Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti
MAY 1-7
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YEREMIYA 32–34
“Penga Chisimikizu Chakuti Yisraele Wazamufwatulika ku Ukapolu”
it-1 105 ¶2
Anatoti
Yeremiya wenga wamtundu wa Anatoti ndipu wanguzija mchimi. Kweni ŵanthu amtundu waki amutumbikanga cha ndipuso amuwofyezanga kuti amubayengi chifukwa chakuti waŵakambiyanga uthenga wauneneska waku Yehova. (Yer. 1:1; 11:21-23; 29:27) Pavuli paki, Yehova wangukambiya limu za soka lo linguziwiya Yerusalemu ndipu vinguchitika pa nyengu yaki chifukwa Ababiloni anguzibwanganduwa nadi msumba wenuwu. (Yer. 11:21-23) Yerusalemu wechendabwanganduliki, Yeremiya wangugula malu nga msiŵani waki mucharu cha Anatoti ndipu wangulondo marangu ngosi ngakuguliya malu. Ivi vang’anamuwanga kuti Ayisraele azamufwatulika ku ukapolu ndipu azamuwere ku Yerusalemu. (Yer. 32:7-9) Zerubabele ndiyu wangulongozga gulu la ŵanthu akwamba wo angufwatulika ku ukapolu ndipu Aanatoti akukwana 128 nawu ŵenga pa gulu lenili. Kweniso, Anatoti njimoza mwa matawuni ngo kwajanga ŵanthu wo anguwe ku ukapolu. Venivi vingufiska uchimi waku Yeremiya.—Ezra 2:23; Neh. 7:27; 11:32.
MAY 8-14
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YEREMIYA 35-38
“Ebedimeleke Ntchakuwoniyapu Chamampha pa Nkhani ya Kuchita Vinthu Mwachiganga Kweniso Mwalisungu”
it-2 1228 ¶3
Zedekiya
Zedekiya wangulongo kuti ndi fumu yambula nthazi chifukwa pa nyengu yo akaronga ŵaki angumupempha kuti Yeremiya wabayiki chifukwa chakuti wakambiyanga ŵanthu kuti athereskekengi ndi Ababiloni, iyu wangukamba kuti: “Wonani! Iyu we m’manja mwinu. Palivi cho ini ndingachita kuti ndikukanizeni.” Kweni pavuli paki, Zedekiya wanguzomereza kuti Ebedimeleke waluti kuti wakataski Yeremiya ndipu wangumukambiya so kuti wasaniyi anthurumi anyaki 30 kuti amuwovyi kutaska Yeremiya. Pavuli paki, Fumu Zedekiya yingukambisana ndi Yeremiya kumphepeti. Fumu iyi yingumusimikiziya Yeremiya kuti wabayikengi cha pamwenga kuperekeka m’manja mwa ŵanthu wo apenjanga kumubaya. Kweni Zedekiya wawopanga kuti Ayuda anyaki wo angukoliyana ndi Alkadiya amuyukiyengi. Mwaviyo, iyu wanguvwiya cha vo Yeremiya wangumukambiya kuti wajipereki waka yija kwa akaronga Ababiloni. Iyu wangulongo kuti wawopanga nadi chifukwa wangupempha Yeremiya kuti wangakambiyanga so munthu munyaki cha vo angukambisana kumphepeti chifukwa penga akaronga anyaki wo waŵakayikiyanga.—Yer. 38:1-28.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
it-2 759
Arekabu
Yehova wangukondwa ndi ŵanthu ŵenaŵa chifukwa angulongo kuti mbakuvwiya. Yiwu angulutiriza kuvwiya apapi ŵawu aumunthu ndipu apambananga ukongwa ndi Ayuda wo alekanga kuvwiya Mulengi wawu. (Yer. 35:12-16) Chiuta wangulayizga Arekabu kuti waŵatumbikengi. Iyu wangukamba kuti: “Pasoŵengi munthu cha wakutuliya m’banja laku Yonadabu, mwana waku Rekabu kuti wanditeŵete.”—Yer. 35:19.
MAY 15-21
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YEREMIYA 39-43
“Yehova Wazamuyeruzga Weyosi Malinga ndi Ntchitu Zaki”
it-2 1228 ¶4
Zedekiya
Kubwangandulika kwa Yerusalemu. Pakumaliya, “mu chaka cha 11 (607 B.C.E.) cha ulamuliru waku Zedekiya, mumwezi wachinayi, pazuŵa la 9,” gulu la nkhondu lingusere mu Yerusalemu. Zedekiya ndi gulu laki la nkhondu anguthaŵa ndi usiku. Achithaŵa Zedekiya ndi gulu laki anguchisanirika muchipululu cha Yeriko ndipu Zedekiya angumuko ndi kuluta nayu kwaku Nebukadanezara ku Ribila. Ŵana aku Zedekiya angubayika mweneku wachiwona ndi masu. Yapa Zedekiya ndipu we ndi vyaka 32 pe. Ivi vilongole limu kuti ŵana ŵaki anthurumi nawu ŵenga ŵeche anamana. Pavuli paki, angumutolo masu ndipu angumumanga ndi simbi ndi kuluta nayu kujeri la ku Babiloni ndipu wanguchifwiya kweniko.—2 Ŵakar. 25:2-7; Yer. 39:2-7; 44:30; 52:6-11; Yeruzgiyani ndi Yer. 24:8-10, Ezek. 12:11-16; 21:25-27.
it-2 482
Nebuzaradani
Nebukadanezara wangutuma Nebuzaradani kuti wafwatuwi Yeremiya ndipuso wakambi nayu mwaulemu kuti wasankhi vo wangachita. Iyu wakhumbikanga kusankha kuti wamuphweriyengi ndi kumupasa vinthu vinyaki vakukhumbika. Pa nyengu yo asankhankha Gedaliya kuja nduna, Nebuzaradani ndiyu wakambiyanga ŵanthu vo fumu ya ku Babiloni yakamba. (2 Ŵakar. 5:22; Yer. 39:11-14; 40:1-7; 41:10) Pati pajumpha vyaka pafupifupi 5, mu 602 B.C.E., Nebuzaradani wanguluta ku ukapolu ndi Ayuda anyaki wo anguthaŵiya kumadera nganyaki ngakufupi.—Yer. 52:30.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
it-1 463 ¶4
Mkoka
Yerusalemu wanguzingika ndi asilikali mu chaka cha 9 cha fumu Zedekiya (609 B.C.E.), ndipu msumba wo ungubwangandulika mu chaka cha 11 (607 B.C.E.) cha ulamuliru waki. Chenichi chenga chaka cha 19 chaku Nebukadanezara (kuŵerengese po wangwambiya kulamuliya mu 625 B.C.E.). (2 Ŵakar. 25:1-8) M’mwezi wa 5 wa chaka chenichi (mwezi wa Ab wo wayambanga pakati pa July ndi August), musumba uwu anguwuwotcha, anguwisa vipilala vaki kweniso ŵanthu anandi angukoleka ukapolu. Chinanga kuti venga viyo, “ŵanthu anyaki akavu a mucharu cho” angujaliya mpaka po wangubayikiya Gedaliya, yo wangusankhika ndi Nebukadanezara. Ivi vati vachitika, ŵanthu akavu ŵenaŵa anguthaŵiya ku Egipiti ndipu Yuda wanguja mahami. (2 Ŵakar. 25:9-12, 22-26) Ivi vinguchitika mumwezi wa 7 wa Etanimu (pamwenga kuti Tishri, wo wayambanga pakati pa September ndi October). Mwaviyo Yuda wanguja mahami kwa vyaka 70 kwambiya pa October 1, 607 B.C.E., mpaka mu 537 B.C.E. M’mwezi wa 7 wa chaka chenichi, Ayuda wo angwamba kuwe ku ukapolu angufika ku Yuda. Pa nyengu iyi ndipu pajumpha vyaka 70 kutuliya po charu ichi chingujaliya mahami.—2 Mik. 36:21-23; Ezra 3:1.
MAY 22-28
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YEREMIYA 44-48
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
it-1 430
Kemoshi
Pa nyengu yo mchimi Yeremiya wakambanga za soka lo Moabu watingi wakumanengi nalu, wangukamba kuti chiuta wawu mura Kemoshi nayu wakolekengi ukapolu limoza ndi asembi ndi mafumu ngawu. Ŵanthu a ku Moabu angulengeseka ndi chiuta wawu chifukwa wengavi nthazi nge mo ufumu wa mafuku 10 wa Yisraele ungulengeseke limoza ndi Beteli chifukwa ungwamba kusopa chikozgu cha mwana wa ng’ombi.—Yer. 48:7, 13, 46.
it-2 422 ¶2
Moabu
Palivi yo wangasuska kuti mauchimi ngosi ngakukwasana ndi Moabu ngakufiskika nadi. Pajumpha vyaka vinandi kutuliya po ŵanthu aku Moabu akuleke kusanirika. (Yer. 48:42) Misumba yo yiziŵika kuti nja ku Moabu nge Nebo, Heshiboni, Aroere, Betegamula, ndi Betemeoni sonu yikuja mahami pe. Malu nganyaki nganandi ngaziŵika cha.
MAY 29–JUNE 4
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YEREMIYA 49-50
“Yehova Watumbika wo Mbakujiyuyuwa Kweni Walanga Akujikuzga”
it-1 54
Murwani
Pa nyengu yo ŵanthu aku Chiuta ŵenga ambula kugomezeka, iyu wazomerezanga kuti arwani ŵawu aŵathereski ndi kuŵabaya. (Sumu 89:42;Chitenje 1:5, 7, 10, 17; 2:17; 4:12) Venivi vachitisanga kuti arwani wawu ajengi ndi maŵanaŵnanu ngaheni ngakuti ndiwu akuziŵa ukongwa nkhondu ndipu atumbikanga achiuta ŵawu. Yiwu ajiwonanga so kuti mbakuzwira ukongwa kuluska ŵanthu aku Yehova. (Mar. 32:27; Yer. 50:7) Mwaviyo, Yehova wanguchitapu kanthu kuti wakhawulisi arwani akujikuzga ŵenaŵa. (Yes. 1:24; 26:11; 59:18; Nah. 1:2) Iyu wanguchita ivi chifukwa cha zina laki lakupaturika.—Yes. 64:2; Ezek. 36:21-24.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
it-1 94 ¶6
Aamoni
Viwoneka kuti Tiglatipileseri ndipuso munthu munyaki yo wanguzija pa ufumu waki ŵati adikisa ŵanthu wo ajanga mu ufumu wa Yisraele wakumpotu (2 Ŵakar. 15:29; 17:6), Aamoni angwamba kuzaza m’dera la fuku laku Gadi lo angutondeka kulilonda pa nyengu yo achitanga nkhondu ndi Jefta. (Yeruzgiyani ndi Sumu 83:4-8.) Vo Yehova wangukamba kuziya mwaku Yeremiya, vilongo kuti wanguŵakana Aamoni chifukwa chakuti angukana chihara cha fuku laku Gadi. Iyu wangukamba so kuti walangengi Aamoni ndi chiuta wawu, Milkomo. (Yer. 49:1-5) Aamoni angutuma vigeŵenga kuti vikathereski Fumu Yehoyakimu kukumaliya kwa ufumu wa Yuda.—2 Ŵakar. 24:2, 3.