Junio

Uma tamalaknun max lu kamakgpuwantinilh xʼapóstoles Jesús. Xlikana pi xla kaj nialh makgas x’ama niy, chu xʼapóstoles ni liwana x’akgatekgsnikgo uma. Pero ankgalhin x’amakgolh makglhtinankgo tamakgtay. Akxni kskinikgolh Jehová pi xkamakgtayalh nalichuwinankgo xTamapakgsin, xla xkakgalhtilh tuku kskinikgolh. Xlikana, ni makgas kilhtamaku, akxilhkgolh la xkakgalhtikan tuku kskinkgo (Hech. 4:29, 31). La uku nachuna kinkamakgtayayan. Komo chuntiyaku namastayaw tawakat, chuntiya x’amigo Jesús nalitaxtuyaw. Nachuna, liwana katsiyaw pi Jehová nakinkakgalhtiyan akxni naskiniyaw tamakgtay xlakata tlan natayaniyaw tuku tuwa titaxtuyaw akxni lichuwinanaw Dios (Filip. 4:13). Lu paxtikatsiniyaw pi Jehová kgalhti kiʼoracioneskan chu xlakata Jesús kiʼamigojkan litaxtu. Uma kinkamaxkiyan litliwakga xlakata chuntiya namastayaw xatawakat (Sant. 1:17) w18.05 21:17, 18.

Akgkitsis kata alistalh, umakgolh kstalaninanin Cristo x’akxilhkgolh akxni xtalakatsuwilh kJerusalén «lanka xkilhtamaku Jehová». X’akgatekgskgolh pi tuku xlichuwinanit Jesús xkgantaxtuma chu xtalakaskin natsalakgo (Hech. 2:19, 20; Luc. 21:20-22). Kkata 70 chilh xkilhtamaku Jehová, akxni romanos talatlawakgolh Jerusalén. La uku kilhtamaku, lhuwa tuku likatsiyaw pi xkilhtamaku Jehová lakatsuwa wi, akgtum kilhtamaku «nema lu makgapekuanan» (Joel 2:11). Chu tuku lichuwinan Sofonías 1:14 na kgantaxtuma la uku: «¡Lanka xkilhtamaku Jehová lakatsu wi! ¡Lakatsu wi, chu lu lakapala talakatsuwima!». Wa xlakata Pablo kinkawaniyan: «Kalakputsaw la nalamakgtayayaw kinchatunukan xlakata nalimasiyayaw tapaxkit chu natlawayaw tuku tlan» (Heb. 10:24). Kilhchanima pi tlakg talakaskin nakuentajtlawayaw kinatalankan xlakata nakamaxkiyaw takgpuwantin akxni nalakaskinkgo. w18.04 20:1, 2

Jehová laksakli Josué napulalin xkachikin akxni nina xtanukgoyacha kxasasti tiyat. Nachuna Jehová ni kaj makgapitsi xlakskujnin kamakgpuwantinilh, wata putum tiku anta xwilakgo. Akgtum li’akxilhtit, xlakata xkatsi pi judíos x’amakgolh lakaskinkgo takgtsiyajni akxni xkachilinka kBabilonia, kawanilh uma tachuwin: «Ni kapekuanti, xlakata akit ktawilan. Ni anu anu kalakapi, xlakata akit mi Dios. Xlikana akit nakmatliwakglhan. Lu xlikana akit nakmakgtayayan. Chuna, lu xlikana akit naklimatliwakglhan kimpakgastakat xla xaʼakgstitum» (Is. 41:10). Xapulana kstalaninanin Cristo nachuna ni xpekuankgo chu nachuna akinin la uku (2 Cor. 1:3, 4). Jehová nachuna makgpuwantinilh xKgawasa, Jesús. Akxni tamunulh, kgaxmatli akgtum tachuwin k’akgapun: «Wa yuma nkinkam nti lu[...] kpaxkiy, wa nti lu[...] klimakgapaxuwakan» (Mat. 3:17). Xlikana pi umakgolh tachuwin lu matliwakglhi akxni xlichuwinan xTachuwin xTlat. w18.04 16:3-5

Lhuwa latamanin lakpuwankgo pi limapakgsin nema Dios kamaxkilh Adán ni xkamaxki talakaskin natlawakgo tuku xlakaskinkgo. Pero nixlikana. Ni watiya kilhchanima nalaksaka natlawaya tuku wix lakaskina chu nalaksaka tuku tlan chu tuku nitlan. Adán chu Eva tlan xlaksakkgolh komo nakgalhakgaxmatkgo Dios o ni. Pero kajwatiya Jehová kgalhi limapakgsin nalaksaka tuku tlan chu tuku nitlan. Wa uma tuku xkilhchanima «kiwi nema xlilakgapaskan tuku tlan chu tuku nitlan» nema xwi kjardín xa’Edén (Gén. 2:9). Xlakata limapakgsin nema Jehová kamaxkilh Adán chu Eva, xkamasiyanima pi xtalakaskin nakgalhakgaxmatkgo xlakata tlan xtlawakgolh tuku xlakaskinkgolh. w18.04 5, 6:9-12

Akxni xlakskujnin Dios patinankgo ni kaj xman kalakgalhaman, wata wi tuku tlawa xlakata nakamakgtaya. Kaʼakxilhwi pulaktum. Akxni israelitas skujni xlitaxtukgo kʼEgipto, Jehová nitlan limakgkatsilh chu uma tlawalh pi xkalakgmaxtulh. Wanilh Moisés: «Xlikana kakxilhnit xtapatin kinkachikin [...] chu kkgaxmatnit xtatasakan [...] xlakata liwana klakgapasa xtakatsanajwatkan nema patimakgo. Chu liwana klakpuwanit nakkalakgmaxtu kxmakankan egipcios» (Éx. 3:7, 8). Kalakgmaxtulh xlakata xkalakgalhaman. Titaxtulh kilhtamaku, akxni xlamakgolh kTiyat nema xKawanikanit pi Nakamaxkikan, xtalamakgasitsinkan tsukukgolh katalachipakgo. ¿Tuku makgkatsilh Dios? Biblia wan: «lu nitlan xlimakgkatsi tuku xtitaxtumakgolh» xlakata xkuentajkan tiku nitlan xkalikatsinikgo. Amakgtum limasiyapa pi xmakgkatsi tuku xmakgkatsikgo amakgapitsin, chu uma tlawalh pi nakamakgtaya chu kamalakgachanilh jueces xlakata nakalakgmaxtu (Juec. 2:16, 18). w19.03 15:4, 5

Xapulana akgtiy limapakgsin xwan pi israelitas kajwatiya nakakninanikgo Jehová chu ni xmasta talakaskin nakakninanikan ídolos (Éx. 20:3-6). Uma limapakgsin ni wa xlitamakgtaya Jehová, wata wa xlitamakgtayakgo israelitas. Pero nitlan xkakitaxtuni akxni xkakninanikgo atanu dioses. Pero kasikulunatlawalh xkachikin akxni ni makgxtakgnankgolh chu akgstitum likatsikgolh (1 Rey. 10:4-9). Jehová ni lin kuenta xlakata tiku wankgo pi skujnanikgo pero ni kgalhakgaxmatkgo xlimapakgsin chu nitlan tuku katlawanikgo amakgapitsin. Maski chuna, kinkapaxkiyan chu katsi akxni patiyaw tuku ni xa’akgstitum. Lu nitlan limakgkatsi akxni patinanaw nixawa akxni chatum tse akxilha la patinan kskgata. Max ni tunkun katikamalakgaxokgelh tiku tlawakgo tuku ni xa’akgstitum chu ni makgxtakgkgo tuku nitlan tlawamakgo, pero chuna natlawa akxni nachin xkilhtamaku. w19.02 22:13-15

Akxni tsankga makgapitsi semanas xlakata nalakapastakkan Cristo, ktamakxtumit litachuwinan xliʼakxilhtit Jesús chu xtataktujut nema limasiyalh akxni makamastalh xlatamat kimpalakatakan. Uma kinkamakgtayayan, nastalaniyaw xliʼakxilhtit xlakata xtataktujut chu natlawayaw xtalakaskin Dios, maski lakgachunin tuwa namakgkatsiyaw. Kalilakapastakwi la limasiyalh pi ni xpekuan akxni atsinu xtsankga namakgnikan. Liwana xkatsi pi nialh makgas xtalatlawananin xʼamakgolh mamaxanikgo, xʼamakgolh makgsnokgkgo chu xʼamakgolh makgnikgo (Mat. 20:17-19). Maski chuna, liwana xlakpuwanit pi xʼama niy. Akxni chilh uma kilhtamaku, kawanilh xʼapóstoles tiku xtawilakgolh kjardín xla Getsemaní: «Katakaxtakitit; kaw. ¡Kaʼukxilhtit! Chinit wanti kimakamastanit» (Mat. 26:36, 46). Chu akxni lhuwa latamanin ankgolh chipakgo, kxlakatinkan tayalh chu wa pi wa tiku xputsamakgolh chu kawanilh soldados pi xmastakgolh talakaskin pi xʼapóstoles xʼankgolh (Juan 18:3-8). ¿Ni xlikana pi limasiyalh pi ni xpekuan? La uku, tiku xatalaksakni chu amakgapitsi borregos liskujaw xlakata nastalaniyaw xliʼakxilhtit xlakata ni napekuanaw. w19.01 27, 28:7, 8

Akxni tsapakan maktum blusa o camisa maklakaskinkan lhuwa hilos nema stlan tasiyakgo. Nachuna, xlakata tlan nalikatsiyaw, talakaskin nakgalhiyaw lhuwa tayat nema xalakwan. Makgapitsi wa tataktujut, kgalhakgaxmatnankan, ni lakapala sitsikan chu ni pekuankan. Komo makgapaxuwaputunaw Jehová maklakaskinaw uma tayat. Kaj xman wa latamanin tiku taktujukgo kgalhakgaxmatkgo Dios chu tlawakgo xtalakaskin. Chu tuku xtalakaskin wa pi ni lakapala nasitsiyaw (Mat. 5:5; Gál. 5:23). Pero Satanás lu sitsi akxni tlawayaw tuku Jehová lakaskin. Wa xlakata maski taktujuyaw chu ni lakapala sitsiyaw, lhuwa latamanin tiku tapakgsinikgo uma xkakilhtamaku Satanás ni kinkaʼakxilhputunkgoyan (Juan 15:18, 19). Wa xlakata talakaskin ni napekuanaw. Tiku nitlan likatsi wa tiku lanka makgkatsikan, xasitsin chu ni kgalhakgaxmata Jehová. Chuna likatsi Satanás. Wa xlakata xla kasitsini latamanin tiku tlan likatsikgo, xlakata anta kxtayatkan limasiyakgo pi xla nitlan likatsi. Chu tuku tlakg nitlan kxpalakata, wa pi litasiya pi kaj xaʼakgsanina, xlakata maski tuku nawan o tuku natlawa nila katimalakgachokgolh tiku tlan likatsikgo naskujnanikgo Jehová (Job 2:3-5). w19.02 8, 9:3-5

Jehová xkatsi pi latamanin xpekuankgolh xlakata soldados xalak medopersa lu lakgtliwakga xwankgonit chu xʼamakgolh akgchipakgo Babilonia akxni xʼama sputa 70 kata la xkachilinkanit judíos. Jehová xkamaklakaskilh uma soldados xlakata nalakgmaxtu xkachikin (Is. 41:2-4). Akxni babilonios chu amakgapitsi latamanin katsikgolh pi xtalamakgasitsinkan xtalakatsuwima, tsukukgolh lamatliwakglhkgo xchatunukan chu xlawanikgo: «Tliwakga kawanti». Nachuna tlakg lhuwa dioses tlawakgolh xlakata xlakpuwankgo pi uma xʼama kamakgtaya (Is. 41:5-7). Pero Jehová kamakgoxamixilh xkachikin chu kawanilh: «Pero wix, oh Israel, [nixtachuna la amakgapitsi latamanin] wix kiskujni». Chu xlakata nitu xlilakgaputsakgolh, xkawaninit: «Akit miDios» (Is. 41:8-10). Akxni wa «akit miDios», Jehová liwana kawanilh judíos tiku ni xmakgxtakgkgo pi xkalakapastaka chu xlakan chuntiya xkachikin xlitaxtukgo. Nachuna kawanilh pi xʼama kamakgtaya xlakata natsalakgo. Xlikana, putum xtachuwin Jehová kamatliwakglhi judíos tiku xkachilinkanit (Is. 46:3, 4). w19.01 4:8

Marcos 1:11 lichuwinan akxni xapulana Jehová tichuwinancha kʼakgapun. Jehová wa: «Wix xatapaxkin kinKam, wix ti klimakgapaxuwakan». Jesús lu tlan limakgkatsilh akxni kgaxmatli la xakgatlilh xTlat xlakata xlitasiya pi xpaxki chu xlipawan. Pulaktutu tuku lu xlakaskinka nema lichuwinalh Jehová: pi Jesús wa xKgawasa, paxki chu tlan akxilha. Xla Wa: «Wix [...] kinKam». Uma tachuwin limasiyalh pi Jehová chu Jesús, tlakg matliwakglhkgolh la xlatalalinkgo. Akxni Jesús chatum espíritu xwanit kʼakgapun, na xlitaxtuya la xkgawasa Dios. Pero akxni tamunulh lilaksakka espíritu santo. Ama kilhtamaku, Dios limasiyalh pi Jesús xatalaksakni litaxtulh chu xkgalhi takgalhkgalhin pi xʼamapa taspita kʼakgapun, xlakata nalitaxtu la Mapakgsina chu la xaPuxku Sacerdote, nema Dios xlaksaknit (Luc. 1:31-33; Heb. 1:8, 9; 2:17). Wa xlakata akxni Jesús tamunulh, xTlat wa uma tachuwin: «Wix [...] kinKam» (Luc. 3:22). w19.03 8:3, 4

Nixatlan tastakyaw makgasa anan. Satanás wa tiku kamaxkilh xapulana nixatlan tastakyaw latamanin. Wanilh Eva pi xla chu xchixku x’akstukan nalaksakkgo tuku natlawakgo kxlatamatkan xlakata chuna tlakg tapaxuwan xtawilakgolh (Gén. 3:1-6). Pero Satanás kaj x’akstu xlilakgaputsamaka. Xla xlakaskin pi wa xkgalhakgaxmatkgolh chu nachuna putum tiku x’amakgolh latamakgo chu wa xkakninanika chu ni wa Jehová. Pero, ¿tuku xtlawanit xpalakatakan? Nitu. Wa Jehová tiku xkamaxkinit putum tuku xkgalhikgo: xtamakgaxtokgat, xastlan jardín niku xlamakgo chu akgtum makni nema ni xkgalhi talakgalhin chu tlan putum kilhtamaku xlatamakgolh. Lu nitlan, pero Adán chu Eva ni kgalhakgaxmatkgolh Dios chu nialh talalinkgolh. Chuna la katsiya, lu nitlan tuku kitaxtulh. Tsukukgolh kgolonkgo chu nikgolh, chuna la akgtum xanat xnekga chu skaka akxni kikan o chukukan. Nachuna xlakkamanan patinankgolh xlakata talakgalhin (Rom. 5:12). Maski chuna, lhuwa latamanin la uku ni kgalhakgaxmatkgo Dios. Chuna latamaputunkgo chuna la xlakan lakaskinkgo (Efes. 2:1-3). Litasiya pi akgtum tastakyaw nema lakataki tuku wan Jehová. w18.12 20:3, 4

Apóstol Pablo lu xaskgalala xwanit chu asta max akgtiy tachuwin xchuwinan (Hech. 5:34; 21:37, 39; 22:2, 3). Maski chuna, akxni wi tuku xlaksaka ni wa kstalani xliskgala kakilhtamaku, wata wa kstalani xTachuwin Dios (Hec. 17:2; 1 Cor. 2:6, 7). Xlakata chuna tlawalh lu tlan kitaxtunilh akxni xlichuwinan Dios chu xkgalhi takgalhkgalhin pi namaxkikan latamat nema ni kgalhi xlisputni (2 Tim. 4:8). Xlikana pi xtalakapastakni Dios tlakg lanka nixawa xalak kakilhtamaku. Komo natlawayaw tuku xla kinkawaniyan napaxuwayaw chu tlan nakinkakitaxtuniyan kkilatamatkan. Pero Jehová ni fuerza kinkawaniyan pi kalakpuwaw chuna la xla. Ni para «skujni xalipaw chu xaskgalala» chu ni para lakgkgolotsin kinkawanikgoyan tuku nalakapastakaw (Mat. 24:45; 2 Cor. 1:24). Chatunu akinin kinkalakgchanan nalistakyawayaw kintalakapastaknikan chuna la lakapastaknan Dios. w18.11 20, 21:12, 13

Dios maklakaskilh palakachuwina Isaías xlakata nalichuwinan pi na’anan takaksni kkatiyatni niku israelitas xʼamakgolh tawilakgo chu nialhtu xkatlawanilh animales chu latamanin tiku nitlan likatsikgo. Lakkamanan chu tiku laklankata nitu xʼama kaʼakgspula (Is. 11:6-9; 35:5-10; 51:3). Pero Isaías nachuna lichuwinalh pi putum katiyatni, ni kajwatiya kachikin Israel, xʼama «litatsama xtamasiy Jehová chuna la chuchut litsama pupunu». Isaías lichuwinalh pi tiku xʼamakgolh taspitkgo nialh xkapekuanikgolh animales chu latamanin. Katiyatni xʼama makgala tuku wakan xlakata xʼama tawila lu xatlan chuchut, xtachuna la xwanit kjardín xaʼEdén (Gén. 2:10-14; Jer. 31:12). ¿Kajwatiya uma tuku xʼama kgantaxtu? Kaʼakxilhwi pi uma na lichuwinan pi tiku ni lakawanankgo, tiku nila tlawankgo chu tiku akgatapakgo xʼamaka kamapaksakan. Pero israelitas ni chuna titaxtukgolh. Uma masiya pi nakamapaksakan kkilhtamaku nema aku mima. w18.12 5:11, 12

Putum kilhtamaku lilatamaputunaw tuku xaxlikana. ¿Tuku natlawayaw xlakata chuntiya namatliwakglhaw la nalilatamaputunaw tuku xaxlikana? Chuntiya kalimaxtuw kilhtamaku xlakata nalikgalhtawakgayaw xaxlikana tamasiy xalak Biblia chu kalilakpuwaw. Komo tlakg nakgalhtawakgayaw, tlakg napaxkiyaw xaxlikana chu nakinkamatliwakglhan xlakata nikxni nastayaw. Pero ni kajwatiya talakaskin lhuwa tuku nakatsiyaw na talakaskin wi tuku natlawayaw. Proverbios 23:23 lichuwinan pi ni kajwatiya natamawayaw xaxlikana, na talakaskin nakgalhiyaw «liskgalala chu tastakyaw chu taʼakgatekgsni». Tamawakan liskgalala kilhchanima nalilatamayaw tuku katsiniyaw. Akxni kgalhiyaw taʼakgatekgsni, tamalakxtumiyaw tuku katsinitilhayaw chu tuku katsiyawa. Nachuna, min kilhtamaku tuku xaxlikana kinkastakyawayan xlakata kinkalimasiyaniyan tuku talakgpalit kilitlawatkan kkilatamatkan. Ankgalhin lakapala namakgamakglhtinanaw tastakyaw, xlakata Biblia kinkamasiyaniyan pi tlakg lhuwa xtapalh kgalhi nixawa plata (Prov. 8:10). w18.11 9:3; 11, 12:13, 14

¿Tuku tlakg lhuwa xtapalh kgalhiyaw? ¿Tlan wi tuku xlilakgpaliw nema ni lu lhuwa xtapalh? Xpalakata xlakskujnin Dios, xtakgalhtinkan ni tuwa. Tuku tlakg lhuwa xtapalh kgalhiyaw wa la talalinaw Jehová, chu nitu atanu tuku xlilakgpaliw. Nachuna lhuwa xtapalh liʼakxilhaw tuku xaxlikana xalak Biblia, xlakata wa uma tlawa pi tlan xʼamigos Jehová nawanaw (Col. 1:9, 10). Kalilakpuwaw putum tuku Xalanka Makgalhtawakgena kinkamasiyaniyan kxTachuwin, Biblia. Kinkawaniyan xtukuwani chu tuku kilhchanima, chu kinkamasiyaniyan xalakwan xtayat. Nachuna kinkalitachuwinanan xlakata talakgmaxtut, akgtum lu xatlan tamaskiwin nema kinkamaxkin akxni makamilh xKgawasa xlakata lu kinkapaxkin. Nachuna kinkalitachuwinanan xlakata xtamapakgsin Mesías chu tiku xatalaksakni kamaxki takgalhkgalhin nalatamakgo kʼakgapun chu «amakgapitsi borregos» takgalhkgalhin xlakata nalatamakgo kParaíso, kKatiyatni (Juan 10:16). Nachuna kinkamasiyaniyan la tlan nalatamayaw chu la nalinaw kilatamatkan. Putum uma tamasiy lu lanka xtapalh liʼakxilhaw, xlakata tlan talakatsuwiniyaw kiMalakatsukinakan chu lu tlan limakgkatsiyaw. w18.11 3:1, 2

Latamanin tiku akgskgawinankgo nila tuku makgtsekgnikgo Jehová, xlakata «mpaks stalanka ukxilha xlipaks nkatuwaj» (Heb. 4:13). Akgtum liʼakxilhtit, Ananías chu Safira wankgolh akgtum taʼakgsanin xlakata nakaʼakgskgawikgo apóstoles. Xlakaskinkgo pi tlan xkaʼakxilhkgolh amakgapitsin natalan xlakata xlakpuwankgolh pi tlakg xalakgalhamananin xwankgonit. Pero Jehová akxilhli tuku nitlan xtlawamakgolh chu kamalakgaxokgelh (Hech. 5:1-10). ¿Tuku wan Jehová xlakata taʼakgsanin? Satanás chu putum tiku akgskgawinankgo chu ni makgxtakgkgo uma nitlan talismanin, nakalimalakgsputukan «lhkuyat». Uma kilhchanima pi nakamalakgsputukan (Rev. 20:10; 21:8; Sal. 5:6). Katsiyaw pi Jehová «ni chatum chixku xlakata nawan taʼakgsanin». Nachuna «ni lay naʼakgsaninan Dios» (Núm. 23:19; Heb. 6:18). Biblia wan pi xla xkajni «simakgat nema akgsaninan» (Prov. 6:16, 17). Xlakata Jehová tlan nakinkaʼakxilhan, kilitlawatkan tuku wan xlimapakgsin chu ankgalhin nawanaw tuku xaxlikana. w18.10 8, 9:10-13

Kalilakpuwaw pi tiku kataskujaw xkinkawanikgon pi xmastaw tumin xlakata natlawakan akgtum paskua nema makgtanuma knixaxlikana takanajla. ¿Tuku natlawayaw? Ni nakgalhkgalhiyaw pi chuna nakinkawanikanan, ¿tlan nalakpuwanaw tuku lakapastaka Jehová xlakata uma? Uma nakinkamakgtayayan ni tuwa namakgkatsiyaw tuku nawanaw. Akxni pulana lilakpuwanaw xlakata ni namakgxtakgaw Dios tlan nakinkamakgtayayan akxni wi tuku lakapala nalaniyaw chu nachanaw kpumakuchin. Xlikana pi ni makglhtinanaw kgalhni chu ni mastayaw talakaskin nakinkawilinikanan pulaktati nema litatlawanit kgalhni (Hech. 15:28, 29). Pero wi atanu niku na maklakaskinkan kgalhni chu talakaskin kiʼakstukan nalaksakaw tuku natlawayaw. Wa xlakata, talakaskin nalilakpuwanaw tastakyaw xalak Biblia niku lichuwinan tuku lakpuwan Jehová xlakata kgalhni. Uma ni waniputun pi akxni tanupat kʼhospital nalilakpuwana tuku natlawaya, xlakata max katsanipat o lakapala lakaskinkan tuku natlawaya, natlawa pi lakapala tuku nalaksaka. Talakaskin pi la uku nalakputsananiyaw xlakata uma, chu natsokgwiliyaw kmaktum kapsnat tuku ni lakaskinaw pi nakinkawilinikanan chu natachuwinanaw makuchina. w18.11 24:5; 26:15, 16

Jehová xapaxkina mapuchwayanina tiku liwana kinkakuentajtlawayan. Jehová kinkalakgmaxtuyan chu kinkakuentajtlawayan xlakata tiku nitlan tuku kinkatlawaniputunkgoyan. Xlakata katsiyaw uma, lu tlan makgkatsiyaw xlakata lakatsu wilanaw la namasputukan uma kakilhtamaku. Jehová nachuna kakuentajtlawa xlakskujnin chu nachuna kuentajtlawa xtakanajlakan. Chu chuntiya natlawa akxni nala lanka takatsanajwat, nema lakatsuwa wi (Rev. 7:9, 10). Wa xlakata, maski kamanan akinin o linawa kata, tatatlayaw o ni tatatlayaw, ni katipekuaw akxni natsuku lanka takatsanajwat. Wata kalakapastakwi umakgolh xtachuwin Jesús: «Katalakayawatit, na ka’ukxilhtit nkatalhman, sampi wa mintalakgtaxtunkan, lakatsuwa wi nawan» (Luc. 21:28). Ni kapekuaw akxni nakinkatalatlawayan Gog, tiku litaxtukgo lhuwa kachikinin nema tlakg tliwakga nixawa faraón (Ezeq. 38:2, 14-16). ¿Tuku xlakata ni katipekuaw? Xlakata katsiyaw pi Jehová nikxni talakgpali. Xla chatum lakgmaxtuna nema xapaxkina chu nakinka’akgatekgsniyan (Is. 26: 20). w18.09 26, 27:15, 16

Kachikin Israel max lu tlan limakgkatsikgolh akxni kgaxmatkgolh xtachuwin Jehová. Nachuna, wix liwana kakatsi pi Dios lu paxkiyan chu lu lhuwa xtapalh liʼakxilhan. Jehová kawani xkachikin: «Xlakata xlitliwakga, nalakgmaxtuyan. Lu nalipaxuwa mimpalakata» (Sof. 3:16, 17). Maski lhuwa taputsan nakgalhikgo xlakskujnin Dios, xla wan pi nikxni katikamakgxtakglhi chu nakamakgtaya. Kxtatsokgni Isaías, Jehová wan: «Wixinan natsikinanatit. Kpaxtun nakalipinkanatit, chu ktsokgosni nakaspalhkanatit. Chuna la chatum tse tlan mamakgkatsini xkgawasa, nachuna akit chuntiya tlan nakkamamakgkatsiniyan» (Is. 66:12, 13). Umakgolh tachuwin lu tlan tuku malakpuwaninan: chatum tse tiku chaxnit kskgata chu takgamanan. Chuna Jehová limasiya tapaxkit nema kakgalhini xlakskujnin. Ankgalhin kalakapastakwi pi lanka xtapalh litaxtuyaw kxlakatin (Jer. 31:3). w18.09 13:6, 7

Kxamakgan Israel, makglhuwa talakaskilh pi lhuwa tiku xmakgtayanankgolh (Éx. 36:2; 1 Crón. 29:5; Neh. 11:2). La uku nachuna kgalhiyaw talakaskin xlakata namastayaw kinkilhtamakujkan, tuku kgalhiyaw chu tuku katsiniyaw tlawayaw xlakata tlan nakamakgtayayaw kinatalankan. Komo chuna natlawayaw nakgalhiyaw tapaxuwan chu lhuwa tasikulunalin namakglhtinanaw Tiku makgtayanankgo kxkachikin Jehová kgalhikgo xalaksasti xʼamigos. Kaʼakxilhwi tuku titaxtulh Margie, chatum tala puskat tiku liwaka akgkutsayan kata la makgtayanama niku tlawakan Pukgalhtawakga xla xtatayananin Jehová. Akglhuwa kata, kamasiyanilh makgapitsi natalan la natlawakgo uma taskujut. Xla lichuwinan pi uma kamakgtayalh xlakata akxtum nalamakgpuwantinikgo (Rom. 1:12). Chu akxni titaxtulh tuku tuwa kxlatamat, putum xʼamigas lu makgpuwantinikgolh. ¿Xatapaxuwan makgtayananitaw niku tlawamaka akgtum Pukgalhtawakga? Tlan chuna natlawayaw maski wi tuku katsiniyaw tlawayaw o ni. w18.08 25:9, 11

Akxni Pablo tsokgli uma tachuwin, Timoteo max xkgalhi liwaka 30 kata. Pero Pablo lhuwa taskujut xlakgayawanit. Maski ni katsiyaw tuku xlakata maxkika uma tastakyaw, tuku kinkamasiyaniyan wa pi nikxni nakaputsananiyaw kinatalankan tiku kajku kamanan. Kalakapastakwi pi Jesús matsukilh xtaskujut akxni xkgalhi liwaka 30 kata. Kmakgapitsi kachikin, wi talismanin xlakata ni kamaxkikan kakni tiku kajku kamanan. Komo chuna wi talismanin kkinkachikinkan, max lakgkgolotsin ni liwana katilichuwinankgolh tiku kajku kamanan xlakata tlan siervos ministeriales nawankgo o lakgkgolotsin nalitaxtukgo. Talakaskin pi lakgkgolotsin nalakapastakkgo pi Biblia ni lichuwinan tukuya kata xlikgalhit chatum tala xlakata wi tuku tlan nalakgataya kcongregación (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9). w18.08 11, 12:15, 16

Xlakata tlan nalaksakaw tuku natlawayaw kkilatamatkan, talakaskin pi pulana naʼakxilhaw tuku xaxlikana. Wa xlakata liwana kalaksakwi tuku nalikgalhtawakgayaw (Filip. 4:8, 9). Ni kalimakgapalaw naputsayaw kʼInternet chu kʼatanu sitios, niku wi noticias niku nakinkawanikanan tuku max ni lu xaxlikana chu ni nalikgalhtawakgayaw correos chu mensajes niku lichuwinankan tuku kanajlakgo amakgapitsin. Tuku tlakg xlakaskinka wa nalakgmakganaw páginas xla Internet nema wilikgonit apóstatas. Putum uma tuku lichuwinankgo max natlawa pi nitlan tuku nalaksakaw. Nikxni kalakpuwaw pi nitu katitlawanilh kintalakapastaknikan chu kinakujkan. Kaʼakxilhwi tuku lalh akxni Moisés kamalakgachalh kgalhkutiy skgalananin xlakata naʼankgo akxilhkgo Tiyat nema xKawanikanit pi Nakamaxkikan. Kgalhakaw skgalananin nitlan tamakatsinin mastakgolh (Núm. 13:25-33). Maliwakakgolh tuku wankgolh xlakata tuku akxilhkgolh chu uma tlawalh pi israelitas xtaxlajwanikgolh (Núm. 14:1-4, 6-10). Ni pulana lakputsananikgolh komo xlikana tuku xkawanimaka chu xlipawankgolh Jehová, wata kanajlakgolh tuku nixaxlikana. w18.08 4:4, 5

Lhuwa latamanin kgalhikgo lakwan tayat chu ni putum tiku ni xtatayananin Jehová tlawamakgo tuku nitlan. Komo kgalhiyaw amigos tiku chuna wilakgo, ¿wamputun uma pi nitu katilaniw komo nakatalalinaw? Nakinkakgalhskinkanan komo akxtum nakatalayaw matliwakglha la talalinaw Jehová. Kalilakpuwaw tuku wi kxnakujkan. Akgtum li’akxilhtit, ¿ankgalhin lichuwinankgo tuku xalaksasti taxtuma, talakgastan, tumin, celulares o atanu tuku lhuwa xtapalh? ¿Lakgatikgo kalichuwinankgo amakgapitsin o lixkajni kgalhkgamanankgo? Jesús mastalh uma tastakyaw: «Chixku wa lichuwinan kxkilhni wantu xtalakapastakni kgalhi kxnaku» (Mat. 12:34). Wa xlakata, komo nakatsiyaw pi katuwa natawila la talalinaw Jehová xlakata tiku talalinaw, lakapala wi tuku katlawaw chu nialh lhuwa kilhtamaku akxtum natalayaw uma lataman o nialh natalalinaw (Prov. 13:20). w18.07 19:11

Akxni Moisés xkgalhi 80 kata, Jehová lakgayawalh akgtum lu xatuwa taskujut: nakalakgmaxtu israelitas kʼEgipto (Éx. 3:10). Pero Jehová ni kaj xman limasiyanilh pi ni lakapala sitsi, wata na maxkilh litliwakga xlakata natlawa milagros (Éx. 4:2-9, 21). Xlakata Dios kgalhi lhuwa litliwakga, tlan xmaklakaskilh xlitliwakga xlakata namakgapekuan Moisés chu fuerza xtlawalh pi xkgalhakgaxmatnilh. Pero ni chuna tlawalh, wata ni lakapala sitsilh chu tlan likatsinilh, chu wi tuku tlawalh xlakata tlan namamakgkatsini uma xlakskujni. ¿Tlan kitaxtulh xlakata limasiyanilh taʼakgatekgsni? Xlikana pi chuna, xlakata Moisés lu tlan pulalina litaxtulh chu liskujli xlakata nachuna nakalikatsini amakgapitsin chuna la likatsinilh Jehová. Komo akinin kgalhiyaw limapakgsin lu xlakaskinka pi nachuna nakaʼakgatekgsniyaw, tlan nakalikatsiniyaw chu ni lakapala nasitsiyaw chuna la Jehová (Col. 3:19-21; 1 Ped. 5:1-3). Komo naliskujaw xlakata nalikatsiyaw chuna la Jehová chu xaPuxku Moisés, Jesucristo, amakgapitsin ni tuwa katimakgkatsikgolh nakinkatachuwinankgoyan chu tlan nakamakgpuwantiniyaw (Mat. 11:28, 29). w18.09 24, 25:7, 10

¿Tlan naliskujaw xlakata tlan nakalikatsiniyaw natalan chu naliskujaw xlakata akxtum natawilayaw? Komo chuna tlawamaw, max talakaskin nakinkawanikanan lakwan tachuwin. Pero ¿tlan tlakg nakatalinaw chu nakalakgapasaw natalan? (2 Cor. 6:11-13). ¿Wi tuku tlan natlawayaw xlakata namakgskgo nema xaxlikana namaxkgakgenan niku wilaw? Komo tlan kalikatsiniyaw tiku lakatsu katawilaw, max na nakatsiputunkgo tuku xaxlikana. Kakinkakgalhskinkan: «¿Tuku wankgo kimpalakata tiku lakatsu kkatawi? ¿La tasiya kinchik chu tuku atanu kkgalhi? ¿Makgtayanan xlakata tlan nalichuwinankan niku kwilaw? ¿Kliskuja xlakata nakkamakgtaya amakgapitsin?». Akxni katachuwinanaw natalan, kakakgalhskiw la kamakgtayanit xtayatkan tiku lakatsu katawilakgolh, xfamiliajkan, tiku kataʼankgo kʼescuela chu tiku kataskujkgo. Max lu tlan tuku nakinkawanikgoyan (Efes. 5:9). w18.06 24:13, 14

Wa uma tuku xlakpuwankgo tiku makgnikgolh Esteban chu nachuna lakpuwankgonit tiku nachuna tlawakgonit (Hech. 6:8, 12; 7:54-60). Tiku lu kgalhmakgtayakgo xtakanajlakan tlawamakgo uma tuku ni xatlan chu wankgo pi tlawamakgo xtalakaskin Dios, pero tuku xaxlikana wa pi lakatsalamakgolh xlimapakgsin (Éx. 20:13). Liwana tasiya pi xtalakapastaknikan kaʼakgskgawima. ¿Tuku natlawayaw xlakata kintalakapastaknikan ni nakinkaʼakgskgawiyan? Limapakgsin chu tastakyaw nema limin xTachuwin Dios lu kinkamakgtayayan «xlakata namasiyakan, xlakata nastakyawanankan, xlakata nalilakgpalikan tuku nitlan tatlawama, xlakata xa’akgstitum nalistakyawanankan» (2 Tim. 3:16). Wa xlakata, komo lakaskinaw pi kintalakapastaknikan tlan nakinkapulalinan chu tlan natawila chuna la xla Dios, talakaskin lu nalikgalhtawakgayaw Biblia nalilakpuwanaw chu naliskujaw. w18.06 16, 17:3, 4

Akxni Pablo katsokgnanilh natalan xalak Éfeso, soldados xalak Roma xmaklakaskinkgo akgtum espada akxni xkatalatlawakgo amakgapitsin nema 50 centímetros xlilhman xwanit. Soldados chali chali xmakgatawakgakgo, wa xlakata liwana xmaklakaskinkgo x’espadajkan. Pablo tamalakxtumilh xTachuwin Dios akgtum espada nema Jehová kinkamaxkinitan. Wa xlakata, talakaskin liwana namaklakaskinaw akxni tatayayaw kintakanajlakan o max lakgpaliputunaw tuku lakpuwanaw (2 Cor. 10:4, 5; 2 Tim. 2:15). Ni nakapekuaniyaw Satanás chu xdemonios. Lu lakgtliwakgan pero tlan nakatlajayaw. Chu ni putum kilhtamaku lamakgolh. Ni’alh makgas, akxni namapakgsinan Cristo xa‘Akgtum Mil Kata, nakalakgachinukan chu nila tuku katitlawakgolh. Alistalh, nakamalakgsputukan (Rev. 20:1-3, 7-10). Lakgapasaw kintalamakgasitsinkan, tuku maklakaskin chu tuku kinkatlawaniputunan. Satanás ni kintikatlajan, xlakata Jehová nakinkamakgtayayan. w18.05 30, 31:15, 19, 21

Adán liwana xkatsi pi luwa nila xchuwinankgo. Wa xlakata, akxni tantum luwa xakgatlilh Eva, max lakpuwa pi tiku xchuwinama wa chatum espíritu (Gén. 3:1-6). Xchatiykan ni lu xkatsikgo xpalakata uma espíritu. Pero maski chuna, Adán wa tatayalh ama tiku ni xlakgapasa chu ni kgalhakgaxmatli Jehová (1 Tim. 2:14). Jehová tunkun tsukulh masta tamakatsinin xlakata uma talatlawana tiku xkaʼakgskgawinit Adán chu Eva chu malaknulh pi x’ama malakgsputu. Pero nachuna lichuwinalh pi x’ama min kilhtamaku uma espíritu x’ama katalatlawa tiku paxkikgo Dios (Gén. 3:15). Jehová, tiku lu skgalala, nikxni kinkawaninitan tuku wanikan uma ángel tiku nitlan xtayat. Chu makgapalalh 2,500 kata xlakata nakinkamasiyaniyan tuku x’amaka lilakgapaskan uma talatlawana: Satanás, nema wamputun «Lakatayana» (Job 1:6). w18.05 22:1, 2

Lichuwinankan Dios niku latamanin ni lu kgaxmatkgo max nakinkamaxlajwaniyan. Komo wix chuna titaxtunita, max akgatekgsa tuku titaxtulh apóstol Pablo. Akxni xlichuwinama Dios, nema makgapalalh tsinu liwaka 30 kata, kamakgtayalh lhuwa latamanin namakgamakglhtinankgo tuku xaxlikana (Hech. 14:21; 2 Cor. 3:2, 3). Pero lhuwa judíos ni kstalaninanin Cristo litaxtukgolh. Lhuwa tiku lakgmakgankgolh Pablo chu makgapitsi asta putsastalanikgolh (Hech. 14:19; 17:1, 4, 5, 13). Xlikana pi lu xlilipuwan uma tuku xtitaxtuma. Lichuwinalh: «Lu[...] tlanka talipuwan kkgalhi asta chan kkinaku xlikatsan» (Rom. 9:1-3). ¿Tuku xlakata chuna makgkatsilh? Xlakata lu xpaxki la xlichuwinan Dios chu nachuna xkapaxki latamanin. Lu xlikana xkalilakgaputsa judíos, wa xlakata akxni xlakgmakgankgo xtalakgalhaman Dios lu ni nitlan xlimakgkatsi. Chuna la Pablo, kakalilakgaputsaw chu kakalitachuwinanaw latamanin tuku xla Dios (Mat. 22:39; 1 Cor. 11:1). w18.05 13:4, 5

Pablo lichuwinalh pi tiku mastakgo takgpuwantin na lakaskinkgo nakamakgpuwantinikan. Xla katsokgnanilh kstalaninanin Cristo tiku xlamakgo kRoma: «Xlakata lu kkaʼakxilhputunan chu tlan nakkamakamaxkiyan xtasikulunalin Dios, xlakata tliwakga natawila mintakanajlakan; o tlan nalamatliwakglhniyaw kintakanajlakan, mintakanajlakan chu kintakanajla» (Rom. 1:11, 12). Chuna la akxilhaw, apóstol Pablo lakgachunin na xlakaskin namakgpuwantinikan (Rom. 15:30-32). Makgapitsi natalan lu liskujkgo xlakata naskujnanikgo Jehová putum kilhtamaku. Natalan tiku nina tamakgaxtokgkgo, xlakata kgalhakgaxmatkgo limapakgsin niku wan pi kaj wa natatamakgaxtokgkgo tiku «kanajlaniy nkimPuchinakan» lakaskinkgo nakawaniyaw lakwan tachuwin, chu chuna kilitlawatkan (1 Cor. 7:39). Nachuna nakalakapastakaw natalan tiku ni makgxtakgkgo Jehová maski kaputsastalanikan o kgalhikgo akgtum tajatat (2 Tes. 1:3-5). w18.04 21:3-5