Kot Bilong Misin Long Meksiko—Olsem Wanem Em i Kamap?

YU KEN ting olsem yu sanap long kot bilong wanpela misin i laik subim yu long bihainim ol bilip bilong en. Yu no save husat i sutim nating tok long yu na yu no save long rong yu bin mekim. Kot i no tokaut long as na ol i holim yu​—yu yet i mas tokim ol long dispela samting na tokim ol long rong bilong yu na kolim nem bilong man i bin sutim tok long yu.

Taim yu bekim tok long kot, yu mas was gut. Nogut yu mekim wanpela tok ol i no kotim yu long en, na bai hevi bilong yu i go bikpela moa! Na nogut yu popaia na mekim wanpela tok na nau yu kamapim wanpela man, tasol em i no gat asua long dispela samting ol i kotim yu long en.

Tasol sapos yu no kamapim wanpela rong, ating ol bai mekim sampela samting nogut tru long yu, olsem kapsaitim bikpela hap wara i go daun insait long maus bilong yu. O ating ol i pasim rop long han lek bilong yu na slipim yu long wanpela tebol na isi isi taitim rop inap long yu pilim bikpela pen tru. Kot i kisim pinis olgeta samting bilong yu​—mani, kago, graun, na ating ol i no ken bekim ol samting bilong yu. Olgeta samting ol i mekim, ol i mekim long pasin hait. Sapos kot i tok yu mekim tru rong ol i kotim yu long en, ating ol bai rausim yu long kantri o kukim yu long paia taim yu stap laip yet.

Long taim bilong yumi long nau i hatwok long pilim ol dispela pasin nogut tru wanpela misin i bin mekim, a? Tasol sampela handet yia i go pinis kain samting olsem i bin kamap long Meksiko.

Ol Asples i Mas Kisim Bilip

Long yia 1500 samting ol Spen i kam long wanpela kantri nau yumi kolim Meksiko na daunim ol asples. Tasol ol i no daunim ol man tasol, nogat; ol i daunim lotu bilong ol tu. Tasol planti pris Katolik i no givim bel long skulim ol asples long tok bilong Baibel, olsem na ol asples i lain tasol long ol lo na pasin bilong lotu Katolik. Na ol pris i no lain long tok ples bilong ol Meksiko na ol i no skulim ol Meksiko long tok ples Latin, em tok ples ol bilip bilong misin i stap long en.

Sampela i ting i gutpela ol asples i skul long olgeta samting bilong lotu, tasol sampela i gat tingting olsem bilong wanpela bruder, em Domingo de Betansos. Wanpela man bilong raitim buk (Richard E. Greenleaf) i kamapim tingting bilong dispela bruder olsem: ‘Em i ting i gutpela ol i no skulim ol asples long tok ples Latin, nogut ol i save ol pris i no gat save.’​—Buk Zumárraga and the Mexican Inquisition.

Ol Asples i Kot

Sapos ol asples Meksiko i no laik insait long dispela nupela lotu, misin i tok ol i man bilong lotuim ol god giaman, na misin i bin givim bikpela strafe long ol. Olsem: Long ai bilong ol man, ol i bin wipim wanpela asples 100 taim, long wanem, em i bin lotuim ol god haiden bilong em. Dispela man i bin putim ol god bilong em insait long graun aninit long wanpela piksa holi bilong misin taim em i giaman olsem em i lotuim dispela piksa “Kristen.”

Tasol Don Kalos Ometoksin, wanpela hetman bilong Teskoko, na bubu pikinini bilong king bilong ol Astek, em Nesahualkojotl, i bin tokaut long pasin nogut bilong misin. Greenleaf i tok: ‘Misin i kros nogut tru long Don Kalos, long wanem, em i bin tokim ol asples long ol pasin nogut ol bruder i save mekim.’

Bruder Juan de Sumaraga i save bosim wok kot long dispela taim, na taim em i save long tok bilong Don Kalos em i tokim ol man long go holim em. Ol i sutim tok long Don Kalos na tok em i wanpela man ‘i lusim bilip bilong misin.’ Long Novemba 30, 1539, ol i pasim em long pos diwai na kukim em long paia. Planti narapela asples i bin kisim strafe, long wanem, misin i tok ol i bin wokim marila o posin samting.

Misin i Kotim Ol Narapela Man

Sapos ol man bilong narapela kantri i kam sindaun long Meksiko na ol i no laik insait long lotu Katolik, misin i sutim nating tok long ol, na tok ol i man i lusim bilip bilong misin Katolik, o ol i bilong lotu Luteran o lotu Juda. Ol i bin mekim olsem long wanpela famili Potugal, em famili Kavayal. Misin i sutim tok nating long ol na tok ol i insait long lotu Juda. Kot Bilong Misin i bagarapim skin na givim bikpela pen long klostu olgeta bilong dispela famili. Yumi ken tingim pasin nogut misin i bin mekim long dispela famili taim yumi tingim tok kot i bin autim taim ol i laik givim bikpela pen long wanpela bilong famili Kavayal. Kot i tok olsem: ‘Donya Mariana de Kavayal i mas dai. Ol i mas pasim ring ain long nek bilong em inap long em i dai pinis, na bihain kukim skin bilong em long bikpela paia inap long skin i kamap olsem sit bilong paia. Na i no gat wanpela samting i ken stap bilong ol man i ken tingim em.’ Na ol i bin mekim olsem.

Taim wanpela man bilong narapela ples i laik daunim strong bilong ol pris, ol i kotim em. Ol i bin sutim tok long wanpela kain man olsem, em Don Gilyen Lombado de Gusman. Ol i tok em i laik helpim ol Meksiko long i stap fri. Tasol kot bilong Ofis Holi i sutim narapela tok long em bilong putim em long kot. Ol i tok, em i save lukluk long ol sta bilong painim save long ol samting bai kamap bihain, na em i save bihainim lotu bilong Kalvin. Taim em i stap kalabus em i kamap longlong. Bihain, long Novemba 6, 1659, ol i pasim em long pos diwai na kukim em long paia taim em i stap laip yet.

Wanpela man bilong raitim buk (Don Artemio de Valle-Arizpe) i stori long dispela taim olsem: ‘Ol i pasim ol man long pos diwai na pasim ring ain long nek bilong ol. Nau blakpela smok na retpela lait bilong ol paia holi i kirap. Wantu Don Gilyen i larim skin bilong em i go slek na dispela ring ain i pasim nek bilong em, i kilim em i dai. Bihain paia i kukim olgeta skin bilong em. Inap 17 yia em i bin stap long ol kalabus nogut bilong Ofis Holi na karim bikpela hevi tru. Isi isi ol paia i dai, na taim ol i dai olgeta, sit bilong en tasol i stap na lait bilong sit tasol i stap long tudak.’​—Buk Inquisition and Crimes.

Wok Bilong “Ofis Holi” i Kirap

Olsem yumi save pinis, planti asples na ol man bilong narapela kantri, em ol man i kamap olsem man bilong ples, ol i bin kisim bikpela strafe. Na sampela bilong ol i dai, long wanem, ol i tokaut long wok nogut bilong dispela nupela lotu o ol i no laik insait long en. Dispela i mekim na pastaim ol bruder na bihain ol bisop ol i kirapim Kot Bilong Misin. Tasol namba wan Bikman Bilong Kot long Meksiko, em Don Pedro Moya de Kontreras. Em i lusim Spen na kam long Meksiko long yia 1571 bilong kirapim kot (Tribunal of the Holy Office of Inquisition). Wok bilong dispela kot i pinis long yia 1820. Olsem na kirap long 1539 i go inap 300 yia, misin Katolik i bin putim bikpela hevi long ol man, o bagarapim skin bilong ol na givim bikpela pen long ol, o kilim ol i dai sapos ol i no insait long lotu Katolik.

Taim ol i sutim tok long wanpela man, bihain ol i givim bikpela pen long em inap long em i tokaut olsem em i gat rong. Na kot i no laik man i tokaut olsem em i no gat rong. Ol i laik em i tok olsem em bai lusim ol narapela pasin i no stret long lotu Katolik na em bai orait long ol bilip Katolik. Kot bai lusim em sapos man yet inap truim tok olsem em i no bin mekim rong, o kot i no inap painim rong bilong em, o sapos man i tokaut long rong bilong em na tanim bel. Sapos em i bin tokaut long rong bilong em na tanim bel, kot i save raitim tok olsem man i nolaik tru long samting em i bin mekim na em i tok promis olsem em bai wok long stretim dispela samting. Ol i raitim pinis, na nau ol i save kaunim long ai bilong ol man. Tasol maski man i kamapim rong bilong em o nogat, kot i save kisim olgeta samting bilong em​—mani, kago, graun samting. Na man i mas baim kot long bikpela mani. Sapos kot i tok dispela man i gat rong, ol i save putim em long han bilong gavman na gavman i save givim strafe long em. Planti taim dispela strafe em pasin bilong pasim man long pos diwai na kukim em long paia taim em i stap laip yet, o liklik taim tasol paslain long ol i kukim em, ol i kilim em i dai.

Taim ol i laik kilim man i dai long ai bilong ol man, ol i save mekim wanpela bikpela bung. Ol i tokaut long ol man bilong taun bambai ol i ken save long de na ples bilong kam na bung. Long dispela de stret ol i bin makim, ol man i lusim ol kalabus bilong Kot Bilong Misin. Ol kalabusman i pasim wanpela kain laplap ol i kolim sambenito, em laplap i no gat han bilong en. Na ol i holim kandel, na rop i pas long nek bilong ol, na wanpela kain hat i gat poin (coroza) i pas long het bilong ol. Nau wanpela man i kaunim pepa i kamapim ol rong bilong ol kalabusman, em ol rong ol i bin mekim long lotu Katolik, na bihain misin i kolim strafe wan wan man bai kisim.

Long dispela rot planti man i kot na kisim bagarap long nem bilong lotu. Ol man i sanap na lukim ol man i dai long pos diwai, ol i save​—ol pris i no gat sori liklik​—ol i gat hatpela pasin tasol.

Pasin Birua Long Lotu i Kristen Tru

Krais Jisas i tokim ol disaipel bilong em long helpim ol man long kam insait long lotu i Kristen tru. Em i tok: “Yupela i mas i go mekim olgeta lain manmeri i kamap disaipel bilong mi. Na yupela baptaisim ol long nem bilong Papa na bilong Pikinini na bilong Holi Spirit. Na yupela lainim ol long bihainim olgeta tok mi bin givim long yupela.”​—Matyu 28:​19, 20.

Tasol i no gat wanpela taim Jisas i tok yumi mas subim man long insait long lotu. Nogat. Jisas i tok: “Sapos wanpela man i no laik kisim yupela i go long haus bilong en, na i no laik harim tok bilong yupela, orait taim yupela i lusim dispela haus o dispela taun yupela i mas rausim pipia graun i stap long lek bilong yupela.” (Matyu 10:14) God i Gat Olgeta Strong, em Jehova, em yet i mas skelim ol dispela man i no laik harim tok, i no wok bilong yumi ol Kristen long subim ol long harim tok.

Olsem na yumi save, taim Kot Bilong Misin long wanpela hap bilong graun i bin mekim wok bilong en, em i bin mekim ol samting i no stret long ol lo Kristen.

Long nau Meksiko i orait long olgeta lotu, olsem na ol man i gat rot long bihainim laik bilong ol yet long lotuim God. Tasol ol man i no inap lusim tingting long ol pasin nogut i bin kamap bipo. Inap planti handet yia misin i mekim wok “holi” bilong ol long subim ol man i kam insait long misin, na misin i bin givim bikpela pen long ol, na dispela samting i stap olsem wanpela mak nogut long Misin Katolik long Meksiko.