LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • wp17 No. 4 map. 4-7
  • Ncolyaamba Bbaibbele Kujatikizya Buumi Alufwu

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Ncolyaamba Bbaibbele Kujatikizya Buumi Alufwu
  • Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakubuleya)—2017
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • BBAIBBELE LILAASALAZYA MAKANI AAYA
  • NJIISYO YABANTU BATAKOMBI LEZA YAMWAIKA
  • “KASIMPE KAYOOMWAANGUNUNA”
  • Ino Lusyomo Lwanu Mububuke Nduyumu Buti?
    Ngazi Yamulindizi 1998
  • Ibulangizi Bubotu Ibwasoolu
    Ngazi Yamulindizi—1996
  • Ino Bafwide Bali Kuli?
    Ino Ncinzi Cini Bbaibbele Ncoliyiisya?
  • Kuzumanana Kwabuumi Muntu Afwa—Ncinzi Ncobasyoma Bantu?
    Ngazi Yamulindizi—1999
Amubone Azimwi
Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakubuleya)—2017
wp17 No. 4 map. 4-7
Muntu uufwide uli mucuumbwe

MAKANI AAYEEME AMUTWE ULI ACIVWUMBYO | INO NCINZI BBAIBBELE NCOLYAAMBA KUJATIKIZYA BUUMI ALUFWU?

Ncolyaamba Bbaibbele Kujatikizya Buumi Alufwu

Notubala makani aajatikizya kulengwa kwazintu mubbuku lyamu Bbaibbele lya Matalikilo, tujana kuti muntu wakusaanguna, Adamu, wakaambilwa kuli Leza kuti: “Kuzisamu zyoonse izili mumuunda ulakonzya kulya akukkuta. Pele cisamu cakuzyiba bubotu abubi, toyelede kulya kulincico pe, nkaambo mubuzuba mboyoolya kulincico, ncobeni uyoofwa.” (Matalikilo 2:16, 17) Kaambo aaka katondezya kuti Adamu naakautobela mulawo wa Leza, naatakafwa pele naakazumanana kukkala mumuunda wa Edeni.

Adamu a Eva nobakacembaala

Cuusisya ncakuti, muciindi cakusala kumvwida kutegwa akapone kukabe kutamani, Adamu wakasala kuunduluzya mulawo wa Leza, aboobo wakaulya mucelo wakakasyidwe ciindi mukaintu wakwe Eva naakamupa. (Matalikilo 3:1-6) Mapenzi aakaboola akaambo kakutamvwida mulawo wa Leza aciliko amazuba aano. Mwaapostolo Paulo wakacipandulula boobu: ‘Cibi cakanjila munyika kwiinda mumuntu omwe alufwu kwiinda mucibi, eelyo lufwu lwakasikila bantu boonse nkaambo boonse bakabisya.’ (Baroma 5:12) “Muntu omwe” ooyo ngu Adamu. Pele ino ncibi nzi ncaakacita, alimwi nkaambo nzi ncocakasololela kulufwu?

Ncaakacita Adamu—kutamvwida acaali naa kutyola mulawo wa Leza—ncibi. (1 Johane 3:4) Aboobo cisubulo cacibi ndufwu, mbubwenya Leza mbwaakamwaambila Adamu. Ikuti Adamu—alimwi alunyungu lwakwe—naakazumanana kusyomeka kumulawo wa Leza, naatakabisya alimwi naatakafwa. Leza tanaakalenga bantu kuti kabafwa pele wakabalenga kuti kabapona—lyoonse.

Tacidoonekwi buya kuti lufwu “lwakabasikila bantu boonse,” mbubonya mbolyaamba Bbaibbele. Pele sena cibeela cimwi camubili cilazumanana kupona twafwa? Bantu banji balakonzya kwaamba kuti inzya kuli cintu cizumanana kupona twafwa. Aboobo, eeci inga capa kuti kwaambwe kuti Leza wakamucenga Adamu. Ino nkaambo nzi? Nkaambo ikuti naa cibeela cimwi cilazumanana kupona kubusena bwamyuuya twafwa, lufwu talukonzyi kuba cisubulo cacibi mbubwenya mbwaakaamba Leza. Bbaibbele lyaamba kuti: ‘Tacikonzyeki kuli Leza kubeja.’ (Bahebrayo 6:18) Mubwini, ngu Saatani wakabeja kuli Eva ciindi naakamwaambila kuti: “Tamukonzyi kufwa pe.”—Matalikilo 3:4.

Eeci cipa kubuzya kuti, ikuti naa njiisyo yakuti kuli cintu cizumanana kupona twafwa njakubeja, ino ncinzi cini cicitika twafwa?

BBAIBBELE LILAASALAZYA MAKANI AAYA

Bbuku lya Matalikilo lyaamba boobu kujatikizya kulengwa kwazintu: “Jehova Leza wakabumba muntu kuzwa kubulongo bwaanyika alimwi wakamufwulida muuya wabuumi mumpemo zyakwe, eelyo muntu wakaba muumi.” Mabala aakuti ‘muntu muumi’ akasandululwa kuzwa kubbala lya Chihebrayo lyakuti ne’phesh, lyalo lyaamba kuti “cilenge ciyoya.”—Matalikilo 2:7

Cakusalazya, Bbaibbele liyiisya kuti Leza wakapa Adamu “muuya wabuumi,” naa nguzu zipa buumi, mpoonya Adamu wakaba cilenge cuumi. Bbaibbele talyaambi kuti Leza wakapa Adamu bamwi ncobaamba kuti cintu cizumanana kupona muntu afwa. Aboobo, nokuba kuti mwavwuntauzya buti, tamukajani Bbaibbele mpolyaamba kuti kuli cintu cizumanana kupona muntu afwa.

Mbwaanga Bbaibbele kunyina mpolyaamba kuti bantu balijisi cintu cizumanana kupona bafwa, ino nkaambo nzi zikombelo zinji ncoziyiisya ciimpene? Bwiinguzi bututola ku Egepita wansiku.

NJIISYO YABANTU BATAKOMBI LEZA YAMWAIKA

Herodotus, syaazibwene mumakani aakaindi mu Giriki iwakapona myaka iili 2,500 yainda, wakaamba kuti bana Egepita “mbabakali bakusaanguna kwiiminina njiisyo yakuti kuli cintu cizumanana kupona muntu afwa.” Abambi ibakasumpula njiisyo yakuti kuli cintu cizumanana kupona muntu afwa mbana Babuloni. Kusikila kuciindi Alekizanda Mupati naakazunda cooko ca Middle East mu 332 B.C.E., basyaabusongo bana Giriki bakaliimwaide kale njiisyo eeyi, alimwi yakamwaika muzisi zyoonse nzyobakali kweendelezya ba Giriki.

Kunyina malembe aamu Bbaibbele aabelesya mabala aakuti “buumi butafwi”

Mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., tubunga tobilo itwakajisi mpuwo twakalizandula kubukombi bwaci Juda, ba Essene alimwi aba Farisi, bakali kuyiisya kuti kuli cintu cizumanana kupona muntu afwa. Bbuku litegwa The Jewish Encyclopedia lyaamba kuti: “Njiisyo yakuti kuli cintu cizumanana kupona muntu afwa yakazwa kunjiisyo yaba Giriki, kwaambisya kunjiisyo ya Plato.” Mbubwenya buyo, syaazibwene mumakani aakaindi mu Juda wamumwaanda wamyaka wakusaanguna wazina lya Josephus wakaamba kuti njiisyo eeyi taizwi mu Magwalo Aasalala, pele “ninjiisyo yaba Giriki,” yalo njaakali kubona kuti ntwaano twabantu.

Mbozyakali kuyaabumwaika zilengwa zyaba Giriki, bantu balitaminina kuba Banakristo abalo bakatalika kutobela njiisyo eeyi yabantu batakombi Leza. Kweelana asyaazibwene mumakani aakaindi Jona Lendering, walo wakaamba kuti: “Njiisyo ya Plato yakuti cintu cizumanana kupona muntu afwa ciindi cimwi cakali mubusena bubotu alimwi lino cikkala munyika iijisi mapenzi, yakapa kuti cuube-ube kusanganya njiisyo ya Plato alimwi aya Bunakristo.” Aboobo njiisyo yabantu batakombi Leza yakuti kuli cintu cizumanana kupona twafwa yakanjila mucikombelo ca “Banakristo” alimwi akuba akati kazintu zisyomwa kapati.

“KASIMPE KAYOOMWAANGUNUNA”

Mumwaanda wamyaka wakusaanguna, mwaapostolo Paulo wakacenjezya kuti: “Jwi ilyakasololelwa amuuya wa Leza lilacisalazya kwaamba kuti kuciindi cakumbele bantu bamwi bayakuwa kulusyomo, bayoobikkila maano kumajwi aakweena aalimvwisya mbuli kuti akasololelwa amuuya wa Leza alimwi akunjiisyo zyamadaimona.” (1 Timoteyo 4:1) Eelo kaka majwi aaya ngamasimpe! Njiisyo yakuti kuli cintu cizumanana kupona muntu afwa ‘ninjiisyo imwi yamadaimona.’ Taiko mu Bbaibbele, alimwi yakazwa kuzikombelo zyabantu ibatakali kukomba Leza alimwi akuli basyaabusongo.

Citukkomanisya ncakuti, Jesu wakaamba kuti: “Muyoozyiba kasimpe, eelyo kasimpe kayoomwaangununa.” (Johane 8:32) Kwiinda mukuba aluzyibo lwini-lwini lwamu Bbaibbele lwakasimpe, tulaangununwa kuzwa kunjiisyo zitalemeki Leza alimwi azilengwa zisumpulwa azikombelo zinji zyamunyika. Kuyungizya waawo, kasimpe ikali mu Jwi lya Leza kalatwaangununa mubuzike bwazilengwa alimwi amasalamuzi aaswaanganizyigwa alufwu.—Amubone kabbokesi kakuti “Ino Bafwide Bali Kuli?”

Tanaakali makanze aa Mulengi wesu kuti bantu kabapona buyo myaka iili 70 naa 80 anyika mpoonya akuunka kujulu naa kubusena bwamyuuya. Makanze aakwe akali aakuti bantu kabapona lyoonse anyika kabali bana bakwe bamvwida. Makanze aaya mapati atondezya luyando lwa Leza kubantu, alimwi taakanyonganizyigwi pe. (Malaki 3:6) Cakusyomezya, sintembauzyo iwakasololelwa amuuya wakaamba kuti: “Balulami bayookona nyika, alimwi bayookkala alinjiyo lyoonse mane kukabe kutamani.”—Intembauzyo 37:29.

Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Bbaibbele ncolyaamba kujatikizya buumi alufwu, amubone cibalo 6 cabbuku lyakuti Ncinzi Bbaibbele Ncolituyiisya? ilyakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova. Alimwi nkoili a www.jw org/toi naa kubelesya kkoodi.

Sena Bantu Balakonzya Kupona Kukabe Kutamani?

Myaka misyoonto yainda, basikuvwuntauzya bakajana zisyango zimwi zyamumaanzi zyalo nzyobayeeyela kuti zyakkala kwamyaka minji—ambweni kwamyaka minji kwiinda cintu cili coonse cipona anyika. Zisyango eezyi zyamusyobo wa Posidonia oceanica, mbwizu bwamulwizi buvwumba cibeela cipati calwizi lwa Mediterranean mpoluli ansi akati kacisi ca Spain aca Cyprus.

Ikuti naa zisyango zilakonzya kukkala myaka minji boobo, ino mbuti kujatikizya bantu? Basyaazibwene mumakani aakucembaala balijisi bulangizi bwakuti cilakonzyeka kuyungizya myaka yakupona. Mucikozyanyo, bbuku limwi ilyaamba kujatikizya makani aaya lilijisi “bupanduluzi bunji kujatikizya kuyaambele kwasayaansi.” Kufwumbwa naa kuyaambele kwasayaansi kuyoogwasya ncobeni mukuyungizya myaka muntu njakonzya kupona naa pe, masimpe ayoolibonya.

Nokuba boobo, bulangizi bwini-bwini bwakupona kukabe kutamani tabuyeeme asayaansi. Bbaibbele lyaamba kuti bulangizi buli ku Mulengi wesu, Jehova Leza, alimwi lyaamba kuti: “Yebo ndonduwe kasensa kabuumi.” (Intembauzyo 36:9) Kujatikizya nguwe, Jesu Kristo wakaamba boobu mumupailo: “Eeci caamba buumi butamani, ikuti bakuzyiba yebo O Leza mwini-mwini ooli olikke, ayooyo ngookatuma, Jesu Kristo.” (Johane 17:3) Masimpe, tuyoojana zilongezyo zitamani akaambo kakusolekesya kwesu kumuzyiba alimwi akumukkomanisya Jehova Leza, a Mwanaakwe Jesu Kristo.

Bwizu bwamulwizi

Basikuvwuntauzya bayeeyela kuti zisyango zimwi zyamusyobo ooyu wabwizu bwamulwizi zyakkala kwamyaka minji

INO BAFWIDE BALI KULI?

Jesu wabusya Lazaro

Mubufwaafwi, Bbaibbele lyaamba kuti bafwide bali muzyuumbwe, kulindila bubuke. (Johane 5:28, 29) Tabapengi naa kumvwa kucisa kuli koonse, nkaambo “bafwide tabazyi cintu nociba comwe.” (Mukambausi 9:5) Munjiisyo zyakwe, Jesu wakakozyanisya lufwu kuŋonzi. (Johane 11:11-14) Aboobo, tatweelede kubayoowa aabo bakafwa naa kubakkomanisya kwiinda mukubatuulila zituuzyo. Tabakonzyi kutugwasya naa kutucisa nkaambo “kunyina mulimo naa kuyeeya noluba luzyibo naa busongo mu Cuumbwe.” (Mukambausi 9:10) Pele kwiinda mububuke, Leza uyoolugwisya lufwu kukabe kutamani.—1 Bakorinto 15:26, 55; Ciyubunuzyo 21:4.

Kaambo Ncomweelede Kusyoma Ncolyaamba Bbaibbele

Tweelede kucisyoma cakumaninina ncolyaamba Bbaibbele. Nkaambo nzi? Amulange-lange twaambo ootu tutobela:

  • Pepe lyakulembya akakubikkila inki

    Lyakalembwa Munzila Iilibedelede: Bbaibbele lijisi mabbuku masyoonto-syoonto aali 66 alo aakalembwa abantu babalilwa ku 40 kwamyaanda yamyaka minji yainda, kuzwa mu 1513 B.C.E. kusikila kuma 98 C.E. Nokuba boobo, mulumbe wandilyo uleendelana alimwi ulalimvwisya. Eeci citondezya kuti Mulembi wandilyo ngu Leza singuzu zyoonse. Wakayubununa makani aandilyo kubaalumi bakalilemba.

  • Musemu

    Lililuzi Mumakani Aakaindi: Makani aalembedwe mu Bbaibbele aleendelana amakani aamasimpe aamba zyakaindi. Bbuku litegwa A Lawyer Examines the Bible lyaamba kuti: “Nokuba kuti makani aajatikizya luyando, twaano, amakani aakweezeezya buyo alalembwa kabotu-kabotu kutegwa zintu zyaambwa ziboneke mbuli kuti zyakacitika kaindi naa ciindi citazibidwe, . . . pele makani aaluulwa mu Bbaibbele alatwaambila buzuba abusena bwazintu zyaambwa nizyakacitika.”

  • Atomu

    Lililuzi Mumakani Aasayaansi: Bbaibbele talili bbuku lyasayaansi, pele nolibandika makani aamba zyasayaansi, litondezya kuti lililuzi nokuba kuti kwainda ciindi cilamfwu kuzwa nolyakalembwa. Mucikozyanyo, muzyaandaano 13 alimwi a 14 zyabbuku lya Levitiko, milawo iyaamba zyabulondo alimwi akuzandula bantu baciswa yakapegwa kubana Israyeli kaindi bantu kabatanazyiba cintu cili coonse kujatikizya tuzunda alimwi akuyambukila. Alimwi Bbaibbele lilaamba kujatikizya nyika kuti ili mbuli mubalo alimwi akuti ikkede abusena butakwe cintu, twaambo basayaansi ntobatakali kumvwisya kusikila mumyaanda yamyaka yakatobela.—Jobu 26:7; Isaya 40:22.

Eezyi zikozyanyo buyo zisyoonto zitondezya kuti Bbaibbele lililuzi ciindi nolyaamba kuti: “Magwalo oonse akasololelwa a Leza alimwi alagwasya mukuyiisya, mukusinsa, mukululamika zintu.”—2 Timoteyo 3:16.

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi