Sena Tuleelede Kubikkila Maanu Kubulondo?
1 Sena Jehova ulabikkila maanu kubulondo? Ee ulabikkila! Ibbuku lya Ciyubunuzyo 11:18 lyaamba kuti “[uyoo]banyonyoona abo banyonyoona nyika.” Mmakanze aakwe eni-eni aakuti asandule nyika yesu eyi ibe nyika mpya iisalazidwe alimwi akugwisya boonse bantu ibatalisungwide kukkala kweelana azyeelelo zyakwe zyabulondo. Cakutadooneka, kuti bantu balaa tumpenda twabusofwaazi bazumizigwa kuti bakkale munyika mpya, inga balangilwa kunyonyoona bweebesi bwanjiyo bwaparadaiso. Inga biitalika buya alimwi kwiisofwaazya nyika, ikwiinyonganya. Aboobo kuli kaambo kabotu Jehova ncasalilide kubagwisya bantu bali boobu mubuumi bwamu Paradaiso. Aboobo swebo tuleelede kuti tulwane zilengwa zyabusofwaazi notuba tumpenda twakutasalala akumubili.
2 Mubweende oobu bwazintu, ikukonzya bulondo nkuzwidilila kwini-kwini nkaambo nyika eeyi ilisofweede. Izimbuzi zinji zyabuleya tazikwe bubelesye akaambo katombe. Migwagwa, misyika, minzi alimwi amasena ambi aabuleya naa aabantu, aligwitingene. Mukubula coolwe nomuba mukati kambungano, kuboneka kuti banji tabateeleli kuti busofwaazi naa kutasalala ninzi.
3 Ikabbuku kalaa mutwe wakuti Who Cares?, ikamwaigwa aba Zambian Environmental Education Programme, kaamba kuti busofwaazi bulakonzya kuletwa azintu zili mbuli cakulya cilekwa, itombe, mapepa, tugabba, mabbodela, tugumbuli, zisani zyakaindi, azimwi-zimwi. Kalaamba kuti ikusowaila zintu alimwi amilwi yamatombe ninzila imwi njaayambukila malwazi. Aboobo matombe caamba kufwumbwa cintu cisowegwa akusiigwa kacaalabene ansi. Kumasena aakuswaanganina, kulabikkilizya atupepa twamaprogilamu aamiswaangano mipati, mapepa aakulisansamuzya, tusinsyo twamabbodela, tupulastiki, tupepa twanswiiti, zikwa zyamicelo, bufwefwelenga bwazilyo, azimwi-zimwi, iziide kusowailwa.
4 Nkaambo nzi ncotweelede kubamba bulondo? Mbotuli Bakamboni ba Jehova, tweelede katuyandide kwiimpana anyika kwiinda mukukkomanina lulayo lwa Bbaibbele lwakuleka kuliyanda, lunya, bulyato, akubula luyando. Tweelede ‘kusamununa buntu bukulukulu amilimo yambubo,’ muciindi cambubo ‘tusame buntu bupya bulengulwidwe caluzibo mbuli cikozyano cayooyo iwakabulenga.’ Iluyando lwabusalali, bulondo, alimwi abweebesi buyootukasya kusofwaazya cilawo cesu.—Kol. 3:9, 10.
5 Nokuba kuti boonse bantu baluzi balayanda buponi akoongola, bamwi tabazi kuti busofwaazi bulanyonganya buponi abukwabilizi bwabuleya. Mucilawo cisofweede momuzyalila basikoswe, mapempya (makwakwasi), inzinini, atuzunda, zyalo iziyumuna malwazi. Imatombe aatasowegwi alimwi azimbuzi zyabuleya zisofweede nzintu zinyonganya buponi. Eeci caleta malwazi aayambukila, mbuli kkolela, taifoidi, kusoomona kalowa, alimwi akakweekwe alo aajatikizya bantu banji. Malwazi ali boobu aadula kusilika alimwi aajaya alakonzya kutantamukwa kwiinda mukwiide kubikkila maanu kululayo lwa Bbaibbele. Aboobo toonse tweelede kuyanda kuzumina akutobela lulayo lwa Magwalo ilwakutobela zyeelelo zisumpukide zyabulondo bwakumubili. Toonse tweelede kuti aumwi wesu katobela caamba sintembauzyo ikuti: “Mulao wamulomo wako wandibotela kwiinda zyuulu zyangolida azyansiliva.”—Int. 119:72.
6 Bamwi bayeeya kuti citolela mali manji ikubamba bulondo, aboobo balo basyoma kuti bantu bacete tabakonzi kuba balondo. Pesi, kubamba bulondo ikapati ciya mbuli mbwayeeya muntu kutali mali aajana mukwasyi. Kwiinda mukusoleka alimwi amali masyoonto buyo, bamwi Banakristo muzisi zicete bakonzya kubamba bulondo mumaandaabo. Amuyeeye ciluulwa kujatikizya Josefa, silutwe wamukwasyi umwi wakasungwaala kuti ayiisye mukwasyi wakwe mbokucitwa bulondo, naakamana kuswiilila makani aajatikizya bulondo. Mukwasyi wakwe wakali kukkala muŋanda yazisamu, iisyanikide akati kazimbi zinji zyabasimukobonyina. Bakali kubelesya cimbuzi comwe icilaa kazila katasyingudwe asamende. Nokuba boobo, walo Josefa amukwasyi wakwe bakasoleka kutobela njiisyo ziyungizya bulondo mumunzi. Wakajana kuti eeci cilagwasya kubuponi bwamukwasyi alimwi cilacesya mali aabelesegwa kulwazya baciswa. Wakati: “Bana bangu lino basama mpato, tulalisyuula kumatende, tulasamba kumaanza ansipa mumaanzi alimwi akucita nzila zimbi zyakusalazya. Bana tabaciciswi-ciswi kapati, alimwi tatucibbadeli bobuya kuzibadela pe.”
7 Ku Ŋanda ya Bwami: Ku Ŋanda ya Bwami tuyanda kubikka lyaanza kubulondo kubusena mbotubelesya. Sena tulasowaila zintu akuzisiya kaziide kwaalabene? Ino zimbuzi tuzibamba buti? Sena tulasowaila matombe mu Ŋanda ya Bwami naa mulubuwa lwanjiyo akulangila kuti muntu umbi ulazibwezelela? Sena mulimo wakubamba bulondo tuulekela buyo kakamu aako katumidwe kusalazya ŋanda munsondo eyo? Masimpe ikusoleka kwesu kuyoogwasilizya kapati bulondo kuti lyoonse katuyeeyede mbokuyandika kubamba cilawo cesu kacitakwe busofwaazi.
8 Ncitondezyo ca Bunakristo bwini-bwini ikweengelela bambi. Ncencico eco Jesu Kristo ncaakaambila kuti mulawo mupati wabili ngwakuti: “Koyandisya mweenzinyoko mbubonya mboliyanda omwini.” (Marko 12:31) Sena tacili ceeco ncomuyanda kucita? Luyando lwabunaleza kubeenzuma lweelede kutukulwaizya kutondezya bulemu bwalubono noluba lwabuleya noluba lwabantu akulikasya kusowaila matombe.
9 Akaambo kakukambauka kwesu kubuleya, kanjikanji inga tulizizilwe mucilawo motukkala. Ikwalo kubamba munzi wabulondo, anze amukati, mbukamboni kunyika. Ikuti katusofweede, ino bapya ciyoobajatikizya buti? Ino bukombi bwini-bwini bayoobulanga buti? Kwiinda muli nzyobabona mulindiswe, balakonzya kubotelwa ambunga ya Jehova nokuba kwiitantamuka. Toonse tulawaabana mukuli oyu aboobo toonse tweelede kuyanda kusinizya kuti ncobabona bambi ciyoobapa kubotelwa ambunga ya Jehova iisalala. Kweelana ambuli mbwaakaamba mwaapostolo Paulo ikuti: “Nkaambo kaako, kufumbwa zintu nzimucita, nikuba kulya nikuba kunywa niciba cintu cimwi, amuzicite zyoonse cakuti kube bulemu kwa-Leza. Mutabiki zilebyo munzila yabantu.”—1 Kor. 10:31-32.
10 Ibroshuwa iitegwa Ncinzi Leza Ncayanda Kulindiswe? ilazuminizya kuti kuyandika kusoleka ncobeni ikubambilila bulondo bwakumubili nkaambo tukkede munyika iisofweede. Pesi tatweelede kutyompwa nkaambo Jehova mulondo alimwi ulasalala alimwi uyanda kuti bakombi bakwe kabali balondo munzila zyoonse. Kujatikizya bulondo bwakumubili ibroshuwa eyi yaamba kuti: “Akaambo kakuti baiminina Leza, Banakristo beelede kwiibamba kiisalala mibili yabo alimwi azyakusama. Tweelede kusamba kumaanza twamana kubelesya cimbuzi, alimwi tweelede kusamba mbubwena notutana kulya naa kujatauka cakulya. Kuti kamutakwe bubambe bwacimbuzi, tubi tweelede kuzikkwa. (Deuteronomo 23:12, 13) Kusalala amubili kulagwasya kupona kabotu. Munzi wa Munakristo weelede kuba wabulondo alimwi uusalala moonse mukati aanze. Weelede kulibonya akati kabuleya kuti ncikozyanyo cibotu.”−Ciiyo 9, muncali 1 a 5.
11 Tulakonzya kwiiya ciiyo kucisi cansiku ca Israyeli. Eeco cisi cakalaandeene azimbi mucintu comwe, nkaambo kazyeelelo zyabulondo Jehova nzyaakabayiisyide. Kujatikizya kaambo aaka, Volume I yabbuku lya Insight yaamba kuti: “Zilengwa zyaumwi aumwi wabo zyakapa cisi ca Israyeli kubaa bantu babaanga mbubo-mbubo bapona kabotu, nokuba kuti bakali bantu batakkalikide kwamyaka iili 40 munkanda. Imilawo ya Leza yeendelezya bukkale bwamuzilawo, ikubikkilizya akuziba akusilika malwazi, cakutazumbauzya zyakagwasilizya mukucita boobu. Kwakaambwa loko mbuli mbokuyandika maanzi mabotu mububambe oobu. Tabali boonse banyama ibakali kwaambwa kusalala akukonzya kuligwa. Milawo yabukwabilizi yakali kweendelezya kubamba kwamitunta yabantu bafwide. Ikujalila balwazi kwakali kwaakasya kumwaika imalwazi aayambukila. Ikuzikka tubi cakali cintu ciyandika kakucili ciindi kuti cizibwe abanamaleya. (Dt. 23:12-14) Ikusamba akucapa zisani ooko kwakali kuyandika acalo cakali cibeela cimbi camulawo icigwasya.”
12 Masena Aamiswaangano Mipati: Bulainda awa bwalo buyumuyumu bunga bwaletwa kumiswaangano mipati oko kwalo kubungana myeelwe mipati yabantu. Kulakonzya kuba matombe manji kuzwa kuzilyo, zyakunywa alimwi azintu zimbi nzyotunga twaleta akulosya kubusena bwakubunganina. Pesi kuti lyoonse katuyeeyede umwi aumwi wesu ncanga wacita mukubamba bulondo, kumamanino aabuzuba inga takuyandiki mulimo mupati buya wakusalazya. Tacili cintu ceebeka pe kuti kakuli milwi yamabbodela aatakwe cintu kaaide kwaalabene ciindi camaprogilamu. Mabbodela alaa masena ngaasalilidwe aboobo twamana kunywa nzyotunywa tweelede kupilusya mabbodela kumasena aangayo aaluzi. Ncimwi buyo azyalo zingungulu zilabikkwa naa zilindi zilasyigwa mumasena aaelede kutegwa kakusowelwa mumo matombe.
13 Kumasena aamiswaangano imwi mipati, ipenzi pati kwiinda ndyakubamba tubi. Izimbuzi kanjikanji zilasofwaala cakuti tazicikwe bubelesye. Kumuswaangano umwi wacooko waino-ino awa, ibacibeela cilanga bulondo cakabayumina kapati kusalazya zimbuzi akaambo kabuyumuyumu bwakaletwa aabazyali bamwi. Kuti mwanaabo wayanda kuya kucimbuzi, bakali kunga bamusunsumanya mwana acikkati bbokesi anze lyacimbuzi kabeebelela boonse bainda. Kwamana boobo imwana wasansamunwa abbwe naa aacikkati bbokesi. Mpoona tubi oto, ikkati bbokesi alimwi abbwe, zyakali kusowegwa mucimbuzi cakugwendula. Eeci cakapa kusinka, akukomezya mulimo ngobakajisi bacibeela cabulondo. Ibantu banyika ibakali kubelekela afwaafwi bakacibona eci elyo bakatongooka kuti Bakamboni ba Jehova mbabanga bacita cintu camusyobo oyo!
14 Kujatikizya mulawo Jehova ngwaakapede cisi cansiku ca Israyeli, Ibbuku lya Lukkomano Mumukwasyi lyaamba kuti: “Umwi mulawo akati kayeeyo wakali kujatikizya kusowa tubi twamuntu, twalo twakeelede kuzikka kulaale acilawo kutegwa abusena aakkala bantu atasofwaali. (Deuteronomo 23:12, 13) Oyo mulawo wansiku ulakonzya kugwasya asunu. Noliba sunu bantu balaciswa akufwa nkaambo tabautobeli.” (Amubone Lukkomano Mumukwasyi, mapeeji 45-49, mincali 12-20, kubikkilizya akagwalo kakunsi kajatikizya muncali 16.)
15 Mulongo Wazyakucita Ulakonzya Kugwasya: Icibalo camutwe wakuti “Meeting The Challenge Of Cleanliness (Ikukonzya Buyumuyumu Bwabulondo)” mu Awake! ya September 22, 1988, cakapa mizeezo iili mbwiibede iinga yabelesegwa ikubamba bulondo mumunzi. Aneeno kweelana akubusena oko bantu nkobakkala alimwi amusyobo wamunzi ngobajisi, balakonzya kubelesya nzila zyaandeene zyakusika azyeelelo nzimunya. Mucikozyanyo, ooko ikubelesegwa zimbuzi zyacilindi, ibulondo bulakonzya kubambwa kwiinda mukusinizya kuti kwabelesegwa misamu yatuuka. Ooko misamu nkwiitajaniki, kulakonzya kubelesyegwa mulambo wabusu uutuba naa itwe nkaambo ezi zilabeleka kabotu. Icipulo ceelede kubaa civwunisyo akusyaala kacijalidwe ciindi nocitabelesyegwi. Ooko ikubelesyegwa zimbuzi zyakugwendula, ibulondo bulabambwa kwiinda mukusinizya kuti cikkalilo, icilongo, icisambilo alimwi azimbi zintu zyamucimbuzi zyasanzigwa amusamu watuzunda lyoonse. Cilagwasya ikubaa mulongo wazintu zyakucita lyoonse. Imulongo wamusyobo oyo ulakonzya kujatikizya zyoonse kutegwa kutabi mbazu iisotokwa. Izintu zyakucita zilakonzya kwaandaanizigwa mutubunga-tubunga mbuli: Zyakucita Nokusalazigwa Cimbuzi, Zyakucita Mukati Kaŋanda, alimwi a Zyakuicta Aanze.
16 Ikutondezya mbuli mbokuyandika kulomya, Awake! eyo yakaamba kuti: “Mutaide kusyoma kuti izyalo zilibonya nzizyeelede kusalazigwa. Bamwi balimvwa kuti nokuba kuti lubuwa lwakumbele lweelede kusalala, ilwakunze lulakonzya kalunyongene; ikuti mucibuye muleelede kweebeka, pele kumalo kulakonzya kakunyongene naa bwaanda bwancikini bulakonzya kusiya zisimbo zyaminwe alimwi abusi. Ooku kusotaukila kutuyeezya majwi aa Jesu kuba Falisi aakuti: “Nkaambo mulasanzya atala akanywido ambede, pele mukati mulizwide lunyanzyo . . . saanguna kusanzya mukati kakanywido ambede, kuti atala asalale aalo.”—Mt. 23:25, 26.
17 Jehova Mutamupi Kaambo Kakuzwida Kulindiswe: Jehova waamba kuti uyoozwa kulindiswe kuti wabona cintu cisesemya akati kesu. (Amweezyanisye a Deuteronomo 23:14) Aboobo, ncintu ceelede ikuti tububambilile bulondo kutegwa bukkale bwesu bweendelane azyeelelo zyakwe. Toonse atukasoleke kubamba bulondo bwakumubili akubamba cilawo cesu kacitasofweede, ikapati ku Ŋanda ya Bwami alimwi akumasena ambi aaswaanganina, kutegwa Jehova atabi ‘nabona cintu cuusya nsoni mulindiswe.’