ʻOkú Ke Mateuteu ki ha Kātoanga Kai Fakalaumālie?
1. Ko e hā ʻa e faʻahinga teuteu ʻoku kau ki hano fai ʻo ha kātoanga kai?
1 ʻOku fiemaʻu ʻi ha kātoanga kai ʻa e teuteu lahi. Kuo pau ke ʻomai ʻa e ngaahi meʻakai ke ngaohí, ngaohi ke ifo pea ʻoatu leva. ʻOku fiemaʻu ke fokotuʻutuʻu ʻa hono ʻoatu ʻo e meʻakaí. ʻIkai ko ia pē, ko e feituʻu ʻe fai ai ʻa e kaí kuo pau ke teuteuʻi ke maau. Kuo pau foki ke teuteu mo e kau fakaafé, tautefito kapau te nau fononga mamaʻo ke aʻu ki ai. Neongo ʻoku kau ki ai ʻa e ngāue lahi, ʻoku tuha moʻoni ia ki hono maʻu fakataha mo e ngaahi kaumeʻá pea mo e fāmilí ʻo ha meʻakai ifo mo fakatupu ivi. Kuo vavé ni ke fakatahataha ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi māmani lahí ʻi he ngaahi kulupu lalahi mo iiki ke maʻu ha kātoanga kai fakalaumālie kuo fai ki ai e fakatuʻotuʻa lahi—ko e Fakataha-Lahi Fakavahe “Hanganaki Leʻo!” Kuo ʻosi fai ʻa e ngāue lahi ʻi hono teuteu ʻa e polokalamá mo hono ʻai ke maau ʻa e ngaahi meʻá. Kuo fakaafeʻi kotoa kitautolu ki ai. Koeʻuhi ke ʻi ai pea maʻu ʻa e ʻaonga lahi tahá, ko kitautolu foki kuo pau ke tau teuteu fakafoʻituitui ki ai.—Pal. 21:5.
2. Ko e ʻi ai ʻi he houa kai taki taha ʻo ʻetau kātoanga kai fakalaumālié ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e hā?
2 Maʻu ʻa e ʻAonga Lahi Tahá: Kuó ke ʻosi fakapapauʻi hoʻo ngaahi palaní koeʻuhi ke lava ʻo ke ʻi ai he houa kai taki taha ʻo e kātoanga kai fakalaumālie ko ení? Kapau ʻe fiemaʻu, talanoa mo ho pule ngāué ke fakahaaʻi kiate ia te ke maʻu ʻa e ngaahi konga kotoa ʻi hoʻo fakataha-lahí, ʻo kau ai ʻa e ʻuluaki ʻahó. Kuó ke fakapapauʻi ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ki he meʻalelé mo e nofoʻangá? ʻOku totonu ke fakapapauʻi ʻe he kau mātuʻá ʻoku tokangaʻi lelei ʻa e kau taʻumotuʻá mo e kau mahamahakí pea pehē ki he niʻihi kehe te nau fiemaʻu nai ʻa e tokoní.—Sel. 23:4; Kal. 6:10.
3. Ko e hā ʻoku ʻikai totonu ai ke tau maʻu ha fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga naʻe ʻikai fakaafeʻi kitautolu ki ai?
3 ʻE maʻu ʻe he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ha ngaahi fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga. Manatuʻi kuo fakaafeʻi ʻa e ngaahi fakatahaʻanga pau mo e kau fakafofonga muli ki he ngaahi fakataha ko ení. ʻI hono fai ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ko ení, kuo fikaʻi lelei ʻe he ʻōfisi vaʻá ʻa e tokolahi ke fakaafeʻí, ʻi he fakakaukau ki he lahi ʻo e sea mo e ngaahi loki ʻoku ala maʻu ʻi he hōtelé. ʻE fuʻu tokolahi nai kapau ʻe maʻu ʻe ha kau malanga ha fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga naʻe ʻikai fakaafeʻi kinautolu ki ai.
4. Ko e hā ʻa e ngaahi fakamanatu ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau mateuteu ki he kamata ʻa e polokalamá ʻi he ʻaho taki taha?
4 Teuteu ke aʻu tōmuʻa feʻunga ki he fakataha-lahí ʻi he ʻaho taki taha ke maʻu ha nofoʻanga ki muʻa ke kamata ʻa e polokalamá. Ngāueʻaki ha ngaahi miniti siʻi ki muʻa ke kamata ʻa e kongá ke sio ai ki he polokalama kuo pulusí. ʻE tokoni eni kiate koe ke teuʻi ai ho lotó ki he fakamatala ʻe fakahokó. (Esela 7:10) ʻI he taimi ʻoku fakafeʻiloaki mai ai ʻe he sea ʻo e kongá ʻa e tā ʻo e fasí, fiefia ʻi he fanongo ki aí pea mateuteu leva ke kau ʻi he hiva mo e lotu kamatá.
5. ʻE lava fēfē ke maʻu ʻe hotau fāmilí ʻa e ʻaonga lahi taha mei he polokalamá?
5 Kapau ʻe tangutu fakataha ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí lolotonga ʻa e fakataha-lahí, ʻe malava ai ʻa e ngaahi mātuʻá ke fakapapauʻi ʻoku fanongo lelei ʻa ʻenau fānaú ki he polokalamá. (Teu. 31:12) ʻOku fakalototoʻaʻi ʻa e tokotaha kotoa ke nau muimui ʻi heʻenau Tohi Tapú ʻi hono laú. Ko e hiki nouti nounoú ʻe tokoniʻi ai koe ke ke tokanga lelei. Ki mui ai, ʻe tokoni ʻa hoʻo noutí ke ke manatuʻi ʻa e ngaahi poini tefito ʻo e malangá. Fakaʻehiʻehi mei ha fakatauele ke talanoa noaʻia ʻi he lolotonga ʻa e kongá pe ke mavahe mei ho nofoʻangá. Kapau ʻoku ʻi ai haʻo telefoni toʻotoʻo, ʻoua ʻe fakaʻatā ke ne fakahohaʻasi koe pe ko e niʻihi kehé lolotonga ʻa e polokalamá. Hili ʻa e ngaahi kongá ʻi he ʻaho taki taha, fēfē ke fetalanoaʻaki mo e niʻihi kehé ki he meʻa naʻá ke maʻu mei he polokalamá.
6. Ko e hā ha tafaʻaki tuʻu-ki-muʻa ʻo ʻetau ngaahi fakataha-lahí, pea ʻe lava fēfē ke tau maʻu kakato ia?
6 ʻI he fakataha-lahi fakavahé, ʻoku tau maʻu ai ʻa e faingamālie ke aʻusia ha vahaʻangatae vāofi ʻaupito mo hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻa ia ʻoku ʻikai maʻu ia ʻi he māmaní. (Sāme 133:1-3; Mk. 10:29, 30) Fēfē ke ke fai ha feinga ke fakafeʻiloaki ki he faʻahinga ʻoku tangutu ofi kiate koé pea talanoa mo kinautolu he lolotonga ʻa e mālōlō hoʻataá. Ko e taha eni e ngaahi ʻaonga ʻo hono ʻomai ha meʻakai maʻamaʻa pea nofo ai pē ʻi he faiʻanga fakataha-lahí kae ʻikai ʻalu ki ha fale kaí. Fakapapauʻi ke ʻoua ʻe liʻaki ʻa e faingamālie ko ia ki ha fefakalototoʻaʻaki.—Loma 1:11, 12.
7. Ko e hā ʻa e ngaahi teuteu ʻoku totonu ke tau fai fekauʻaki mo e vala te tau tuí?
7 Vala: ʻOku taau ke fakatokangaʻi naʻe fekauʻi ʻe Sihova ʻa e kau ʻIsilelí ke nau ʻai ha pao ʻi honau kapaʻi kofú, fakataha mo ha loufau lanu pulū ʻi ʻolunga he kapaʻi kofú. (Nom. 15:37-41) Ko ha meʻa eni ke sio ki ai ko ha fakamanatu ko e kakai kinautolu naʻe fakamavaheʻi ke lotu kia Sihova. ʻI he ʻahó ni, ko hotau vala fakangeingeia mo fakanānā ʻoku tau tui ʻi he fakataha-lahí ʻoku fakamavaheʻi ai kitautolu mei he māmaní. ʻOku hoko ia ko ha fakamoʻoni mālohi ki he kakai ʻoku sio maí ʻi he taimi te tau ʻalu nai ai ke kai ʻi ha fale kai ʻi he hili ʻa e polokalamá. Ko ia ai, fai ha fakakaukau lelei ki muʻa ki he vala te ke tuí.
8. ʻE fēfē nai haʻatau faifakamoʻoni ki he niʻihi kehe ʻi he kolo ʻo e fakataha-lahí?
8 Fai ha Fakamoʻoni: ʻI ha kiʻi fakakaukau ki muʻa, te tau malava nai ke faifakamoʻoni ki he kakaí lolotonga ʻa e ʻi he kolo ʻo e fakataha-lahí. Ko e tokoua ʻe taha ʻa ia naʻe ʻalu ki ha fale kai mo hono uaifí hili ʻa e polokalamá naʻá ne tuhu pē ki hono kaati fakaʻilonga ʻo e fakataha-lahí peá ne ʻeke ange ki he tokotaha tali tēpilé: “Kuó ke sio ki ha kakai tokolahi ʻoku nau tui ʻa e fakaʻilonga ko ení?” Naʻe pehē ʻe he tokotaha tali tēpilé naʻá ne fakatokangaʻi kinautolu pea naʻá ne fifili pe ko e fakaʻilongá fekauʻaki mo e hā. Naʻe iku atu ai heni ki ha fetalanoaʻaki, pea naʻe fakaafeʻi ʻe he tokouá ʻa e tokotaha tali tēpilé ki he fakataha-lahí.
9. ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e houngaʻia ki hotau Tokotaha-Talitalí, ʻa Sihova?
9 Neongo ko hotau fanga tokouá te nau fakahoko ʻa e kotoa ʻo e ngaahi malangá, fakaʻekeʻeké, mo e fakahāhaá, ko ʻetau Tamai fakahēvaní, ʻa Sihova, ʻa e Tokotaha-Tokonaki anga-ʻofa ʻo e kātoanga kai fakalaumālie fakataʻu ko ení. (Ai. 65:13, 14) ʻOku tau fakahāhā ʻa e houngaʻia ki hotau Tokotaha-Talitalí ʻaki ʻetau ʻi ai ʻi he ʻaho taki taha ʻo ʻahiʻahiʻi ʻa e meʻakai fakalaumālie kotoa pē ʻoku ʻomaí. Kuó ke fakapapauʻi ʻoku maau hoʻo ngaahi teuteu ke fai peheé?
[Puha ʻi he peesi 6]
Ngaahi Fakamanatu ki he Fakataha-Lahi Fakavahé
◼ Taimi ʻo e Polokalamá: ʻE kamata ʻa e polokalamá ʻi he 9:20 pongipongi ʻi he ʻaho kotoa ʻe tolú. ʻE fakaava ʻa e ʻū matapaá ʻi he 8:00 pongipongi. Ko hono fanongonongo pē ʻa e fasi talateu ʻo e Puleʻangá, ʻoku totonu ke tau ʻi hotau tangutuʻangá kotoa koeʻuhi ke lava ai ʻa e polokalamá ʻo kamata ʻi ha tuʻunga ngeia. ʻE fakaʻosi ʻa e polokalamá ʻi he 4:55 he efiafi Falaité mo e Tokonakí pea ʻi he 4:00 he efiafi Sāpaté. Ki he ngaahi fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻangá, ko e polokalama ki he Tuʻapulelulú ʻe kamata ia ʻi he 1:20 efiafi pea ʻosi ʻi he 4:45 efiafi.
◼ Tauʻangá: ʻI he kotoa ʻo e ngaahi feituʻu faiʻanga fakataha-lahi ko ia ʻoku fakamafaiʻi ai ʻa e ngaahi feituʻu tauʻangá, ʻe ala maʻu taʻetotongi ʻa e ngaahi tauʻangá ʻo fai pē ki he ʻuluaki aʻu ki aí. Ko e faʻahinga pē ʻoku ʻi ai ʻenau Ngofua Tauʻanga ki he Faingataʻaʻiá ʻe fakaʻatā ke nau tau ʻi he feituʻu ʻoku taʻofi maʻá e kau faingataʻaʻiá. Koeʻuhi ʻoku faʻa siʻisiʻi ʻa e tauʻangá, ʻoku totonu ke heka ha niʻihi ʻi ha meʻalele ʻe taha ʻi he tuʻunga lahi taha ʻe ala lavá ʻo ka malava.
◼ Taʻofi ʻo e Nofoʻangá: ʻE taʻofi nai ʻa e ngaahi nofoʻangá maʻá e faʻahinga pē ʻoku nau fononga mai mo koe ʻi he meʻalele tatau pe nofo mo koe ʻi he ʻapi tatau.
◼ Houa Kai Hoʻataá: Kātaki ʻo ʻomai ha kai hoʻatā kae ʻikai ko e mavahe mei he feituʻu faiʻanga fakataha-lahí ke ʻomai ha meʻakai lolotonga ʻa e mālōlō hoʻataá. ʻE ngāueʻaki nai ha kiʻi kula ʻa ia ʻoku lava ʻo tuku ʻi ho lalo seá. Ko e ngaahi kula lalahí mo e ngaahi meʻa sioʻatá ʻoku ʻikai ngofua ia ʻi he fale faiʻanga fakataha-lahí.
◼ Ngaahi Tokoní: ʻE lava ke tau fakahaaʻi ʻetau houngaʻiá ʻaki hono fai ʻa e ngaahi tokoni loto-fiefoaki ki he ngāue ʻi māmani lahí ʻi hotau Fale Fakatahaʻangá pe ʻi he fakataha-lahí. Ko ha sieke pē ʻe faiʻaki ha tokoni ʻi ha fakataha-lahi ʻoku totonu ke ʻai ʻo ala totongi ia ʻi Nuʻu Sila ki he “Watch Tower Society,” pe ʻi Tonga ki he “Jehovah’s Witnesses.”
◼ Fakatuʻutāmakí mo e Meʻa Fakavavevavé: ʻI he taimi ki he taimi ʻoku maʻu ai ʻe he kau ngāue ki he meʻa fakavavevavé ha tā ki heʻenau telefoni toʻotoʻó ʻi ha fanga kiʻi meʻa iiki. Kapau ʻe fiemaʻu ha meʻa fakavavevave fakafaitoʻo ʻi he feituʻu faiʻanga fakataha-lahí, kātaki ʻo fetuʻutaki ki ha tokotaha fakanofonofo ʻoku ofi ai, ʻa ia te ne fakahā leva ia ki he Potungāue Tokoni Fakavavevavé koeʻuhi ke lava ʻe heʻetau kau ngāue taau ki he tokoni fakafaitoʻo he feituʻu fakataha-lahí ʻo vakaiʻi ʻa e mafatukituki ʻo e tuʻungá pea fai ha tokoni. ʻO ka fiemaʻu, ʻe tā ʻa ʻetau kau ngāue ki he tokoni fakavavevavé ki he 911.
◼ Sū: ʻOku hoko ha lavea ʻi he taʻu taki taha ko e fakatupunga ʻe he suú. ʻOku lelei tahá ke fili ha sū taau ʻoku feʻunga lelei ʻa ia ʻe ʻai ai ʻa e tokotahá ke ʻoua ʻe hoko ha fakatamaki ʻi heʻene lue ʻi he sitepú, tahifó mo e alā meʻa pehē.
◼ Palopalema Fakaefanongo: ʻI Nuʻu Sila, ʻe fakamafola ʻa e polokalamá ʻi he ngaahi feituʻu takatakai ʻo e holó ʻi ha letiō FM. Ke ngāueʻaki ʻa e meʻá ni, ʻe fiemaʻu ke ke ʻomai ha kiʻi tepi fakamaka FM mo ha meʻa fanongo.
◼ Meʻa Hiki: Ko e ngaahi meʻa hikí ʻoku ʻikai totonu ke fakahoko ia ki he ʻuhila ʻa e falé pe meʻa fakaongo leʻo-lahí pea ʻe ngāueʻaki pē nai ia ʻi ha founga ʻoku ʻikai fakahohaʻasi ai ʻa e niʻihi kehé.
◼ Saliote Pēpeé mo e Ngaahi Sea Tākotó: Ko e ngaahi saliote pēpeé mo e ngaahi sea tākotó ʻoku ʻikai totonu ke ʻomai ia ki he feituʻu faiʻanga fakataha-lahí. Neongo iá, ʻoku tali pē ʻa e ngaahi sea maʻá e fānaú ʻi he kaá ʻa ia ʻe lava ke fakamaʻu kinautolu ki he ngaahi nofoʻanga hoko atu ki he ngaahi mātuʻá. ʻI he lahi taha ʻo e ngaahi fakataha-lahí ʻe ala maʻu ai ha feituʻu ke tuku ai ʻa e ngaahi saliote pēpeé.
◼ Ngaahi Meʻa Fakanamulelei: ʻOku fakahoko ʻa e lahi taha ʻo e ngaahi fakataha-lahí ʻi he ngaahi feituʻu mapunipuni ʻa ia ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e mīsini maʻuʻanga ʻea. Ko ia ai, ko ha anga-ʻofa ia kapau te tau fakasiʻisiʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻa fakanamuleleí mo e kaloni namu mālohí ʻa ia ʻe hoko nai ai ha meʻa ki he faʻahinga ʻoku faingataʻa ʻenau mānavá pe ko ha ngaahi palopalema kehe meimei tatau.—1 Kol. 10:24.
◼ Foomu Follow Up: ʻOku totonu ke ngāueʻaki ʻa e foomu Please Follow Up (S-43) ke ʻoatu ai ha fakamatala ki ha taha pē ʻokú ne fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia ko ha ola ia ʻo ʻetau faifakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení lolotonga ʻa e fakataha-lahí. ʻOku totonu ke ʻomai ʻe he kau malangá ha foomu ʻe taha pe ua ki he fakataha-lahí. ʻE ʻave nai ʻa e ngaahi foomu kuo ʻosi fakafonú ki he Loki Tohí ke fai ha ngāue ki ai pe ʻave ki he sekelitali ʻo hoʻomou fakatahaʻangá ʻi he taimi te ke foki ai ki he fakatahaʻanga ʻokú ke kau ki aí.—Sio ki he ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga ʻo Fepueli 2005, p. 6.
◼ Fale Kaí: Fakalāngilangiʻi ʻa e huafa ʻo Sihová ʻaki hoʻo ʻulungāanga lelei ʻi he ngaahi falekaí.
◼ Mōtele: (1) Kātaki ʻo ʻoua ʻe taʻofi ha ngaahi loki lahi ange ʻi he meʻa te ke ngāueʻaki moʻoní, pea ʻoua ʻe nofo ha kakai ʻi ho lokí ʻo tokolahi ange ia ʻi he meʻa ko ia ʻoku fakaʻataá. (2) Kapau te ke fiemaʻu pau ke kaniseli ho nofoʻangá, fakahaaʻi leva ia ki he mōtelé. (3) Toki ʻave pē ha saliote ʻi haʻo mateuteu ke ngāueʻaki iá, pea fakafoki leva ia koeʻuhí ke lava ʻo ngāueʻaki ʻe he niʻihi kehé. (4) ʻOua ʻe feimeʻakai ʻi he ngaahi loki ʻoku ʻikai ngofua ke fai ai ha feimeʻakaí. (5) ʻOua ʻe ngāue taʻefakapotopoto ʻaki ha kai pongipongi, kofi pe ʻaisi poloka taʻetotongi pē ʻoku ʻai ke ala maʻu ʻe he kau ʻaʻahí ʻo ngāueʻaki lolotonga ʻenau ʻi he mōtelé. (6) Fakahāhā ʻa e fua ʻo e laumālié ʻi he feangai mo e kau ngāue mōtelé ʻi he taimi kotoa pē. ʻOku nau tokangaʻi ha fuʻu kau ʻaʻahi tokolahi pea te nau houngaʻia ʻi heʻetau anga-leleí, kātakí mo e fakaʻatuʻí.