Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti

JUNE 5-11

CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YEREMIYA 51–52

“Vosi vo Yehova Wakamba Vifiskika”

it-2 360 ¶2-3

Medi

Aperesi anguthereska Babiloni. M’chaka cha 700 B.C.E., mchimi Yesaya wangukambiya limu kuti Yehova wazamupereka Ababiloni m’manja mwa “Medi, yo wawonanga siliva kuti ngwambula kuzirwa ndipuso wakondwanga cha ndi golidi. Ndipu mauta ngawu ngazamubaya anyamata a Babiloni.” (Yes. 13:17-19; 21:2) Pa lemba ili, zina lakuti “Medi” lisazgapu so Aperesi. Agiriki wo alembanga mbiri agwirisiyanga ntchitu zina lenili pakukamba za Amedi ndi Aperesi. Yiwu anguthereska Babiloni chifukwa chakuti golidi ndipuso siliva aviyanjanga cha. Yiwu angukana kuto vinthu venivi chifukwa akhumbanga cha kunyengeka ndipuso kupusisika ndi vinthu vo atingi aŵapasengi kuti aleki kuŵathereska. Amedi ndi Aperesi agwirisiyanga ntchitu ukongwa mauta pankhondu. Nyengu zinyaki mauta ngawu ngajanga ndi visulu pamwenga mkuŵa (yeruzgiyani ndi Sumu 18:34), ndipu ‘ngabayanga nadi anyamata a ku Babiloni’ chifukwa anolanga mivi yawu kuti yiserengi ukongwa paliŵavu asani agwaza munthu.—Yer. 51:11.

Viwoneka kuti Yeremiya (51:11, 28) wakamba kuti “mafumu nga ku Medi” nge mugulu la mafumu ngo nganguyukiya Babiloni. Mazu ngenanga ngatenere kuti ngang’anamuwa mafumu nganandi ngo ngangulongozgeka ndi Sirusi pamwenga mafumu ngosi ngamanangamana nga ku Medi ngo nganguza pavuli paki. Venivi venga vechendachitikepu kutuwa kali. (Yeruzgiyani so ndi Yer. 25:25.) Ndichu chaki Babiloni wati wayukirika ndi maufumu ngakupambanapambana nge Amedi, Aperesi, Aelamu, ndipuso mitundu yinyaki yakufupi, Dariusi yo wenga m’Medi, “wanguja fumu ya Akaldiya”. Viwoneka kuti Fumu Sirusi ya Peresi ndiyu yingumusankha kuti waje fumu.—Dan. 5:31; 9:1; wonani mutu wakuti DARIUS No. 1.

it-2 459 ¶4

Nabonidus

Mwa wo pakulembeka mbiri yaku Nabonidus ukamba kuti: “Asilikali aku Sirusi angusere mu Babiloni kwambula kuchita nawu nkhondu.” Ivi vilongole limu kuti anguchita nawu nkhondu chayiyu cha ndipu venivi vikoliyana ndi uchimi waku Yeremiya wakuti ‘asilikali a ku Babiloni anguleka kuchita nawu nkhondu.’—Yer. 51:30.

it-1 237 ¶1

Babiloni

Kwambiya mu 539 B.C.E., ufumu wa Babiloni ungwamba kumala nthazi. Kaŵi kosi, anguyukiya Dariusi 1, fumu ya Aperesi (Hystaspis), kweni anguthereskeka pa ulendu wachiŵi. Msumba uwu unguwezekiyapu kamanavi kweni ungugalukiya Arataserese 1 ndipu angumuthereska. Alexander Mura wakhumbanga kuti Babiloni waje msumba ukulu, kweni wangufwa mwamabuchibuchi mu 323 B.C.E. Nicator wanguthereska so msumba wenuwu mu 312 B.C.E., ndipu wanguto vinthu vinandi va mumsumba wenuwu ndi kuchivisunga ku Tigirisi kuti wazenge likulu la msumba waki wasonu wa Selukia. Chinanga kuti venga viyo, Ayuda angulutiriza mbwenu kusanirika mumsumba wenuwu. Ndichu chifukwa chaki wakutumika Petro wanguluta ku Babiloni nge mo wakulembe mukalata yaki. (1 Pet. 5:13) Mya yinyaki yo pakulembeka vakukwasana ndi nyumba yakusopiyamu Belo, chiuta wa Ababiloni, yilongo kuti nyumba yeniyi yingujapu mpaka mu 75 C.E. Kweni kuzifika cham’ma 300 C.E., msumba uwu ndipu wabwangandulika kweniso ndipu ndi mahami kali. Babiloni wanguja “mulu wa vimya.”—Jer 51:37.

Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu

it-2 444 ¶9

Phiri

Limiya maboma. Mu Bayibolu, mapiri ngangamiya maufumu pamwenga maboma ngo ngalamuliya. (Dan. 2:35, 44, 45; yeruzgiyani ndi Yes. 41:15; Chiv. 17:9-11, 18) Babiloni wadanika kuti “phiri lakubwanganduwa” chifukwa chakuti wanguthereska magulu nga nkhondu nganthazi. (Yer. 51:24, 25) Lemba la Sumu likonkhosa umampha vo Yehova wachita pakulimbana ndi ŵanthu ankhondu ndipu likamba kuti iyu “wakuzungulizika ndi ukweru, ndipu ngwanthazi ukongwa kuluska mapiri ngo mwe nyama zo ziturya nyama zinyaki.” (Sumu 76:4) “Mapiri ngo mwe nyama zo ziturya nyama zinyaki” ngamiya maufumu ngankhaza. (Yeruzgiyani ndi Nah. 2:11-13.) Pakukamba zaku Yehova, Davidi wangukamba kuti: “Mukundijarika nge phiri lakukho.” Davidi watenere kuti wang’anamuwanga kuti Yehova wangukweza ufumu waku Davidi ndipu wanguchitisa kuti uje wanthazi. (Sumu 30:7; yeruzgiyani ndi 2 Sam. 5:12.) Fundu yakuti mapiri ngamiya maufumu, yititiwovya kuvwisa vo lemba la Chivumbuzi 8:8 likamba. Lemba ili liyeruzgiya maufumu ndi “chinthu chinyaki chikulu change phiri likulu lakukole motu.” Maufumu yanga ngakambika kuti ndi phiri lakukole motu chifukwa ngachita vinthu mwankhaza nge mo uchitiya motu.

it-2 882 ¶3

Nyanja

Chigulu cha asilikali. Yeremiya wanguyeruzgiya chiwawa cha gulu la asilkali wo azanga kuzibwanganduwa Babiloni “nge chiwawa cha nyanja yo yayuka.” (Yer. 50:42) Viwoneke limu kuti uchimi waku Ezekiele wakuti “nyanja” yazakumufuziya Babiloni, wamiyanga chigulu cha asilikali a Medi ndi Peresi.—Yer. 51:42; yeruzgiyani ndi Dan. 9:26.

JUNE 19-25

CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | EZEKIELE 1-5

“Ezekiele Wapharazganga Uthenga Waku Chiuta Mwakukondwa”

it-1 1214

Matumbu

Matumbu ndingu ngagaya chakurya. Mwaviyo, Ezekiele wangupasika mpukutu kuti waryi ndi chilatu chakuti ugayiki mumatumbu ngaki. Ivi vilongo kuti chakurya chauzimu chingagayika asani munthu wangarya. Kuŵanaŵaniya ndipuso kusunga mazu ngo ngangulembeka mumpukutu kungumuwovya ukongwa Ezekiele. Iyu wajanga nge kuti waturya chakurya chakukwana ndipu wenga ndi nthazi zakupharazgiya uthenga waku Chiuta.—Ezek. 3:1-6; yeruzgiyani ndi Chiv. 10:8-10.