Yu Ting Mun i Save Stiaim i Stap Bilong Yu?

INAP planti tausen yia pinis, ol man i bilip olsem mun i save stiaim sampela samting long i stap bilong ol samting bilong graun. Ol i ting olsem pasin bilong mun long i go bikpela na liklik, dispela i save mekim sampela samting long ol diwai na plaua, na ol animal, na ol manmeri tu. Save ol saientis bilong nau i bin kisim i kamapim olsem sampela olpela bilip olsem i no tru, tasol sampela bilip i stap yet. Save ol saientis i kisim i kamapim wanem samting?

Sampela man i bilip olsem pasin bilong mun long senis senis, dispela i save stiaim pasin bilong ol plaua samting long kamap bikpela. Olsem na ol i save mekim wok long ol kalenda bilong skelim wanem taim bai ol i planim ol plaua, o putim pekpek bilong kakaruk samting long gaden, o pulimapim wain long botol, o wokim jem long ol prut samting. Ol i mekim olsem, long wanem, ol i bilip olsem sapos ol i mekim sampela wok taim bikpela bilong mun i no stret long wok ol i laik mekim, orait wok bai i no inap kamap gutpela. Wanpela nius i tokim ol man bilong wokim gaden: “Ol sayor i bilong kaikai nau tasol, yu mas kamautim taim mun i wok long go bikpela, na taim mun i wok long go liklik, kamautim ol sayor yu laik pulimapim long botol na putim i stap.” Olsem wanem? Tok bilong ol saientis i strongim dispela pasin?

Sampela save ol i kisim i kamapim olsem pasin bilong mun long senis senis i save stiaim pasin bilong ol sayor samting long go bikpela. Tasol planti saientis i no bilip long dispela tok. Ol i tok, pasin bilong mun long senis senis i no wankain long olgeta taim, na ol samting mun i mekim taim em i senis senis, i no kamap ples klia, olsem na i hatwok long mekim traim gen ol wankain wok bilong kamapim klia dispela samting.

Tasol ol i bin kamapim klia sampela samting em mun i save mekim long ol samting long graun. Olsem: Ol i bin kamapim klia olsem haiwara na draiwara​—⁠em samting mun i save kamapim​—⁠em i save stiaim pasin bilong planti liklik liklik binatang long kaikai, na kamapim pikinini, na mekim ol samting.

Sampela ol i tok, sapos mun i kamapim haiwara na draiwara, mun i mas mekim sampela samting long ol man tu, long wanem, bikpela hap (80 pesen) bilong skin bilong man em wara. Na sampela man i save tok olsem pasin bilong mun long senis senis i as bilong sampela sik bilong tingting, na i save stiaim taim bilong mama long karim pikinini, na em i save bosim sik bilong mun em ol meri i save kisim long olgeta 28 28 de samting, em klostu olsem wanpela mun. Orait olsem wanem long ol dispela tok bilong ol?

Ol dokta bilong sik bilong tingting na sik bilong ol meri, ol i bin skelim dispela samting bambai ol i ken save dispela tok i tru o nogat. Tasol save ol i bin kisim i no strongim tumas ol dispela tok. Sampela saveman i tok ol i bin kisim save olsem pasin bilong mun long senis senis i save mekim sampela samting long ol man, tasol sampela saveman i tokaut stret olsem dispela i no tru. Ol i tok, sapos pasin bilong mun long senis senis i stiaim taim bilong mama long karim pikinini, ating long bipo yet ol man inap kamapim klia dispela samting. Na tu, planti saientis i no bilip long ol tok ol man i mekim bilong kamapim olsem mun i save stiaim ol samting long i stap bilong man.a

Tru, saiens i bin kamapim klia olsem mun i save stiaim i stap bilong sampela samting bilong graun i gat laip, tasol i hatwok long save mun i save stiaim planti samting o nogat. Graun na ol samting i stap long ples antap i narakain tru, na long nau yumi no save long planti samting i save stiaim ol dispela samting.

[Futnot]

[Piksa long pes 21]

God meri Selene, ol Grik na Rom bilong bipo ol i ting em i makim mun na ol i lotu long en

[Kredit Lain]

Musei Capitolini, Roma