Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Pasin Bilong Dring Oltaim—Em i Kamapim Tupela Hevi
Wanpela nius bilong Holan (Onze Wereld) i kamapim ripot bilong wanpela lain (Worldwatch Institute) olsem: Pasin bilong dring oltaim inap bagarapim wok bisnis na pinisim mani samting bilong ol kantri i no gat wok bisnis long en, olsem bikpela dinau long narapela kantri inap bagarapim kantri, o pe bilong ol samting i go antap, o gavman i mekim nabaut long mani samting—ol dispela tu inap bagarapim kantri. Olsem: Long Papua Niugini planti famili i save tromoi 30 pesen bilong pe bilong ol i go long baim bia samting. Long wanpela kantri long Afrika (Burkina Faso), ol man i save tromoi bikpela hap mani ol i kisim bilong baim bia. Man i dring oltaim em i no inap wok strong long gaden samting, olsem na dispela inap mekim na i no gat planti kaikai long kantri. Pikinini bilong ol dispela kain man i kisim bikpela hevi long dispela samting. Long wanpela biktaun bilong Gwatemala, long olgeta 100 100 pikinini, 33 i no gat planti gutpela kaikai, long wanem, papa o mama i dring oltaim. Dispela nius (Onze Wereld) i tok, pasin bilong dring oltaim i save kamapim tupela bikpela hevi, olsem: Mani bilong gavman i go daun na pe bilong ol samting bilong pinisim sik i go antap. Olsem: Long bikpela haus sik long Trinidad, long olgeta 100 100 man i slip long en, 47 i gat sik long wanem, ol i dring oltaim.
Narapela Kain Pasin Stil
Long Saut Afrika planti man i lusim ples na kam long ol biktaun, olsem na namba bilong ol man i no gat wok mani i go antap. Pe bilong ol samting tu i go antap, olsem na bilong painim kaikai planti man i mekim narapela kain pasin stil long ol bikpela stua. Nius (Security Focus) i tok, nau long ol bikpela stua, karamap bilong planti kaikai i op, long wanem, planti man i hangre. Ol i kam insait long stua na opim karamap bilong wanpela kaikai, na ol i kaikai. Ol i no baim. Ol man i no lukim ol i stil, long wanem ol dispela stilman i no holim wanpela samting, nogat; samting ol i stilim i stap pinis long bel bilong ol.
Slipim Pikinini na Sik SIDS
Long olgeta yia sik SIDS (olsem bebi i dai wantu tasol) i kilim i dai planti tausen bebi long olgeta hap graun. Dispela sik i winim olgeta narapela sik long kilim i dai bebi taim em i gat sampela mun tasol. Ol man i no save yet long as tru bilong dispela sik. Tasol wanpela nius (International Herald Tribune) bilong Paris i tok, ol saveman bilong ol sik em ol i stap long olgeta hap graun ol i bin bung long Ostrelia bilong toktok long dispela sik. Ol i tokaut long ol papamama olsem: ‘Taim pikinini i slip no ken larim em i slip long bel bilong em.’ Taim ol i skelim dispela sik, i olsem planti pikinini i slip long bel em ol i dai long dispela sik (SIDS), winim ol pikinini i slip long baksait o sait bilong em. Ol dispela dokta i tok, sapos ol papamama i save long gutpela rot bilong slipim pikinini, planti tausen pikinini i no ken dai long sik SIDS.
Wanpela Buk i Winim Ol Narapela
Wanem buk i senisim pasin na sindaun bilong planti man? Em Baibel tasol. Baibel i winim ol narapela buk, long wanem, em i bin stiaim tingting na wokabaut bilong planti man. Wanpela lain i bin skelim pasin bilong ol man long kaunim ol buk. Taim ol i skelim 2,032 memba bilong wanpela klap i save mekim wok long ol buk, dispela i soim olsem, ol i tromoi 9-pela aua long olgeta wan wan wik long kaunim ol buk na 12-pela aua long olgeta wan wan wik long lukim televisen. Tasol yumi gat askim olsem: Ol dispela aua ol i tromoi long kaunim ol buk, ol i kaunim Baibel tu o nogat?
San i Holim Skin
Wanpela nius (The Toronto Star) i tok, ‘insait long 8-pela yia (olsem 1984-1992), sik kensa long skin bilong ol man long Kanada i go antap olsem 235 pesen.’ Ol man i skelim dispela samting i tok long olgeta 7-pela 7-pela man bilong Kanada, wanpela bai kisim sik kensa long skin. Bilong wanem ol i kisim dispela sik? Wanpela lain long Kanada (Dermatology Association) i save skelim ol sik bilong skin i tok, as bilong sik kensa long skin, em san i holim skin bilong ol dispela man. Wanpela dokta bilong ol sik bilong skin (Gary Sibbald), em i tok, ‘sapos san i holim skin na ol liklik buk i gat wara i kamap long skin, man inap kisim sik kensa long skin.’ Dispela dokta i tok moa: ‘Man i laik bai san i holim skin bilong em, dispela i no gutpela. Em i bagarapim skin.’ Wanpela nius (The Globe and Mail) i tok, taim man i larim san i holim skin, ‘i gat ol liklik baret baret na ol mak mak i kamap long skin, na kain kain sik kensa bilong skin.’ Bilong lukautim gut skin, ol i tok yumi mas putim gutpela marasin long skin na san i no ken holim tumas skin, na tu yumi mas karamapim gut laplap long skin. No ken larim san i holim tumas skin namel long 10 klok moningtaim i go inap 3 klok apinun, long wanem, long dispela taim san i strong tumas.
Ol Man i Mas Harim
Planti taim man i ring long telefon em i mas wet, olsem na planti taim ol kampani i mekim wok long dispela samting. Ol i mekim wanem? Taim man i holim telefon na wet, kampani i kamapim planti kain kain toksave long ol kaikai o kago samting ol i gat long stua. Wanpela kampani bilong Amerika i laik amamasim ol man i ring, olsem na wanpela man yet i kamapim ol toksave long telefon, i no olsem wanpela nek nating ol i pilaim i go i go long wanpela masin, nogat. Dispela kampani i tok, winim 13,000 man i save telefon long ol long olgeta de, olsem na sampela taim man i ring em i mas wet inap 10 minit samting. Wanpela nius (The Economist) i tok, ol man bilong kampani i toktok wantaim man i telefon, na pilaim musik, na toksave long taim bilong klok, na tu, toksave long wanem wanem samting i stap long stua bilong ol. Na tu, taim man i telefon na wet i stap, man bilong kampani bai toksave long em i mas wet hamas minit moa na em inap tok wantaim dipatmen o man em i laik toktok wantaim em. Dispela kampani i tok, nau planti man i no kros olsem bipo, maski ol i mas holim telefon na wet i stap. Olsem na nau planti man i save ring, long wanem dispela kampani i mekim gutpela pasin long ol.
Narapela Lain i No Laikim Narapela Lain Long Yurop
Taim ol i skelim tingting bilong ol man long Yurop long ol i ting olsem wanem long ol narapela narapela lain, dispela em i kamapim sampela samting nogut. Nius (The European) i tok, ‘ol i skelim tingting bilong 13,000 man long 12-pela kantri long Yurop na planti bilong ol i nolaik tru long ol liklik lain man bilong ol narapela kantri i sindaun long kantri bilong ol.’ Ol i no laikim ol dispela man, long wanem, ol i gat narapela skin, o ol i bilong lain Juda samting, o ol i kisim wok mani na asples nogat, na tu, sampela i kros long wanem, bipo ol dispela narapela lain i laik kisim hap graun bilong ol. Dispela lain i skelim tingting bilong ol dispela man, ol i kisim save olsem: Ol Jeman i sindaun long kantri Polan, na ol Polan i no laikim ol, na ol Polan i sindaun long Jemani, na ol Jeman i no laikim ol. Ol man bilong Hangari i no laikim ol man bilong Romenia na ol Balgeria i no laikim ol man bilong Turki, long wanem, bipo ol Turki i bosim Balgeria. Narapela samting i kamapim dispela pasin birua em lotu. Wanpela man bilong Frans i save draivim taksi em i gat tok olsem: ‘Ol Not Afrika i laik subim kantri Frans long kisim lotu Islam.’ Tru tumas, bilong kamapim pasin wanbel long Yurop i gat hatwok yet.
Ol Mama i No Gat Poroman Marit
Nau tasol wanpela ripot i stori long ol meri i karim pikinini long ples Kosta Rika long 1990. Insait long olgeta 100 100, inap 33 ol i meri singel, ol i no marit. Inap 16 pesen bilong ol dispela meri i no winim yet 19 krismas. Long 1990 i gat 81,939 bebi i bin kamap long Kosta Rika. Long ol dispela 81,939 bebi, 30,119 i gat mama em ol i singel, na 50,411 i gat papa na mama ol i marit pinis. Ol narapela bebi, mama bilong ol i stap wanpis, olsem man i bin dai, o mama i bin katim marit, o mama i bin lusim man bilong em. Long wanpela nius bilong Kosta Rika, 360 bebi i gat mama i no winim yet 15 krismas, na 12,578 bebi i gat mama i gat 15 i go inap 19 krismas tasol.
Televisen na Gris Kolestrol
Ol pikinini i sindaun na lukim televisen oltaim, ol i wok long bagarapim tingting bilong ol na ol rop bilong blut. Wanpela yunivesiti (California-Irvine) i skelim 1,000 yangpela i no winim yet 20 krismas na ol i kisim save olsem: Ol dispela yangpela i save sindaun na lukim televisen tupela i go inap 4-pela aua long olgeta de, ol inap kisim planti gris kolestrol long skin, winim ol yangpela i no save lukim televisen planti aua. Wanpela nius bilong helt (Prevention) i kamapim tok bilong wanpela saveman (Dr. Kurt V. Gold) bilong dispela yunivesiti (California-Irvine). Em i tok: ‘Sapos ol yangpela i gat planti gris kolestrol ol inap kisim sik bilong klok taim ol i yangpela yet.’ Dispela saveman i tok moa olsem: ‘Dispela pasin bilong sindaun longtaim na lukim televisen i save kamapim planti pasin kranki olsem—skin i no kisim planti eksasais, na taim ol i lukim televisen na kaikai, ol i kaikai samting i no gutpela tumas olsem sispop, krim ban o loliwara.’