Dispela Marasin—Em Gutpela Long Yu?
OLSEM WANEM? Yu wanpela meri i lapun liklik na yu no save lukim mun moa? Olsem wanem? Dokta i tok yu mas kisim marasin estrojen na yu tingting planti long dispela? I no yu wanpela tasol—planti meri na sampela dokta tu i tingting planti long dispela marasin. Ol i no save, i gutpela ol meri i kisim o nogat. Ating yu bin harim tok olsem dispela marasin inap helpim skin bilong yu na bai klok long bel na ol bun bilong yu i no ken bagarap. Tasol ating yu bin harim tok tu olsem dispela marasin inap kamapim sik kensa long skin bilong yu, olsem long bel o long susu samting.
Ating dokta i tokim yu, sapos yu kisim marasin estrojen wantaim narapela marasin (em projesteron o projestin), orait marasin estrojen i no ken kamapim sik kensa long skin bilong yu. Tasol dispela narapela marasin (projesteron) i save mekim na bai mun i painim yu gen, na em i pinisim gutpela wok em marasin estrojen inap mekim bilong lukautim klok long bel.
Narapela samting i save mekim na planti ol i gat tupela tingting long dispela marasin estrojen em olsem: Sampela dokta i strong long tok, i gutpela ol meri i kisim, na sampela dokta i strong long tok, i no gutpela. Wanpela dokta i tok: “Long nau planti dokta i ting strong bilong dispela marasin long helpim skin i winim strong bilong en long bagarapim skin. Ol meri i wok long i go lapun [klostu olgeta] i sot long dispela marasin long skin bilong ol, na i gutpela long ol i mas kirap long kisim long taim ol i no lukim mun moa na i go inap long ol i dai.”—Nius American Journal of Obstetrics and Gynecology.
Tasol wanpela dokta long Inglan i helpim ol dokta i tok i no gutpela ol meri i kisim dispela marasin. Dispela dokta i bin wok inap 50 yia long skelim ol kain sik kensa na em i gat bikpela save long dispela samting na em i tok: ‘Dispela kain marasin inap bagarapim tru skin bilong meri. Marasin estrojen i kirapim skin long wokim ol nupela hap skin, na ol samting em inap kamapim sik kensa i save pas long en. Olsem na meri i kisim marasin estrojen, dispela inap opim rot na bai sik kensa i kamap long skin bilong em. Olsem na i no gutpela long ol meri.’
No Lukim Mun Moa, na Marasin Estrojen
Taim pikinini meri i winim 11-pela krismas samting, nau tupela kiau (ovari) long bel bilong em i kirap long kamapim dispela marasin estrojen. Dispela marasin i mekim na skin bilong em i wok long kamap olsem bilong meri i bikpela pinis, olsem susu i pundaun samting, na dispela marasin i bosim taim bilong mun i painim em. Inap olsem 40 yia bihain, taim meri i go lapun liklik, nau dispela marasin i no kamap strong insait long skin, olsem na meri i no lukim mun moa na em i no inap kisim bel moa. Bihain tupela kiau bilong meri i pinis olgeta long kamapim marasin estrojen. Ating nau gutpela taim bilong meri i kirap—ating em i no gat bikpela wok moa long lukautim ol pikinini samting, na em inap kirap mekim sampela nupela samting o lain long mekim sampela nupela wok.
Tasol taim dispela marasin estrojen i pinis long skin bilong meri, sampela hevi bilong liklik taim na bilong longtaim inap kamap. Bilong stretim ol dispela hevi, namel long yia 1940 na 1949 samting, ol dokta i bin kirap tokim ol meri long kisim marasin estrojen ol man i wokim long haus faktori. I kam inap long yia 1975 na inap olsem 6 milion meri i wok long kisim dispela marasin. Tasol long dispela taim ol i harim tok olsem wanpela kain sik kensa (endometrial) bilong bel, olsem long bilum bilong pikinini, i save painim planti meri i kisim dispela marasin, winim ol meri i no save kisim. Na sampela dokta i tok, sik kensa bilong susu i save kamap long skin bilong ol meri i save kisim dispela marasin. Em nau, ol dokta i no strong moa long givim dispela marasin long ol meri. Tasol ol man i wok long painim rot bilong daunim wok nogut bilong dispela marasin, na long 1980 samting ol i tokaut olsem, sapos meri i kisim marasin projestin tu wantaim, orait marasin estrojen i no inap kamapim sik kensa long skin bilong em. Orait, nau planti meri long olgeta hap i kirap gen long kisim dispela marasin estrojen.
Bilong wanem ol i save amamas long dispela marasin? Long wanem em i save pasim tuhat i save kamap wantu tasol long skin bilong ol, na i save mekim na ol inap amamas yet long slip wantaim man bilong ol, na i helpim klok long bel na ol bun long i stap strong.
Tuhat, na Ol Narapela Hevi
Taim meri i no lukim mun moa, planti taim wantu tasol tuhat i save kamap nating long skin bilong em. As bilong dispela em olsem: Marasin estrojen i pinis long skin. Taim dispela tuhat i laik kamap, skin long pes na nek na bros bilong meri i go retpela, na nau meri i pilim hat nogut tru, na sampela taim tuhat i no pilai long skin. Dispela samting i save painim planti meri em ol i no lukim mun moa. Dispela i no nogutim tumas sampela meri, tasol i givim bikpela hevi tru long sampela. Tuhat i pulap long klos bilong ol na ol i sem long i stap wantaim ol narapela manmeri, o tuhat i pulap long sitbet long nait na ol i no inap slip.
Na taim marasin estrojen i wok long pinis long skin bilong meri, nau rot bilong pikinini i kamap i go drai na i no strong moa. Dispela samting i mekim na taim meri i slip wantaim man bilong em, em i pilim nogut, o pilim pen, o tupela i no inap slip wantaim. Sampela meri i ting olsem, em hevi bilong ol meri i go lapun na ol i no inap senisim, na ol i ting nau bai ol i no inap slip moa wantaim man. Tasol sapos meri i kisim marasin estrojen, dispela hap insait long skin bilong em i no ken i go drai.
Wanpela hevi i save painim ol meri i go lapun, em sik osteoporosis. Dispela sik i mekim na ol bun bilong meri i no strong moa, long wanem, tupela samting bilong strongim ol bun i lus long skin, em kalsiam na protin. Bun i no strong moa na i save bruk. Sapos dispela kain sik i kamap strong long skin bilong meri, ating taim em i mekim liklik wok tasol, olsem apim sospen, bai han bilong em i bruk. O ating em i kus tasol na bai wanpela bun long banis i bruk! Taim man o meri i go lapun, nau ol bun bilong em i no strong moa, tasol dispela hevi i save kamap kwik long skin bilong ol meri taim ol i no lukim mun moa.a Dispela hevi i bagarapim moa yet ol meri i save smok na dring.
Dispela sik bilong bun i wok long kamap insait long skin na i no gat sampela mak i kamap pastaim na bai man o meri i ken save em i gat dispela sik. Taim wanpela bun bilong em i bruk, nau em i save. Tasol long dispela taim, sik i kisim em pinis na ating i no gat rot bilong stretim. Olsem wanem? Ating meri i ken kisim planti kalsiam? Dispela i no inap helpim ol bun long i stap strong sapos i no gat marasin estrojen tu wantaim. Tasol kalsiam i bikpela samting bilong strongim bun, olsem na ol dokta i save tokim ol meri long kisim kalsiam wantaim marasin estrojen. Marasin estrojen i helpim skin long kisim gut kalsiam.
Sik Bilong Klok
Long Yurop na Amerika, sik bilong klok i save kilim i dai planti meri em ol i no save lukim mun moa. Orait, sapos ol i kisim marasin estrojen, yu ting dispela inap helpim skin bilong ol na bai sik i no ken painim klok? I gat planti samting i makim olsem dispela marasin inap pasim rot bilong dispela kain sik. Dispela marasin i save kamapim gutpela samting (kolestrol HDL) insait long blut, na daunim samting nogut (kolestrol LDL). Namel long yia 1976 na 1982, wanpela lain (Nurses’ Health Study) i bin glasim skin bilong 121,700 meri, na save ol i kisim i makim olsem ol meri i save kisim marasin estrojen, dispela i daunim sik bilong klok (inap 70 pesen) long skin bilong ol; tasol ol meri i no save kisim dispela marasin, em sik bilong klok i save painim planti.
Em nau, ol dispela save ol i kisim long marasin estrojen inap kirapim yumi long ting olsem i gutpela long ol meri i kisim. Tasol i gat sampela samting nogut bilong en tu, olsem na nogut yu hariap i go tokim dokta long givim long yu. Yu mas tingting gut pastaim.
Sik Kensa, na Marasin Projesteron
Sapos meri i kisim marasin estrojen tasol, dispela i save kirapim skin long wokim planti nupela liklik hap skin insait long bel, olsem long bilum bilong pikinini. Dispela samting inap mekim na bai sik kensa i kamap long dispela hap. Dispela kain sik kensa (endometrial) i save kamap long bel bilong planti meri em ol i no lukim mun moa (inap olsem 1 long olgeta 1,000). Na dispela kain sik kensa i save kisim planti moa em ol i save kisim marasin estrojen (inap olsem 4-8 long olgeta 1,000). Na ol meri i kisim bikpela marasin estrojen inap longtaim, dispela kain sik kensa i save kisim planti moa yet (inap olsem 10 long olgeta 1,000). Sampela dokta i ting, dispela marasin i as bilong sampela sik moa bilong ol meri.
Bilong pasim rot bilong ol dispela kain sik, ol dokta i save tokim ol meri long kisim marasin estrojen na marasin projestin tu wantaim, long wanem, dispela narapela marasin i daunim ol samting nogut marasin estrojen inap mekim long skin bilong meri, olsem kamapim sik kensa samting. Dokta Lila Nachtigall na Joan Heilman i raitim wanpela buk i stori long marasin estrojen na ol i mekim toksave olsem: ‘Sapos ol dokta i no bin katim yu na rausim bilum bilong pikinini, orait yu mas kisim marasin projesteron wantaim marasin estrojen. Sapos yu laik lusim marasin projesteron, orait yu mas lusim marasin estrojen tu. Marasin projesteron i mekim na i orait yu kisim marasin estrojen.’
Tasol sapos yu kirap kisim marasin projesteron wantaim, dispela tu inap kamapim sampela hevi long skin bilong yu. Wanpela hevi em olsem: Sapos yu kisim dispela tupela marasin wantaim, orait bai mun i painim yu gen. Na wanpela bikpela hevi inap kamap em olsem: Marasin projesteron inap pasim gutpela wok marasin estrojen i mekim long klok. Na yu mas tingting gut long kisim marasin estrojen, long wanem, dispela marasin inap helpim yu, tasol em inap kamapim sik kensa long susu.
Kirap long 1974 planti lain, inap olsem 30 samting, i bin wok long kisim save olsem marasin estrojen i save kamapim sik kensa long susu o nogat. Ol i kisim save olsem, sapos meri i kisim dispela marasin inap liklik taim tasol, marasin i no mekim dispela wok nogut. Tasol i narapela kain sapos meri i kisim inap longtaim. Sampela lain long Amerika na long Yurop ol i skelim dispela samting na ol i tok, sapos meri i kisim longtaim, winim 15 yia samting, dispela sik inap kamap long susu. Tasol sampela narapela lain i wok strong long skelim dispela samting na ol i tok, maski meri i kisim longtaim, dispela i no inap kamapim sik kensa long susu.
Yu Bai Kisim o Nogat?
Dokta Isaac Schiff bilong wanpela bikpela skul bilong lainim ol dokta (Harvard Medical School) em i tok, ‘Ol wan wan meri yet i mas toktok gut wantaim dokta na tingting gut, em bai kisim dispela marasin o nogat.’
Sampela meri i no laik kisim ol dispela kain marasin, na ol i kisim narapela samting bilong helpim ol. Sampela i kisim vitamin E, na dispela i helpim ol long daunim tuhat na i no kamap planti taim. Na maski yu kisim marasin estrojen o nogat, sapos yu kisim gutpela kaikai na yu save eksasais, dispela inap helpim yu long strongim klok long bel na ol bun bilong yu.
Tasol sapos yu kisim marasin estrojen o yu mekim narapela samting bilong daunim sik, dispela i no inap mekim na bai yu kamap yangpela gen o yu no i go lapun. Kingdom bilong God tasol inap mekim dispela samting. (Matyu 6:10) Tasol taim bilong Kingdom i mekim olsem i no kamap yet, na long dispela taim nau marasin estrojen i helpim sampela meri em ol i no lukim mun moa.
[Ol Futnot]
a Marasin testosteron i stap long skin bilong ol man na dispela i helpim bun bilong ol long i stap strong.
[Piksa long pes 15]
Sapos dokta i tok yu mas kisim marasin estrojen, toktok gut wantaim em pastaim long ol samting nogut dispela inap mekim long yu