vitioó.

• Lāulea fakataha ki he “ʻEke ʻe he Toʻutupú” pe “Fakamanatu Fakafāmili”/“Vakaiʻi Fakafāmili” mei he ʻĀ Hake!

• Lāulea fakataha ki he “Akoʻi Hoʻo Fānaú” pe “Maʻá e Toʻutupú” mei he Taua Leʻo.

• Lau pea lāulea ki ha konga ʻo e Yearbook lolotongá pe ko ha tohi naʻe tukuange ʻi he fakataha lahi fakamuimui tahá.

• Hili hano maʻu ʻa e fakataha lahí pe ʻasemipilií, fakamanatu ʻa e ngaahi meʻa mahuʻingá.

• Sio tonu ʻi he fakatupu ʻa Sihová, pea lāulea ko e hā ʻokú ne akoʻi kitautolu fekauʻaki mo Sihová.

• Ngāue fakataha ki ha poloseki, hangē ko ha mōtolo ʻo ha meʻa, ko ha mape, pe ko ha saati.