Noviembre

Akxni skujnaniyaw Jehová, kgalhiyaw takgalhkgalhin pi xla nakinkamaxkiyan putum tuku Adán chu Eva makgatsankgakgolh, chuna la takgalhkgalhin xlakata nalatamayaw putum kilhtamaku. Adán chu Eva laksakkgolh pi ni naskujnanikgo Jehová xlakata nixlikana paxkikgolh. Maski chuna, Dios kamaxkilh talakaskin pi nalatamakgo xlakata nakgalhikgo kamanan chu xʼakstukan xlaksakkgolh la nakamakgastakkgo xkamanankan. Tuku kakitaxtunilh limasiyalh pi ni lakgskgalalan xwankgonit. Xapuxku xkgawasakan makgnilh xtala, latamanin lu lixkajni likatsikgolh chu xʼakstukan tsukuka kapaxkikan (Gén. 4:8; 6:11-13). Pero Jehová wi tuku xʼama maklakaskin xlakata xkalakgmaxtulh xkamanan Adán chu Eva tiku kskujnaniputunkgolh (Juan 6:38-40, 57). Akxni tlakg nalakgapasa, tlakg napaxkiya. Ni katitlawaputu tuku tlawakgolh Adán chu Eva, wata namakamaxkiya milatamat. w19.03 2:3; 4:9

Kimputumkan tlan nalimasiyayaw pi makgkatsiyaw tuku makgkatsikgo amakgapitsin, ni kajwatiya lakgkgolotsin. ¿La natlawayaw? Kaliskujwi naʼakgatekgsaw taʼakglhuwit nema titaxtumakgolh kifamiliajkan chu kinatalankan. Kakalilakgaputsaw lakkamanan, tiku tatatlakgo, tiku linkgoya kata chu tiku makgatsankgakgonit klinin xfamiliajkan. Kakakgalhskiw la wilakgolh chu kuenta katlawaw tuku nakinkawanikgoyan. Kaʼakxilhkgolh pi xlikana akgatekgsaw tuku titaxtumakgolh chu kakamakgtayaw. Akxni chuna tlawayaw, limasiyayaw xaxlikana tapaxkit (1 Juan 3:18). Akxni kamakgtayaputunaw amakgapitsin talakaskin ni kaj akglakgwa tuku nakawaniyaw, xlakata ni lakxtum lakpuwankgo latamanin akxni kgalhikgo taʼakglhuwit. Makgapitsi ni tuwa makgkatsikgo chuwinankgo, chu amakgapitsi maxanankgo. Wa xlakata, maski kamakgtayaputunaw, ni nakatlawaniyaw takgalhskinin nema nitlan nalimakgkatsikgo (1 Tes. 4:11). Max akxni nakinkalitachuwinankgoyan tuku makgkatsikgo, akinin nichuna lakpuwanaw tuku wankgo. Pero talakaskin naʼakgatekgsaw pi chuna xla makgkatsi. Wa xlakata talakaskin nakakgaxmatniyaw chu lakatsuku nakatachuwinanaw (Mat. 7:1; Sant. 1:19). w19.03 19:18, 19

¿Lu pekuana akxni lichuwinana Dios? Kalilakpuwanti Nehemías, tiku kskujma xchik chatum mapakgsina. Akxni katsilh pi xpatsaps chu xmalakcha Jerusalén xlaklanit lu lilipuwa (Neh. 1:1-4). Kalilakpuwanti tuku makgkatsilh akxni mapakgsina kgalhskilh tuku xlakata xlipuwama. Akxni nina xkgalhtinan, Nehemías lakapala tlawalh akgtum oración. Xlakata chuna tlawalh, mapakgsina lu makgtayanalh kxkachikin Dios (Neh. 2:1-8). Na kalilakpuwaw xliʼakxilhtit Jonás. Akxni Jehová wanilh pi xkalakgalh latamanin xalak Nínive, lu pekualh chu asta tsalalh (Jon. 1:1-3). Pero xlakata Dios makgtayalh, makgantaxtilh xtaskujut chu xtachuwin kamakgtayalh uma kachikin (Jon. 3:5-10). Xliʼakxilhtit Nehemías kinkamasiyaniyan pi lu xlakaskinka natlawayaw oración akxni nina mastayaw akgtum takgalhtin. Chu xliʼakxilhtit Jonás kinkamasiyaniyan pi Jehová tlan nakinkamakgtayayan xlakata naskujnaniyaw maski lu pekuanaw. w19.01 11:12

Akxni lilatamayaw xtastakyaw Biblia max lu natalakgpali la katalalinaw amakgapitsin. ¿Tuku xlakata? Akxni xkalichuwinama kstalaninanin, Jesús wanilh Jehová: «Kakalisantujtlawa tuku xaxlikana; mintachuwin xaxlikana» (Juan 17:17). «Kakalisantujtlawa» max na kilhchanima «lakatanu kakawili». Akxni katsiniw tuku xaxlikana, nialh tapakgsiw kkakilhtamaku xlakata nialh tlawayaw tuku tlawakgo. Latamanin tanu la kinkaʼakxilhkgoyan xlakata kintayatkan talakgpalilh chu wa stalaniyaw tuku wan Biblia. Ni wiliputunaw tapapitsit, pero max makgapitsi kiʼamigoskan o kintalilakgapasnikan nakinkatamakgatlinikgoyan o asta max nakinkalisitsinikgoyan kintakanajlakan. Uma ni kaks lilakawanaw, xlakata Jesús wa: «Xtalatlawana nchixku, watiya nawan wa nti xala kxchik» (Mat. 10:36). Pero liwana kinkawaniyan pi tasikulunalin nema namakglhtinanaw xlakata natamawayaw tuku xaxlikana, ni tatalakxtumi tuku max namakgxtakgaw. w18.11 6:11

Apóstol Pablo lanka xtapalh xkaʼakxilha xnatalan chu xlimasiya xlakata tuku xwan xpalakatakan. Akxni xtlawa xʼoración ankgalhin xpaxtikatsini Dios xpalakatakan. Chu kcartas nema kamalakgachanilh tsokgwililh pi lu xkapaxki. Anta kRomanos 16:1-15, lichuwinalh xtukuwanikan 27 natalan. Kalakapastakli Prisca chu Áquila «tiku [atsinu] ni limakgatsankgakgolh xlatamatkan» xpalakata chu wa pi Febe «lhuwa xla nti xmakgtayanit» asta xmakgtayanit Pablo. Wa xlakata, kawanilh lakwan tachuwin umakgolh natalan. Xla xkatsi pi xnatalan makglakgalhinanin xwankgonit. Pero maski chuna, akxilhli xalakwan xtayatkan. Wa xlakata, akxni likgalhtawakgaka uma carta kcongregación, amakgolh natalan max lu lipaxuwakgolh akxni kgaxmatkgolh tuku wa Pablo xpalakatakan. Chu max tatliwakglhli la xtalalinkgo. ¿Nachuna likatsiyaw la Pablo chu ankgalhin kapaxtikatsiniyaw natalan xalak congregación xlakata tuku tlawakgo chu tuku wankgo? w19.02 16:8, 9

¿Talakaskin ni makglakgalhinanin nawanaw xlakata ni namakgxtakgnanaw? Ni chuna. Xlakata Jehová ni wa kuenta tlawa kintalakgalhinkan. Anta kxTachuwin kinkawaniyan: «Para wix [kuenta xtlawa] wakg talakgalhin ¿tiku tlan ixtayanilh nak milakatin?» (Sal. 130:3, SXP). Xla katsi pi akinin makglakgalhinanin chu kinkatapatiyan (Sal. 86:5). Nachuna, Jehová katsi tuku matlaniyaw chu ni kintikaskinin tuku nila tlawayaw (Sal. 103:12-14). Xlakata ni namakgxtakgnanaw talakaskin nakgalhiyaw tapaxkit. Tapaxkit nema kgalhiniyaw Jehová xatakgatsin xliwanat. Komo tapaxkit nema kgalhiniyaw chuntiya tliwakga natawila maski lhuwa tuku natitaxtuyaw, natlawa pi ni namakgxtakgaw (1 Crón. 28:9; Mat. 22:37). Katsiyaw pi xlimapakgsin Dios xaʼakgstitum chu pi tlakg xlakaskinka namakgapaxuwayaw. Tapaxkit nema kgalhiniyaw Jehová natlawa pi wa pulana nawiliyaw kkilatamatkan. w19.02 3:4, 5

Akxni akxilhaw pi lu tlan kitaxtu tlawakan tuku xatlan, kintakanajlakan tlakg tatliwakglha (Sant. 1:2, 3). Lu tlan limakgkatsiyaw pi Jehová lipaxuwa pi xkaman kinkalimaxtuyan chu tlakg makgapaxuwaputunaw (Prov. 27:11). Akxni titaxtuyaw taputsan tlan nalimasiyayaw pi kinakujkan ni lakgaputiy lanit (Sal. 119:113). Wata lu paxkiyaw Jehová xliputum kinakujkan chu liwana lakpuwanitaw nakgalhakgaxmataw xlimapakgsin chu natlawayaw tuku xla lakaskin (1 Rey. 8:61). Xlikana, putum akinin kgalhiyaw talakgalhin. Pero akxni natitaxtuyaw tuku nitlan kalakapastakwi xli’akxilhtit mapakgsina Ezequías. Xla tlawalh tuku nitlan, pero nitlan limakgkatsilh chu tsukupa skujnani Jehová «xliputum xnaku» (Is. 38:3-6; 2 Crón. 29:1, 2; 32:25, 26). Chuna la xla, kalakgmakgaw putum tuku kinkatlawaniputunan Satanás xlakata nalakxtlawa kintalakapastaknikan. Kawaniw Jehová pi kakinkamaxkin «akgtum naku [...] nema nakgalhakgaxmatnan» (1 Rey. 3:9; Sal. 139:23, 24). w19.01 18, 19:17, 18

Akxni mastayaw kintakgalhtinkan ktamakxtumit lu kinkamakgtayayan (Is. 48:17). ¿La kinkamakgtayayan? Pulana, komo naliskujaw pi nalakkaxwiliyaw tuku nataʼakxilha ktamakxtumit chu natamakayawayaw xlakata namastayaw kintakgalhtinkan, tlakg naʼakgatekgsaw xTachuwin Dios chu tlakg naliskujaw natlawayaw tuku nakatsiniyaw. Xlipulaktiy, tlakg nalipaxuwayaw tamakxtumit. Chu xlipulaktutu, xlakata lakkaxwilinitaw kintakgalhtinkan tlakg tlan natamakgxtakga kkintalakapastaknikan. Jehová lakgati pi kalichuwinaw kintakanajlakan. Liwana kakatsiw pi Jehová kinkakgaxmatniyan chu lhuwa xtapalh akxilha litliwakga nema tlawayaw xlakata mastayaw kintakgalhtinkan ktamakxtumit (Mal. 3:16). Nachuna, lu kinkasikulunatlawayan (Mal. 3:10). Xlikana pi lhuwa tuku tlan nalimastayaw kintakgalhtinkan. w19.01 8:3; 9, 10:7-9

Xliskgalala Jehová litasiya la kinkalikatsiniyan. Ni lhuwa limapakgsin kinkamaxkiyan, wata lakatsuku kinkamasiyaniyan. Xla lakaskin pi nakinkapulalinan xtastakyaw chu nalakgmakganaw tuku nixatlan. Tekgsaw akgtum tlan liʼakxilhtit xlakata Jesús akxni mastalh Taʼakgchuwin xalak Sipi, niku lichuwinalh tuku nakinkamatlawiyan talakgalhin (Mat. 5:27, 28). Xlakata wa namapakgsinan kxTamapakgsin Dios, chuntiya nakinkastakyawayan kxasasti kakilhtamaku xlakata naʼakxilhaw tuku tlan chu tuku nitlan (Heb. 1:9). Nachuna nakinkamakgtayayan nakgalhiyaw xatlan kimaknikan chu kintalakapastaknikan. Kalilakpuwanti: nialh katimakgkatsi pi tlawaputuna talakgalhin chu nialh katilipatinanti talakgalhin. Chuna nakgalhiya «lilakgatit ntalakgtaxtun» nema Jehová malaknuninitan (Rom. 8:21). Xlikana, nikxni katitlawaw putum tuku lakaskina, xlakata ankgalhin wa nakinkapulalinan xtapaxkit Dios chu amakgapitsin (1 Juan 4:7, 8). w18.12 23:19, 20

Israelitas kamaxkika talakaskin pi nalakxtlawakgo xtamakgaxtokgatkan komo xachixku xʼakxilha pi xpuskat xtlawama tuku xalixkajni. ¿Tuku uma xalixkajni? Limapakgsin ni lichuwinan. Pero max wa tuku xalimaxana xwanit o lu nitlan (Deut. 23:14). Lu nitlan pero kxkilhtamaku Jesús lhuwa judíos ni xlakaskinka tuku xlilaktlawakgo xtamakgaxtokgatkan (Mat. 19:3). Pero akinin nichuna litaxtuputunaw. Palakachuwina Malaquías lichuwinalh tuku xlakpuwan Jehová xlakata uma. Tsokgli: «Xla ni akxilhputun tiku lamakgxtakga» (Mal. 2:14-16). Uma tatalakxtumi tuku wan kxTachuwin Dios xpalakata xapulana tamakgaxtokgat, pi chixku «namakgxtakga xtlat chu xtse chu akxtum natatawila xpuskat chu kaj akgtum makni nawankgo» (Gén. 2:24). Jesús limasiyalh pi xtataya tuku wan xTlat akxni wa: «Wantu Dios malakxtuminit ni lay katimapapitsilh chixku» (Mat. 19:6). w18.12 11:7, 8

Makgapitsi natalan ankgo latamakgo alakatanu kachikin xlakata tlakg naskujnanikgo Jehová. Chuna wankgo la palakachuwina Isaías. Jehová kgalhskininalh: «¿Tiku nakmalakgacha, chu tiku naʼan kimpalakatakan?», xla kgalhtinalh: «¡Unu kwi! Akit kakimalakgacha» (Is. 6:8). ¿Chuna nakgalhtinanaw akxni chuna natalakaskin? Akxni Jesús xlichuwinama xlakata la nalichuwinankan xTachuwin Dios chu nakamakgalhtawakgekan latamanin, xla wa: «Kaskinitit litlan malana wanti xla lananat, lakimpi namalakgachakgoy skujnin namakikgoy lananat» (Mat. 9:38). ¿Tlan naskujaw la precursores niku tlakg talakaskin tamakgtay? O ¿wi tiku tlan namakgtayayaw xlakata precursor nalitaxtu? Lhuwa natalan makgtayanankgo la precursores niku tlakg talakaskin tamakgtay. ¿Wi atanu la tlakg tlan naskujnaniyaw Dios? Komo chuna natlawayaw lu napaxuwayaw. w18.08 27:14, 15

Evangelios liwana lichuwinankgo tuku lakpuwan Jehová xlakata tumin. Xla liwana laksakli tiku namakgastakkgo xKgawasa kKatiyatni, akgtum tamakgaxtokgat tiku ni lhuwa tuku xkgalhikgo (Lev. 12:8; Luc. 2:24). Biblia lichuwinan pi akxni Jesús lakachilh, María «ntimujulh nak akgtum xpuway [animales], sampi ni xʼanan mputawilh ntani nalhtatakgo» (Luc. 2:7). Komo Jehová xtilakaskilh, xla tlan xlaksakli niku tlakg tlan xlakachilh xKgawasa. Pero tuku tlakg xlakaskinka xliʼakxilha wa pi kstakli kʼakgtum familia tiku tliwakga xkgalhikgo xtakanajlakan. Akxni lichuwinanaw uma, akxilhaw la lakpuwan Jehová xlakata tuku lhuwa xtapalh. Makgapitsi natlatni liskujkgo xlakata nakamaxkikgo tuku tlakg tlan xkamanankan, maski xtakanajlakan taxlajwanima. Pero tuku tlakg xlakaskinka akxilha Jehová wa kintakanajlakan. ¿Chu akinin? ¿Nachuna lakpuwanaw? ¿Tuku masiya tuku tlawayaw? w18.11 24:7, 8

Jehová wa xmalakatsukina tapaxuwan, wa xlakata lakaskin pi akinin napaxuwayaw chu lhuwa tuku kinkamaxkiyan xlakata napaxuwayaw (Deut. 12:7; Ecl. 3:12, 13). Pero la uku, max lu tuwa nakgalhiyaw tapaxuwan. Lhuwa tuku titaxtuyaw nema natlawa pi nialh napaxuwayaw, la komo akxni namakgatsankgayaw kintaskujutkan, akxni wi tiku lakxtlawa xtamakgaxtokgat o akxni tamakxtukan congregación chatum tala o akxni niy tiku lu xpaxkiyaw. Taʼakglhuwit kfamilia, nalikgalhkgamanankgoyan tiku kataskuja o tiku katapina kʼescuela, taputsastalanit xlakata takanajla o natamaknukana kpulachin, max natlawa pi nialh napaxuwaya. Nachuna komo kgalhiyaw akgtum tajatat nema nialh kgalhi xalikuchun o tajatat xla talipuwan. Pero Jesucristo, «xla tapaxuwan, wa nti xlitamaxkit nkakni» o mapakgsina, kamakgoxamixiputun chu kamakgapaxuwaputun latamanin (1 Tim. 6:15; Mat. 11:28-30). Ktaʼakgchuwin xalak Sipi, lhuwa tuku lichuwinalh nema nakinkamakgtayayan xlakata napaxuwayaw maski natitaxtuyaw tuku tuwa kxkakilhtamaku Satanás. w18.09 17, 18:1-3

Makgapitsi latamanin ni tuwa makgkatsikgo namakgxtakgkgo akgtum talismanin akxni katsikgo pi uma ni makgapaxuwa Dios (Prov. 23:23). Pero amakgapitsin, lu tuwa makgkatsikgo namakgxtakgkgo xlakata tlan natamawakgo xaxlikana. Max tuwa namakgkatsikgo namakgxtakgkgo uma talismanin xlakata xfamiliajkan, tiku kataskujkgo chu xʼamigos chuna kamatlawiputunkgo. Chu tlakg tuwa kitaxtu akxni tlawakan akgtum talismanin xlakata kalakapastakkan tiku nikgonita. Xliʼakxilhtitkan amakgapitsin natalan tlan nakinkamakgtayayan natlawayaw talakgpalit kkilatamatkan. ¿Tuku tlawakgolh xalak Éfeso xlakata kstalaninanin Cristo xlitaxtukgolh? Biblia lichuwinan: «Nti kskuwanankgoy, tiliminkgolh xlibrojkan, na anta kxlakatin lilhuwa ntilhkuyukgolh. Cha nchu ntitlawanikgolh xakuinta lantla xtapalh, tipuxamakaw milh tumin xla plata ntikitaxtulh» (Hech. 19:19, 20). Uma kstalaninanin Cristo lakgmakgankgolh xatapalaxla libros nema xkgalhikgo, pero lhuwa tasikulunalin makgamakglhtinankgolh. w18.11 7:15, 16

Ni makgas kilhtamaku lata israelitas patakutkgolh Jordán, Josué tatanokglhli chatum chixku tiku xchipanit xʼespada. Lu kaks lilakawa akxni uma chixku wanilh tiku xlitaxtu. «Xpulalina ksoldados Jehová» xwanit, nema xʼama makgtaya xkachikin (Jos. 5:13-15 chu nota). Josué xwanikanita tuku xlitlawat xwanit xlakata na’akgchipa Jericó. Max xapulana, Josué ni lu liwana xʼakgatekgsa tuku xwanimaka. Akgtum liʼakxilhtit, Dios kawanilh pi putum lakchixkuwin xtacircuncidarlakgolh. Wa xlakata soldados akglhuwa kilhtamaku nila xʼankgolh kʼguerra (Gén. 34:24, 25; Jos. 5:2, 8). Max umakgolh soldados xlakpuwankgo la xʼamakgo kakuentajtlawakgo xfamiliajkan komo xtalamakgasitsinkan xkatalatlawakgolh. Pero soldados xalak Jericó ni katalatlawakgolh, wata pekuankgolh chu lakapala tuku tlawakgolh. Biblia wan: «Jericó liwana xtalakchuwanit xpalakatakan xlakkamanan Israel; niti la xtanu chu niti la xtaxtu» (Jos. 6:1). Xlikana pi uma tuku lalh matliwakglhli la israelitas xlipawankgo Jehová. w18.10 23:5-7

¿La tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit Pablo? Pulaktum, ni namastayaw talakaskin pi nakinkamalankikanan xlakata tuku tlan makgantaxtiyaw xlakata Jehová kinkamakgtayayan. Tlan nakinkakgalhskinkanan: «¿La kka’akxilha latamanin tiku kkalitachuwinan xlakata Dios? ¿Klaksakpaxkinan chuna la latamanin tiku lakatsu kkatawi?». Xtatayananin Jehová chuntiya putsamakgolh latamanin tiku makglhtinamputunkgo tuku xaxlikana. Lakgachunin, max natalakaskin pi nakatsinikgo atanu tachuwin chu xtalismaninkan latamanin tiku anta lamakgolh. Uma natalan ni tlakg lanka kamakgkatsikan nixawa umakgolh latamanin. Wata ka’akgatekgsnikgo latamanin xlakata nakatsikgo la nakamakgtayakgo namakglhtinankgo tamakatsinin xla Tamapakgsin. w18.09 5:9, 11

Romanos makgnikgolh Judas. Judíos lu xkgalhkgalhimakgolh pi xchilh Mesías, xlakata xlakpuwankgo pi mapakgsina xlitaxtulh xlakata xkalakgmaxtulh kRoma chu tlan xtawilapa kachikin judío (Luc. 2:38; 3:15). Lhuwa xlakpuwankgo pi Mesías x’ama tawila la mapakgsina k’Israel. Akxni chuna xlalh, lhuwa millones judíos tiku lakatanu niku x’ankgonit latamakgo tlan xtaspitkgolh kxkachikinkan. Chu akgtum kilhtamaku Juan tiku xMununan kgalhskilh Jesús: «¿Wix Cristo tiku Dios xwanit pi namalakgacha, o atanu tiku nakkgalhkgalhiyaw?» (Mat. 11:2, 3). Max xla xkatsiputun komo tanu tiku x’ama kalakgmaxtu judíos. Akxni lakastakwanalh Jesús, chatiy kstalaninanin tatanokglhkgolh ktiji xla Emaús chu wanikgolh pi Mesías ni tu xtlawanit tuku xlakan xlakaskinkgo (Luc. 24:21). Chu alistalh, apóstoles kgalhskinkgolh Jesús: «Malana, ¿kaxwilipapara xtamapakgsin Israel uma kilhtamaku?» (Hech. 1:6). w18.06 4:3, 4

Kuenta kilitlawatkan akxni kgaxmataw nixatlan tamakatsinin xlakata xkachikin Jehová. Ankgalhin kalakapastakwi pi Satanás nitlan tuku kalimawaka xlakskujnin Dios (Rev. 12:10). Wa xlakata Jesús wa pi putum kintalamakgasitsinkan xʼamakgo wankgo takgsanin kimpalakatakan (Mat. 5:11). Komo kuenta natlawayaw uma tachuwin, ni kaks katililakawaw akxni nakgaxmataw nixatlan tamakatsinin xpalakata xkachikin Dios. ¿Lu lakgatiyaw kamalakgachaniyaw correos chu mensajes kiʼamigoskan? Akxni akxilhaw chu kgaxmataw akgtum tamakatsinin nema lu tlan takgaxmata, ¿litaxtuyaw la chatum tiku maʼakgpitsi tamakatsinin chu akinin pulana kamakatsiniputunaw amakgapitsin? Akxni nina malakgachayaw akgtum mensaje o akgtum correo pulana kakinkakgalhskinkan: «¿Liwana kkatsi pi uma tamakatsinin xaxlikana? ¿Kkatsi putum tuku lanit?». Komo ni liwana katsiyaw komo xaxlikana, max nakamaxkiyaw kinatalankan nixaxlikana tamakatsinin. Wa xlakata tlakg tlan nalakxakayaw chu ni namalakgachayaw. w18.08 3:3; 4:6, 7

Jesús lakaskin pi kapaxuwaw, wa xlakata kinkawanin pi kalakgalhamaninaw. Lhuwa latamanin tlan makgamakglhtinankgo kintalakgalhamankan. Xlikana pi ni putum makgamakglhtinankgo tuku xatapaxuwan kamaxkiyaw, pero akxni chuna natlawakgo, nakamakgtayakgo amakgapitsin pi nakalakgalhamankgo. Wa xlakata, chuntiya kalakgalhamanaw maski latamanin ni nakinkapaxtikatsinikgoyan. Ni katsiyaw tuku nakitaxtu komo nalimasiyayaw talakgalhaman. Tiku xlikana lakgalhamanan ni kgalhkgalhi pi wi tuku namaxkikan. Jesús xkatsi uma, wa xlakata wa: «Wampi akxni natlawaya [akgtum paskua], wa natasanikgoya limaxkganin, chu mpakgastulun, chu luntunin, chu lakgatsinin; chuna chi akgtsiyaj nalatapaya sampi nila [...] katixokgonikgon» (Luc. 14:13, 14). Biblia wan pi tiku lakgalhamanan nasikulunatlawakan chu «paxuwa tiku makgtaya tiku nitu kgalhi» (Prov. 22:9; Sal. 41:1). Lakgalhamananaw xlakata kamakgtayakan amakgapitsin lu lipaxuwakan. w18.08 21, 22:15, 16

Tamakatsinin nema kinkalakgchinan ni xatakgatsin, ni putum xaxlikana chu xlakata makglakgalhinanin akinin. ¿Tuku nakinkamakgtayayan? Akxilhnitaw pi kilitlawatkan tuku wan xtastakyaw Biblia. Akgtum tastakyaw wan pi akxni wi tiku kgalhtinan akxni nina liwana kgaxmatnit, xatonto chu tamamaxani (Prov. 18:13). Atanu tastakyaw kinkamalakapastakayan pi ni kilikanajlatkan putum tuku kgaxmataw komo ni katsiyaw pi xaxlikana (Prov. 14:15). Xaʼawatiya tastakyaw kinkamasiyaniyan pi maski lhuwata kata la skujnanimaw Jehová ni kiʼakstukan nakinkalipawankanan. Xtastakyaw Biblia lu kinkamakgtayayan xlakata kinkamasiyaniyan la nalimaklakaskinaw xaxlikana tamakatsinin chu pulana naʼakxilhaw komo xlikana tuku lalh chu chuna nalaksakaw tuku tlan. w18.08 7:19

Akxni tamunuyaw, limasiyayaw kxlakatin amakgapitsin latamanin pi tapakgsiniyaw Jehová chu kajwatiya kgalhakgaxmatputunaw. Wa uma tuku limasiyalh Jesús akxni tamunulh, xtachuna la komo xwanima xTlat: «Klipaxuwa ktlawa mintalakaskin» (Sal. 40:7, 8). ¿La makgkatsilh Jehová akxni Jesús tamunulh? Biblia lichuwinan: «Cha nchu alistalh akxni ntamunulh Jesús, tunkun takutli kchuchut. Ka’ukxilhtit, wa akgapun talakkinilh, na ukxilhli kspiritu Dios ntu xtaktama xtachuna ntijtimput, na anta xmima kxokgspun. Cha nchu ntichuwinanka nkakgapun mpi xwankan: “Wa yuma nkinKam nti lu kpaxkiy, wa nti lu klimakgapaxuwakan”» (Mat. 3:16, 17). Jehová lu lipaxuwalh akxni akxilhli xKgawasa, tiku xtapakgsiniya, pi lu xlikana xlakpuwanit naskujnani. Nachuna, Jehová lu lipaxuwa akxni tamakamastaniyaw chu kinkasikulunatlawayan (Sal. 149:4). w18.07 23:4, 5

Akxni Moisés wa «nakkamaxtuniyan» max xkilhchanima pi wa xla chu Aarón. Xtachuwin limasiyalh pi ni maxki kakni Jehová tiku tlawalh ama milagro. Tuku wan Salmo 106:32, 33, [SXP] kgalhmakgtaya tuku lalh: «Akxni [chankgolh] kinatikunkan nak taxtunu xala nak Meribá, tamakgasitsipa Dios, [chu] Moisés nitlan tu akgspulalh kaj wa ixlakatakan. Porque kaj ixlakatakan snun sitsilh, [chu] tsukulh chuwinan kalawaj, [chu] ni lakgatilh Dios» (Núm. 27:14). Tuku tlawalh Moisés ni maxkilh kakni Jehová. Xla kawanilh Moisés chu Aarón: «Wixin ni tlawatit tuku kkawanin» (Núm. 20:24). Xlikana pi tlawakgolh lanka talakgalhin. Makgasata, Jehová xkawaninit putum israelitas pi tiku talalakatawakakgolh nila xʼamakgo tanukgo ktiyat xla Canaán (Núm. 14:26-30, 34). Wa xlakata tlan nawanaw pi Moisés nachuna ni xʼama tanu kTiyat nema xKawanikanit pi Nakamaxkikan xlakata ni kgalhakgaxmatnalh. w18.07 14, 15:9, 12, 13

Komo chatum tala ni way kuchu xlakata sakgalini xtalakapastakni, ¿nixlikana pi ni katiwaw kuchu xlakata ni namakgchakgxniyaw? Xlikana pi chuna. Wilakgolh natalan tiku lu xwakgo kuchu akxni nina xtatayananin Jehová xwankgonit, pero la uku liwana lakpuwankgonit pi ni tsinu nawakgo kuchu. Xlikana pi akinin ni lakaskinaw pi amakgtum nawaparakgo kuchu chu nalipatinankgo (1 Cor. 6:9, 10). Wa xlakata, komo nawaniyaw chatum tala pi kawalh kuchu, ni katilimasiyaniw tapaxkit komo fuerza namaxkiyaw. Kaʼakxilhwi xliʼakxilhtit Timoteo. Akxni xkgalhi akgpuxam kata, liwana xlakpuwanit pi natacircuncidarli, chu uma lu katsan xwanit, pero chuna tlawalh xlakata ni nakamakgchakgxni judíos akxni xkalitachuwinalh Dios. Chuna stalanilh xliʼakxilhtit Pablo (Hech. 16:3; 1 Cor. 9:19-23). ¿Chu akinin? ¿Nachuna lakpuwanitaw wi tuku natlawayaw xlakata nakamakgtayayaw amakgapitsin? w18.06 18, 19:12, 13

Jehová kalimin kxkachikin tiku tlan xnakujkan (Juan 6:44). Akxni lakgapasa tiku ni xtatayana Jehová, ¿la xlilhuwa lakgapasa? Ni lhuwa. Max katsiya tuku wanikan la tasiya chu atanu. Pero lu tanu akxni wix lakgapasa chatum xtatayana Jehová. Maski xalak atanu país, tanu xtalismanin o la tasiya, lhuwa tuku katsiya xpalakata chu nachuna xla mimpalakata. Akgtum liʼakxilhtit, lakapala katsiya pi watiya «tachuwin» chuwinanatit: «akgtum xatlan tachuwin». Kilhchanima pi minchatiykan watiya takanajla kgalhiyatit, watiya tastakyaw kapulalinan chu akxtum kgalhkgalhipatit xasasti kakilhtamaku. Wa uma tuku tlakg xlakaskinka kilikatsitkan xpalakata chatum lataman, xlakata wa uma tlawa pi tlan nalipawanaw chu xlakata lhuwa kilhtamaku natalalinaw. w18.12 21:9, 10

Xlakata Cristo xkapulalima, lakgkgolotsin xalak pulana siglo liwana masiyakgolh pi kstalaninanin Cristo tiku ni Judíos xwankgonit ni xtalakaskin natacircuncidarlakgo (Hech. 15:19, 20). Pero lhuwa Judíos chuntiyaku xkacircuncidarlikgo xlakkamanankan. Max nakgalhskinkana: «Komo Limapakgsin nialhtu litaxtulh akxni nilh Jesús, ¿tuku xlakata mastalh talakaskin pi ni lakapala xlakkaxtlawaka uma taʼakglhuwit?» (Col. 2:13, 14). Makgapitsin tuwa makgkatsikgo nalismanikgo xasasti ta’akgatekgsni. Kstalaninanin Cristo tiku Judíos xwankgonit maklakaskinkgolh lhuwa kilhtamaku xlakata nalakgpalikgo tuku xlakpuwankgo xlakata circuncisión (Juan 16:12). Makgapitsi lu tuwa makgkatsikgolh na’akgatekgskgo pi uma nialh xlimasiya komo lu tlan xtalalinkgo Dios (Gén. 17:9-12). Makgapitsin xpekuankgo xlakata xlakpuwankgo pi nakaputsastalanikan kxkachikinkan xlakata ni xtalakxtumkan xwankgonit (Gál. 6:12). Pero alistalh Cristo kalipulalilh cartas nema tsokgwililh Pablo (Rom. 2:28, 29; Gál. 3:23-25). w18.10 24:10; 25:12

Caifás malakgachalh soldados xlakata nachipakgo Jesús katsisni. Jesús liwana xkatsi pi chuna xʼama la. Wa xlakata akxni xaʼawatiya katawayalh xʼapóstoles, kawanilh pi xputsakgolh espadas. Xlakata wi tuku lu xlakaskinka xʼama kamasiyani (Luc. 22:36-38). Uma katsisni, Pedro lu sitsilh xlakata tuku nitlan xlama, wa xlakata maxtulh xʼespada chu nitlan tuku tlawanilh tiku na xʼanit chipa Jesús (Juan 18:10). Pero Jesús wanilh Pedro: «Kamanu mi [espada] kxputanun, xampi xlipaks wanti [espada] xlimakapawankgolh, na wa nalinikgoy» (Mat. 26:52, 53). Tuku lalh uma katsisni limasiyalh tuku wa Jesús kxʼoración: pi kstalaninanin ni xlimakgtanutkan kkakilhtamaku (Juan 17:16). Wa Dios tiku nalakkaxtlawa tuku ni xaʼakgstitum. Pero akinin, makxtum tawilayaw chu ni latalatlawayaw. Xlikana pi Jehová lu lipaxuwa akxni akxilha pi xkachikin makxtum wilakgo (Sof. 3:17). w18.06 7:13, 14, 16

Satanás fuerza kinkamatlawiputunan xtalakaskin xlakata namakgxtakgaw Jehová. Tlan nakamalakpuwani mapakgsinanin pi ni namastakgo talakaskin nalichuwinanaw Dios. Nachuna, max tiku kata’anaw k’escuela o tiku akxtum kataskujaw nakinkalikgalhkgamanankgoyan xlakata kgalhakgaxmatputunaw xlimapakgsin Dios (1 Ped. 4:4). Nachuna tlan nakamalakpuwani tiku xalak kifamiliajkan pi nakinkamaxlajwanikgoyan nialh na’anaw ktamakxtumit (Mat. 10:36). ¿La tlan natayaniyaw uma tuku nitlan kinkamatlawiputunkanan? Pulana, liwana katsiyaw pi uma chuna nala, xlakata Satanás lu kinkatalatlawaman (Rev. 2:10). Xlipulaktiy, ni kamastaw talakaskin pi uma taʼakglhuwit natlawa pi nialh nalakapastakaw tuku tlakg xlakaskinka: pi Satanás lichuwinan pi skujnaniyaw Dios kaj xlakata wi tuku lakaskinaw chu nialh katiskujnaniw komo nakgalhiyaw taʼakglhuwit (Job 1:9-11; 2:4, 5). Chu xlipulaktutu, kaskiniw Jehová pi kakinkamaxkin litliwakga xlakata natayaniyaw. Kalakapastakwi pi nikxni kintikamakgxtakgni (Heb. 13:5). w18.05 26:14

Maski lakgachunin akxilhaw pi ni kalakgchan kxnakujkan latamanin, ni namastayaw talakaskin pi nialh xlakaskinka nali’akxilha nalichuwinanaw Dios. Xlikana pi lhuwa latamanin ni kinkakgaxmatnikgoyan, pero kuenta kinkatlawakgoyan o kinkaʼakxilhkgoyan. Akxilhkgo pi liwana lhakgananaw, pi ni lixkajni likatsiyaw chu pi ankgalhin litsinaw. Max kintayatkan alistalh natlawa pi nalakgpali tuku lakpuwankgo kimpalakatakan. Wa uma tuku akxilhkgolh Sergio chu Olinda. Xlakan lichuwinankgo: «Makgas kilhtamaku ni kaw lichuwinanaw Dios xlakata akgtum tajatat. Akxni ktaspitwi, latamanin xkinkakgalhskinkgoyan tuku xlanit chu xkinkawanikgoyan pi lu xkinkalakapastakkgoyan». Biblia wan: «Ni kamajaxa mimakan». Komo chuntiya nachanaw talhtsi xla Tamapakgsin, namakgtayananaw «xlakata natamakatsininan kputum laklanka kachikinin» (Mat. 24:14). Xlikana, lu lipaxuwayaw Jehová tlan kinkaliʼakxilhan, xlakata xla paxki putum tiku «limastakgoy lhuwa xtawakatkan» (Luc. 8:15). w18.05 16:16-18

Lata akxni latamanin kgalhikgolh talakgalhin, Jehová limasiyanit pi xla chatum Dios tiku makgpuwantininan. Akxni makglakgalhinankgolh Adán chu Eva, Jehová wi tuku lichuwinalh nema akxni x’akgatekgsnikgolh xkamakgpuwantinilh. Uma tuku lichuwinanka tatekgsa k’Génesis 3:15, niku lichuwinan pi namalakgsputu Satanás chu putum tuku nitlan tlawanit (1 Juan 3:8; Rev. 12:9). Noé xlama kkakilhtamaku niku latamanin ni xkgalhakgaxmatkgo Dios chu kajwatiya xfamilia tiku xkakninanikgo Jehová. Akxni akxilhli pi xtatsamanit tatalatlaw chu talakgxtumit xalimaxana, max xlakpuwa pi nialhla tuku xtlawaka kxpalakatakan latamanin (Gén. 6:4, 5, 9, 11; Jud. 6). Pero Jehová wanilh Noé pi x’ama masputu ama nixatlan kakilhtamaku chu wanilh tuku xlitlawat xwanit xlakata xfamilia xlakgtaxtulh (Gén. 6:13-18). Chuna Jehová limasiyanilh Noé pi xmakgpuwantini. w18.04 15:1, 2

Komo maxananaw o ni lu chuwinanaw, ni kalakpuwaw pi nila katikamakgpuwantiniw amakgapitsin. Xlikana, ni tuwa chuna natlawayaw. Akgtum liʼakxilhtit, akxni pakgachipayaw chatum tala tlan natalitsinaw. Komo xla ni nakinkatalitsinan, kalakapastakwi pi max kgalhi akgtum taʼakglhuwit chu talakaskin pi wi tiku natachuwinan. Max komo kajwatiya nakgaxmatniyaw tlan namakgkatsi (Sant. 1:19). Kimputumkan tlan nakamakgpuwantiniyaw tiku maklakaskinkgo. Mapakgsina Salomón tsokgli: «Akgtum tachuwin nema wankan akxni lakgchan, ¡lu tlan!». Chu lichuwinalh pi «akxni lakalitsinkan makgapaxuwa naku chu akgtum tlan tamakatsinin tlan mamakgkatsininan» (Prov. 15:23, 30). Pablo nachuna lichuwinalh pi akxni likilhtliyaw takilhtlin lu nakinkamatliwakglhan (Col. 3:16; Hech. 16:25). Xlakata tlakg talakatsuwima xkilhtamaku Jehová tlakg talakaskin nalamakgpuwantiniyaw (Heb. 10:25). w18.04 23:16; 24:18, 19