Mungachitanga Mantha Cha Yehova We Namwi!
“Uŵi wanthazi, khwima; . . . Ambuya Chiuta waku we pamoza nawi.”—YOS. 1:9.
1, 2. (a) Kumbi ndi vinthu nivi vo vingatiwovya kuti timalani ndi masuzgu? (b) Kumbi chivwanu ching’anamuwanji? Konkhoskani.
CHINANGA kuti tikondwa chifukwa chakuteŵete Yehova, kweni tikumana ndi masuzgu ngo ŵanthu anandi akumana nangu ndipu nyengu zinyaki ‘tisuzgika chifukwa cha urunji.’ (1 Pet. 3:14; 5:8, 9; 1 Ŵakor. 10:13) Kuti timalani ndi masuzgu ngaviyo, tikhumbika kuja ndi chivwanu ndipuso titenere cha kuchita mantha.
2 Kumbi chivwanu ching’anamuwanji? Wakutumika Paulo wakulemba kuti: “Chivwanu nkhuja ndi chigomezgu chakukho chakuti vinthu vo munthu walindizga vichitikengi nadi, chinanga kuti wechendaviwoni.” (Ŵah. 11:1, NW) Bayibolo linyaki likamba kuti: “Chivwanu che nge kalata ya ukaboni ya vinthu vo tilindizga kuja navu. Chivwanu, nkhugomezga vinthu vo techendaviwoni.” Mwakuyeruzgiyapu, asani tapaskika kalata ya ukaboni kuti tagula malu, ndipu tija ndi chigomezgu chakuti malu ngo ngidu nadi. Chivwanu cho te nachu chakuti nyengu zosi Chiuta wafiska mazu ngaki, che nge kalata ya ukaboni yo te nayu. Chivwanu chenichi, chititiwovya kuti tije ndi chigomezgu kuti malayizgu nga m’Bayibolo ngo tilindizga, ngazamufiskika chinanga kuti techendangawoni.
3, 4. (a) Kumbi kukhwima mtima kung’anamuwanji? (b) Nchinthu wuli cho chingatiwovya kuti tije ndi chivwanu chakukho ndipuso kuti tileki kuja ndi mantha?
3 Buku linyaki lo likufwatuliya mazu nga m’Bayibolo likamba kuti, kukhwima mtima kung’anamuwa kuleka kuja ndi “mantha pakuŵereŵeta kweniso pakuchita vinthu asani mwakumana ndi masuzgu ndipuso vinthu vakofya.” Asani ndisi akukhwima mtima ndikuti te ndi chigomezgu ndipu tija akunozgeka kusuzgika chifukwa cha vo tigomezga.—Marko 6:49, 50; 2 Tim. 1:7.
4 Chivwanu ndipuso kuleka kuja ndi mantha ndi mijalidu yakukhumbika ukongwa. Kumbi tingachita wuli asani tawona kuti te ndi mantha ndipuso tilivi chivwanu chakukho? Bayibolo le ndi nkhani za ŵanthu anandi wo ŵenga ndi mijalidu yamampha yeniyi. Mwaviyo, kuŵanaŵana za ŵanthu ŵenaŵa, kutiwovyengi kuti chivwanu chidu chije chakukho ndipuso kuti tileki kuja ndi mantha.
YEHOVA WANGUWOVYA YOSWA
5. Kumbi Yoswa wakhumbikanganji kuti walongozgi umampha ŵanthu?
5 Tiyeni tikumbuki vo vinguchitika vyaka pafupifupi 3,500 vajumpha. Pajumpha vyaka 40 kutuliya pa nyengu yo Yehova wangufwatuliya Ayisraele mu ukapolu ku Egipiti ndi janja laki la nthazi. Mchimi Mosese ndiyu watiŵalongozga. Iyu we ndi vyaka 120, ndipu wama pachanya pa phiri la Nebo kuti wawoni Charu Chakulayizgika, pavuli paki watufwiya penipo. Yoswa ndiyu waserengi m’malu mwaki ndipu iyu ‘ngwakuzazika ndi mzimu wachinjeru.’ (Mar. 34:1-9) Ayisraele ŵe pafupi kulonda charu cha Kanani. Kuti Yoswa walongozgi umampha ŵanthu, wakhumbika zeru zakutuliya kwaku Chiuta. Iyu wakhumbika so kugomezga Yehova ndipuso kuja wambula mantha.—Mar. 31:22, 23.
6. (a) Kumbi lemba la Yoswa 23:6, lititiwovya wuli kuti tileki kuja ndi mantha? (b) Kumbi tisambiranjipu pa mazu ngo nge pa Machitidu 4:18-20 ndipuso chaputala 5:29?
6 Zeru, kuleka kuja ndi mantha ndipuso chivwanu vo Yoswa wangulongo panyengu yo alondanga charu cha Kanani, vitenere kuti vinguŵachiska ukongwa Ayisraele. Chinanga kuti ayiziŵanga umampha nkhondu, akhumbikanga mbwenu kuja ambula mantha kuti afiski vo Yoswa waŵakambiyanga. We pafupi kufwa, wanguŵakambiya kuti: “Muŵi ŵakukoreska kusunga ndi kuchita vosi vo vikulembeka m’buku laku Mosese, kwambura kung’anamukaku kwaku lo kulazga ku maryi pamwenga ku mazge.” (Yos. 23:6) Isi nasi kuti tivwiyengi Yehova nyengu zosi, tikhumbika cha kuchita mantha, chinanga kuti nyengu zinyaki ŵanthu angatichichizga kuti tichiti vinthu vo vileka kukoliyana ndi khumbu laku Chiuta. (Ŵerengani Machitidu 4:18-20; 5:29.) Asani tiromba kwaku Yehova ndi kumugomezga, watiwovyengi kuti tileki kuja ndi mantha.
VO TINGACHITA KUTI VINTHU VITIYENDE UMAMPHA
7. Kumbi Yoswa wakhumbikanga kuchitanji kuti waleki kuja ndi mantha ndipuso kuti vimuyende umampha?
7 Kusambira Bayibolo ndi kugwiriskiya nchitu vo tisambira, vingatiwovya kuti tileki kuja ndi mantha pakuchita khumbu laku Chiuta. Panyengu yo Yoswa wangusankhika kuja mulongozgi, Yehova wangumukambiya kuti: ‘Ukhomi ŵaka ndipu uchinthi ukongwa; kuŵa wakuphwere kuchita kwakuyana ndi dangu losi lo mteŵeti wangu Mosese wangukulamuliya. . . . Buku ili la marangu lileki kutuwa mu mulomu waku, kweni uliŵerengengi msana ndi usiku, alinga kuti uŵengi wakuphwere kuchita chosi chakulembeka mwaku lo, mwaku ichi ukasakatanga ndipu ukaŵanga ndi usakati wamampha.’ (Yos. 1:7, 8) Yoswa wangulondo ulongozgi wo wangupaskika ndipu ‘wangusakata’ pamwenga kuti vinthu vingumuyende umampha. Asani tichitengi vinthu nge Yoswa, tijengi ndi mantha cha kweniso tifiskengi kuteŵete Chiuta.
Lemba la chaka cha 2013: “Uŵi wanthazi, khwima; . . . Ambuya Chiuta waku we pamoza nawi.”—Yoswa 1:9
8. Kumbi lemba la chaka cha 2013, latuwa pa lemba nili, nanga mutuvwa wuli kuziŵa kuti mazu ngenanga ngakuwovyeningi?
8 Yoswa watenere kuti wanguchiskika ukongwa wati wavwa mazu ngaku Yehova ngakuti: “Uŵi wanthazi, khwima; ungawopanga cha, nanga nkhufipa mtima; pakuti Ambuya Chiuta waku we pamoza nawi ko ukayanga.” (Yos. 1:9) Isi nasi, Yehova we nasi. Mwaviyo, chinanga kuti tikumana ndi masuzgu ‘tingawopanga cha, nanga nkhufipa mtima.’ Fundu yakukhumbika ukongwa njakuti: “Uŵi wanthazi, khwima; . . . Ambuya Chiuta waku we pamoza nawi.” Mazu ngenanga ngo nge pa lemba la Yoswa 1:9, ndingu ngasankhika kuja lemba la chaka cha 2013. Lemba lenili ndipuso vakukamba ndi vakuchita va ŵanthu anyaki wo ŵenga ndi chivwanu kweniso ŵengavi mantha, vitichiskengi ukongwa myezi yo yituza.
ANGUCHITA MANTHA CHA
9. Kumbi Rahabe wangulongo wuli chivwanu ndipuso kuŵavi mantha?
9 Yoswa wati watumiza azondi ŵaŵi ku Kanani, Rahabe yo wenga mureŵi wanguŵabisa ndipu ŵati ŵaza arwani ŵawu wanguŵapusika. Chifukwa chakuti Rahabe wenga ndi chivwanu kweniso wengavi mantha, iyu ndi a m’banja laki angutaskika panyengu yo Ayisraele angubwanganduwa msumba wa Yeriko. (Ŵah. 11:30, 31; Yak. 2:25) Rahabe wanguleka jalidu la ureŵi kuti wakondwesi Yehova. Akhristu anyaki ŵenga ndi chivwanu, chiganga ndipuso angukhwima mtima kuti asinthi nge Rahabe, kuti akondwesi Chiuta.
10. Kumbi Ruti wangulongo wuli kuti watumbikanga kusopa kwauneneska, nanga wangulonde vitumbiku wuli?
10 Yoswa wati wafwa, Ruti wa ku Moabu, wangopa cha kwamba kusopa kwauneneska. Iyu watenere kuti waziŵanga vinthu vinyaki vakukwaskana ndi Yehova chifukwa wangutolana ndi munthu wachiyisraele. Apongozi ŵaki a Naomi ajanga ku Moabu kweni arumu ŵawu ŵati atayika, anguwere ku msumba wa Betelehemu. Ŵe munthowa, Naomi wangukambiya Ruti kuti wawere kwawu, kweni iyu wangumuka kuti: “Leka kundipempha kusiya iwi, pamwenga kuti ndiweku kulondo iwi, . . . ŵanthu ŵaku ŵakaŵanga ŵanthu ŵangu, ndi Chiuta waku wakaŵanga Chiuta wangu.” (Ruti 1:16) Ruti waneneskanga. Pati pajumpha nyengu, wangutolana ndi Boazi m’bali waku Naomi ndipu wangubala mwana munthurumi. Ivi vinguchitiska kuti Ruti waje mbuyaki waku Davidi ndi Yesu. Yehova watumbika nadi ŵanthu akukhwima mtima ndipuso achivwanu.—Ruti 2:12; 4:17-22; Mat. 1:1-6.
ANGUŴIKA UMOYU WAWU PANGOZI
11. Kumbi Yehoyada ndi Yehosheba angulongo wuli kuti ŵengavi mantha, nanga venivi vinguchitiskanji?
11 Chivwanu chidu chikho ndipuso tija ndi mantha cha asani tiwona kuti Chiuta watovya ŵanthu wo achita khumbu laki kweniso wo aŵanaŵaniya ukongwa umoyu wa Akhristu anyawu. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani Mura Wasembi Yehoyada ndi muwolu waki Yehosheba. Fumu Ahaziya yati yafwa, nyina waki Ataliya wangubaya ŵana wosi a munyumba ya chifumu kupatuwaku Yoashi, ndipu Ataliya wangujiŵika kuja fumu. Yehoyada ndi Yehosheba anguŵika umoyu wawu pangozi, yiwu anguto Yoashi, mwana waku Ahaziya ndi kumubisa kwa vyaka 6. M’chaka cha 7, Yehoyada wanguvwalika Yoashi ufumu ndipu wangulamula kuti Ataliya wabayiki. (2 Ŵakar. 11:1-16) Pati pajumpha nyengu, Yehoyada wangovya Yoashi kunozga nyumba yakusopiyamu. Yehoyada wangufwa we ndi vyaka 130, ndipu angumuŵika mu masanu nga mafumu “chifukwa wanguchita umampha mu Yisraele ndi kwaku Chiuta ndi ku nyumba Yaki.” (2 Mik. 24:15, 16) Mwaviyo, chifukwa chakuti Yehoyada ndi muwolu waki anguchita vinthu mwambula mantha, vinguchitiska kuti mukoka wa ufumu waku Davidi ulutiriyi mpaka kwaku Mesiya.
12. Nchinthu wuli cho Ebedimeleke wanguchita mwambula mantha?
12 Ebedimeleke yo wajanga munyumba ya Fumu Zedekiya, wanguŵika umoyu waki pangozi chifukwa chaku Yeremiya. Zedekiya wangupereka Yeremiya ku nduna za ku Yuda, zo zingumupusikiya kuti wangugarukiya ndipu angumuponya mu chisimi cha ulambwi kuti wafwi. (Yer. 38:4-6) Mwambula kuphwere kanthu kuti watingi wakumanengi ndi masuzgu chifukwa chakutinkhika kwaku Yeremiya, Ebedimeleke wanguluta mbwenu kwaku Zedekiya kuchichondere m’malu mwaku Yeremiya. Zedekiya wanguvwiya ndipu wangukambiya Ebedimeleke kuti waluti ndi anthurumi 30, akatuzgi Yeremiya. Kuziya mwaku Yeremiya, Chiuta wangusimikizgiya Ebedimeleke kuti wazamubayika cha pa nyengu yo Ababiloni azamulonde Yerusalemu. (Yer. 39:15-18) Chiuta watitumbikengi asani tileka kuja ndi mantha.
13. Kumbi Aheberi atatu angulongo wuli kuti ŵengavi mantha, nanga tisambiranjipu pa vo anguchita?
13 M’vyaka va m’ma 600 B.C.E., ateŵeti atatu aku Yehova achiheberi, angusimikizgiya kuti Chiuta watumbika ŵanthu achivwanu ndipuso ambula mantha. Fumu Nebukadanezara yinguwunganiska ŵanthu wosi amaudindu a ku Babiloni ndi kuŵakambiya kuti agwadiyi chikozgu chitali cha golidi. Yosi yo watingi wakanengi, atingi amuponyengi mu ng’anju ya motu. Aheberi atatu yaŵa, angukambiya Nebukadanezara kuti: “Chiuta widu mweniyo titeŵete waziŵa kutitaska ku kocha kwa ng’anju ya motu, ndipu wakatitaskanga ku janja linu karonga. Ndipu nanga kuti kungaŵa viyo cha, imwi karonga muziŵi kuti tikateŵetiyanga ŵachiuta ŵinu cha chingana nkhusopa chikozgu cho mwamika.” (Dan. 3:16-18) Pa Danyele 3:19-30 pakonkhoska umampha mo Aheberi atatu ŵenaŵa, angutaskikiya mwakuziziswa. Chingana kuti tiwofyezeka cha kuti atiponyengi mu ng’anju ya motu, kweni tikumana ndi mayeseru pa nkhani yakuja akugomezgeka ndipu titenere kuziŵa kuti Chiuta watitumbikengi asani te ndi chivwanu ndipuso tileka kuja ndi mantha.
14. Mwakukoliyana ndi Danyele chaputala 6, kumbi Danyele wanguchita wuli vinthu mwambula mantha, nanga nchinthu wuli chinguchitika?
14 Danyele wangulongo kuti wenga ndi chivwanu ndipuso wengavi mantha panyengu yo arwani ŵaki angukambiya Fumu Dariusi kuti wajalikiski dangu lakuti “yosi yo wasopengi Chiuta munyaki, kwa mazuŵa machumi ngatatu (30) kwambura kuti ndimwi pe karonga, waponyeki muzenji la nkharamu.” Danyele wati waziŵa kuti asayina kalata ya dangu, “wangusere munyumba yaki ndi wangujura madangazi [mawindu] muchipinda cha muchanya ngakurazga ku Yerusalemu; wangujikama . . . katatu mu zuŵa ndi wanguromba ndi kuwonga paurongo paku Chiuta waki, nge ndimo wachitiyanga pakudankha.” (Dan. 6:6-10) Chifukwa chakuŵavi mantha, angumuponya mu zenji la nkharamu kweni Yehova wangumupozomoska.—Dan. 6:16-23.
15. (a) Kumbi Akula ndi Priskila angulongo chakuwoniyapu wuli pa nkhani ya chivwanu ndi kuŵavi mantha? (b) Kumbi mazu ngaku Yesu nga pa Yohane 13:34 ngang’anamuwanji, nanga Akhristu anandi alongo wuli chanju cha viyo?
15 Chinanga kuti Bayibolo likamba cha vo vinguchitika, Akula ndi Priskila ‘anguŵika umoyu wawu pangozi chifukwa chaku Paulo.’ (Mac. 18:2; Ŵar. 16:3, 4) Yiwu anguchita vinthu mwambula mantha mwakukoliyana ndi mazu ngaku Yesu ngakuti: “Dangu lifya ndakupaskani, kuti mwanjani; nge ndimo ini ndakwanjiyani, imwi so mwanjani.” (Yoh. 13:34) Marangu ngo Mosese Wangupaskika, ngakambanga kuti munthu wayanjengi munyaki nge mo watijiyanjiya. (Ŵal. 19:18) Kweni dangu lo Yesu wangupereka lenga “lifya” chifukwa likonkhoska za chanju cho chingachitiska munthu kupereka umoyu waki chifukwa cha munyaki, nge mo iyu wanguchitiya. Akhristu anandi alongo kuti atanja abali ŵawu mwakuja ambula mantha, ‘pakuŵika umoyu wawu pangozi’ chifukwa akana kupereka Akhristu anyawu kwa arwani kuti aŵatombozgi pamwenga aŵabayi.—Ŵerengani 1 Yohane 3:16.
16. Kumbi akusambira aku Yesu a munyengu ya akutumika angukumana ndi mayeseru wuli pa nkhani ya chivwanu?
16 Mwakuyanana ndi Yesu, Akhristu a munyengu ya akutumika nawu asopanga Yehova pe. (Mat. 4:8-10) Akananga kupereka sembi yakutumbika fumu ya Aroma. (Wonani chithuzi.) Daniel P. Mannix wakulemba m’buku laki kuti, “Mbanthu amanavi wo angupharazga pakweru kuti aleka Chikhristu chinanga kuti achitanga kuŵika guŵa la motu mu bwalu la masaza la Aroma kuti aperekiyengepu sembi. Mkhristu weyosi yo wenga mu jeri, wakhumbikanga kuwaza sembi pa guŵa lo pajanga motu, pavuli paki wapaskikanga Chikalata Chakulongo Kuti Wapereka Sembi, ndipu amufwatuwanga. Amukonkhoskiyanga so kuti vo wachitanga kwenga kusopa cha kweni wazomerezganga ŵaka kuti fumu ya Aroma yayanananga ndi Chiuta. Chinanga kuti venga viyo, Akhristu anandi anguwona kuti yenga nthowa yamampha cha yakuti atuliyi m’jeri.”—Those About to Die.
17. Kumbi Akhristu anyaki mazuŵa nganu akumana ndi mayeseru wuli pa nkhani ya chivwanu?
17 Mazuŵa nganu, Akhristu wo aŵikikanga mu jeri ndi chipani cha Nazi kuti abayiki, nawu aŵakambiyanga mwakuwerezgawerezga kuti asayini chikalata, kupharazga pakweru kuti mbakaboni aku Yehova so cha. Kweni amanavi ndiwu angusayina. Pambula kuswera yapa, ŵanthu abayananga ku Rwanda chifukwa chakusankhana mitundu, kweni Atutsi ndi Ahutu wo ŵenga Akaboni avikiriyananga. Masuzgu ngaviyo, ngakukhumbika chivwanu ndipuso kuŵavi mantha.
ZIŴANI KUTI YEHOVA WE NASI!
18, 19. Kumbi m’Bayibolo mwe vakuwoniyapu wuli pa nkhani ya chivwanu ndipuso kuŵavi mantha vo vingatiwovya pakupharazga?
18 Pasonu panu te ndi mwaŵi wakugwira nawu nchitu yikulu yo ateŵeti aku Chiuta apaskika, yakupharazga uthenga wa Ufumu ndi kusambiza ŵanthu. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Tiwonga ukongwa chifukwa cha chakuwoniyapu chamampha chaku Yesu. Iyu ‘walutanga mumsumba ndi mumizi, kumemeza ndi kupharazga uthenga wamampha wa ufumu waku Chiuta.’ (Luka 8:1) Nge Yesu, tikhumbika chivwanu ndipuso kuŵavi mantha kuti tipharazgi uthenga wa Ufumu. Ndi chovyu chaku Chiuta, tikhoza kuja nge Nowa, yo “wangumemeza urunji” mwambula mantha mu “charu cha ŵambura kopa Chiuta,” cho pavuli paki chingunangika ndi zandi.—2 Pet. 2:4, 5.
19 Kuromba kutitiwovya kuti tifiski nchitu yakupharazga. Akusambira anyaki aku Khristu wo angutombozgeka, ŵati aromba kuti ‘alongoro ndi chiganga chosi mazu ngaku Chiuta,’ vo angupempha angumukika. (Ŵerengani Machitidu 4:29-31.) Asani muwona kuti muchita mantha kupharazga ku nyumba ndi nyumba, rombani, Yehova wamuwovyeningi kuti muje ndi chivwanu chakukho kweniso muleki kuja ndi mantha.—Ŵerengani Sumu 66:19, 20.a
20. Kumbi mbayani wo atitiwovya kuti titeŵetiyengi Yehova umampha?
20 Nkhwakusuzga kuja ndi jalidu lamampha asani tikumana ndi mayeseru m’charu chiheni ndipuso chakusuzga ichi. Kweni tikhumbika kuziŵa kuti te tija cha, Chiuta we nasi. Te so ndi Mwana waki, yo ndi Mutu wa mpingu kweniso Akhristu anyidu akujumpha 7 miliyoni wo ŵe pacharu chosi chapasi. Tiyeni tosi tilutirizgi kuja ndi chivwanu ndipuso kupharazga uthenga wamampha, po tichita venivi, tingaluwanga cha lemba la chaka cha 2013 lakuti: “Uŵi wanthazi, khwima; . . . Ambuya Chiuta waku we pamoza nawi.”—Yos. 1:9.
a Wonani vakuwoniyapu vinyaki pa nkhani ya kuŵavi mantha mu nkhani yakuti: “Khalani Olimba Mtima Kwambiri Ndipo Muchite Zinthu Mwamphamvu” yo ye mu Chigongwi cha Alinda cha Chichewa cha February 15, 2012.