Kucinca-cinca Jwi

IBAMUSWIILILA bayoogwasyigwa ikuteelela ncomwaamba eelyo nomukankaizya caambwa. Pele ikuti kamucinca-cinca jwi, mbomwaambaula akutola jwi mujulu naa ansi, makani aanu anookondelezya kuswiilila. Kunze lyaboobo, bamuswiilila bayoobona mbomulimvwa kumakani ngomwaamba. Mbomulimvwa kumakani aayo kulakonzya kubakulwaizya abalo. Aaya mmasimpe, kunyina makani naa mukananina acibumbili antela mubandika amuntu mumulimo wamumuunda.

Ijwi lyamuntu lilagambya kapati, lilakonzya kubelesyegwa munzila zisiyene-siyene. Ikuti lyabelesyegwa munzila yeelede, lilakonzya kupa kuti makani kaabakondelezya bamuswiilila, kaabanjila mumoyo akubakulwaizya kubweza ntaamu. Nokuba boobo, tamukonzyi kucita oobo kwiinda mukwiile kubikka mbaakani mutwaambo tumwi ikutegwa muzyibe mpomweelede kucinca jwi, kufwambaana naa kuyozya-yozya akutola jwi mujulu naa ansi. Kucinca-cinca jwi kwiinda mukutobelezya mbaakani nzyomubikkide kuyoolimvwisya mbuli kuti mulisinikizya buya kwaambaula. Muciindi cakuti makani aanu kaakondelezya, alakonzya kubajazya nsoni bamuswiilila. Mweelede kucinca-cinca jwi kweelana ambomulimvwa.

Ikuti mwaambi kacinca-cinca jwi munzila yeelede, tacikamupi kuba ampuwo. Muciindi caboobo, ibamuswiilila bayoogwasyigwa ikumvwisya kaambo keni kabandikwa.

Amucince Jwi. Imwi nzila mbomukonzya kwiindanya nzyomwaamba nkwiinda mukucinca-cinca jwi. Pele eeci taceelede kuba cilengwa buya cakucinca-cinca jwi munzila njiyona lyoonse. Kucita boobu kulakonzya kupa kuti kaambo nkomwaamba katalimvwisyi kabotu. Ikuti lyoonse kamutola jwi mujulu, makani aanu taanoolimvwisyi kabotu.

Ijwi lyeelede kweendelana amakani aanu. Kunyina makani naa mubala malailile aayandika kapati mbuli yaayo aali ku Ciyubunuzyo 14:6, 7 naa ku Ciyubunuzyo 18:4 antela kaambo kamwi kasinizya makani mbuli kalembedwe kubbuku lya Kulonga 14:13, 14, mweelede kutola jwi mujulu munzila yeelede. Mbubwenya buyo, ikuti kamubala makani aakusinganya aamu Bbaibbele mbuli yaayo aali mubbuku lya Jeremiya 25:27-38, ikucinca jwi kuyoopa kuti twaambo tumwi tumvwugwe kabotu.

Alimwi amwiibikkile maano mbaakani njomujisi. Sena muyanda kukulwaizya bamuswiilila kucita cimwi cintu? Sena muyanda kukankaizya twaambo tupati-pati mumakani aanu? Ikutola jwi mujulu munzila yeelede kuyoomugwasya ikuzuzikizya mbaakani eezyi. Pele, ikwiile kutola jwi mujulu takukamugwasyi pe mukuzuzikizya mbaakani njomujisi. Nkaambo nzi? Nkaambo ncomwaamba inga kaciyandika kwaambwa cakusangalizya ambomulimvwa muciindi cakwiile kutola jwi mujulu. Makani aaya tulaabandika mu Ciiyo 11.

Ikutola jwi ansi munzila iili kabotu kulakonzya kubakulwaizya bamuswiilila ikulangila makani aatobela. Pele eeci kanji-kanji ciyanda kwaamba ajwi lyamujulu mbomwamanina buyo. Nomulibilika naa kuyoowa mulakonzya kutola jwi ansi pele kalimvwika lyanguzu. Ikucesya jwi alimwi kulakonzya kutondezya kuti kaambo ikaambwa kayungizya buyo kumakani ngomwaamba kale. Ikuti jwi lyanu kalili ansi lyoonse, eeci inga catondezya kuti tamwaasyomi naa kuti tanaamukonda makani ngomubandika. Cakutadooneka, mulakonzya kwaambaula ajwi lyaansi-ansi kweelana abukkale alimwi amakani ngomubandika.

Amucince-cine Mbomukanana. Mumisalo yesu inga twaambo twiile kuzwa buyo kakunyina akutuyeeyela notwaamba zili mumoyo. Eelyo notukkomene inga tulafwambaana kwaambaula. Notuyanda kuti bamwi baibaluke makani ngotwaamba, inga tulayozya-yozya kwaamba.

Nokuba boobo, mbasyoonto baambi ibakatalika lino kwaambaula mubuleya ibacinca-cinca nobaambaula. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti inga babikkila kapati maano kumabala ngobabelesya. Ambweni baalemba buya mabala oonse. Nokuba kuti taali makani aakubala, balaabikka mumutwe mabala oonse. Aboobo, balakanana makani ajwi ndilyona kakunyina akucinca. Ikulizyibizya kubelesya pepa lyamakani lijisi buyo twaambo tupati-pati kulakonzya kumugwasya ikuzunda penzi eeli.

Mutani kubuki akucinca jwi nkaambo eeci inga cayeezya baswiilizi mbuli mbwavwundumuka kaaze uulyeendela eelyo nabona mubwa. Alimwi mutani kwaambauli cakufwambaana cakuti mabala acileka akulimvwisya kabotu.

Ikutegwa ijwi lyanu kalilimvwisya nomucinca, mutani kwiile kubandiki cakufwambaana akuyozya-yozya munzila njeena lyoonse. Muciindi cakubotezya makani ngomubandika, ikucinca kuli boobo kulakonzya kwaaubya-ubya. Kukanana cakufwambaana naa cakuyozya-yozya kweelede kweendelana anzyomwaamba, mbomulimvwa ambaakani njomujisi. Amwaakanane kabotu-kabotu makani ikutali cakubindaana. Kutegwa mutondezye kuti mulikkomene, amwaambaule cakubindaana mbubwenya mbomwaambaula mumisalo. Ikwaambaula munzila eeyi kulayandika kapati nomwaamba twaambo tutayandiki kapati naa nomuluula zyakacitika eezyo nzyomutayandiki kupa twaambo toonse tujatikizyidwe. Eeci ciyoopa kuti makani aanu kaakondelezya ikutali kuusisya pe. Kulubazu lumwi, twaambo ituyandika kubikkila maano, twaambo tupati-pati awaawo mpaakondelezya makani, kanji-kanji inga kuyandika kuyozya-yozya.

Amuliindanye Jwi. Amweezyeezye muntu uuma gita kwawoola lyomwe naa kwiinda waawo. Ciindi coonse wali kuuma buyo cilizyo comwe—kusaanguna wali kuumisya kapati mpoonya wacesya-cesya, zimwi ziindi ulacita oobo cakufwambaana mpoonya wayozya-yozya. Lwiimbo inga kalumvwika pele kalulila munzila yomwe buyo. Aboobo “lwiimbo” oolo talunonezyi kuswiilila. Mbubwenya buyo, ikuti katutaindanyi mbotutola jwi mujulu aansi, ijwi lyesu talinookondelezyi kuswiilila pe.

Mweelede kuzyiba kuti kutola jwi mujulu naa ansi takugwasyi pe mumyaambo imwi. Mumyaambo imwi mbuli ci Chainizi, ikutola jwi mujulu naa ansi kulakonzya kucinca ncolyaamba bbala limwi. Nokuba boobo, noiba myaambo iili boobu kuli zintu umwi nzyakonzya kubikkilizya kutegwa twaambo ntwaamba katukondelezya. Ulakonzya kwiindanya mbwatola jwi lyakwe mujulu naa ansi pele kumwi kabikkilide maano kukwaamba bbala limwi alimwi kweelana ancolyaamba. Aboobo ulakonzya kutola jwi mujulu aawo aayandika kucita boobo akulitola ansi aawo aayandika kucita boobo.

Noiba myaambo itacinci ncolyaamba bbala eelyo nolyaambwa ajwi lili mujulu naa lili ansi, ikucinca jwi kwiinda mukulitola mujulu naa ansi kulakonzya kwaamba twaambo twiindene-indene. Mucikozyanyo, ikutegwa umwi akankaizye ncokaamba kaambo ulakonzya kutola jwi mujulu asyoonto pele kaambaula ajwi lipati. Cimwi ciindi, ikwiindanya jwi kwiinda mukulitola mujulu naa ansi kulakonzya kutondezya kukomena kwacintu antela kulampa kwamusinzo. Ikutola jwi mujulu kumamanino aakaambo kulakonzya kwaambwa kuti kaambo kaambwa mmubuzyo buya. Mumyaambo imbi mubuzyo ulabuzyigwa kwiinda mukutola jwi ansi kumamanino aakaambo.

Ikubotelwa alimwi aluyandisyo zilakonzya kutondezyegwa kwiinda mukutola jwi mujulu. (Mu Chitonga, eezyi inga zyatondezyegwa kwiinda mukucinca-cinca ijwi.) Ibuumba akulibilika inga zyatondezyegwa kwiinda mukutola jwi ansi. (Antela mbuli mu Chitonga, lilakonzya kucesyegwa kapati.) Kubotelwa, luyandisyo, buumba, akulimvwa kumwi buyo kulamugwasya mwaambi kukanana makani aanjila bantu mumoyo. Nomukanana munzila iili boobu, mutani kwiile kwaamba buyo mabala. Ijwi lyanu alimvwike kuti andinywe mbomulimvwa oobo.

Amulibambile Mpomuyootalikila. Aboobo, ino mpaali mpomuyootalikila kucinca-cinca jwi? Mbomwatalikila buyo kulibambila makani aanu. Ikuti mwabikkilizya buyo twaambo tupandulula makani aayo ncaali boobo naa itwaambo tukulwaizya tolikke, kunyina nomuya kwiindanya jwi nomukanana makani aanu. Aboobo, amulilange-lange pepa lyatwaambo akubona kuti zyoonse ziyandika nkozili ikutegwa akabe makani aakondelezya alimwi aagwasya.

Atwaambe kuti nomubandika makani mwabona kuti muyandika kucinca jwi akaambo kakuti makani atalika kulengaanya. Ino ncinzi ncomukonzya kucita? Amucince mbomukanana makani. Munzila nzi? Inzila yomwe njakujalula Bbaibbele, akubatamba bamuswiilila kuti bajalule ma Bbaibbele aabo akubala lugwalo lumwi muciindi cakwiile kukanana. Antela amwaambe twaambo tumwi katuli mibuzyo, mpoonya akwiima kutegwa mukankaizye. Amubikkilizye acikozyanyo cuuba-uba. Eezyi nenzila nzyobabelesya ibaambi bacizyi kukanana. Pele kunyina makani aluzibo ndomujisi mukukanana, andinywe mulakonzya kuzibelesya nzila nzizyonya eezyi nomulibambila makani aanu.

Kucinca-cinca jwi kwaambwa kuti nkokupa kuti makani kaakondelezya. Ikuti kucinca-cinca ooku kwacitwa munzila iiluzi alimwi yeelede, kuyoopa kuti makani aanu kaakondelezya alimwi anoobakkomanisya bamuswiilila.