Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g00 8/8 p. 17-20
  • Stik Suga—I Bikpela Long Ol Narapela Kain Gras

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Stik Suga—I Bikpela Long Ol Narapela Kain Gras
  • Kirap!—2000
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Long Hap Ol i Save Planim Suga
  • Suga Bilong Bipo, na Pasin Bilong Planim
  • Kukim Paslain Long Katim?
  • Faktori Bilong Wokim Suga
  • Liklik Prut Bilong Nu Silan
    Kirap!—1993
Kirap!—2000
g00 8/8 p. 17-20

Stik Suga—I Bikpela Long Ol Narapela Kain Gras

WANPELA MAN LONG OSTRELIA I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!

SAPOS yumi no gat suga, bai yumi mekim wanem? I no olsem ol samting bilong graun bai bagarap, tasol sapos i no gat suga, pasin bilong planti man long kaikai bai i gat bikpela senis long en. Long nau, long planti hap bilong graun ol man i save kaikai sampela suga long olgeta de, na dispela i mekim na pasin bilong wokim suga em wanpela bisnis i stap long olgeta hap.

Planti milion manmeri long ol kantri olsem Kuba, India, Brasil, Afrika, na planti hap moa ol i save planim suga. Bipo, bisnis bilong wokim suga i nambawan bikpela bisnis ol i kisim bikpela mani long en long olgeta hap bilong graun. Yumi inap tok olsem suga i mekim bikpela samting long olgeta hap na i winim planti narapela samting i save kru long graun.

Yu gat laik long kisim sampela save moa long dispela kain gras ol i save mekim bikpela wok tru long en? Orait kam wantaim mipela long hap bilong Kwinslan, Ostrelia, em ol i save planim suga long en. Maski Ostrelia i no gat planti ol gaden suga long en, pasin bilong ol long lukautim ol gaden na wokim suga long faktori i mekim na ol i save salim suga i go long planti narapela hap, winim planti kantri i gat bisnis long planim suga.

Long Hap Ol i Save Planim Suga

Ples i hat na san i strong long wanpela bikpela gaden suga i redi pinis long katim. Isi isi wanpela bikpela masin i kain olsem masin bilong katim wit i wok long bihainim lain suga i kamap longpela pinis. Dispela masin i save katim stik bilong suga na bihain putim i go long wanpela trela em ka i pulim arere long masin. Liklik wara i lus long stik suga ol i katim, na gutpela smel bilong en i kamap long win. Nau ol bai i kisim dispela stik suga i go long faktori na wokim i kamap olsem dispela suga i stap long haus bilong yu.

Long Ostrelia, i no longtaim i go pinis ol i bin katim ol stik suga long naip olsem ol i save mekim yet long planti narapela kantri i gat ol gaden suga. Tingim dispela pasin bilong ol long bipo. Ol wokman i katim stik suga long naip. Ol i tuhat pinis taim ol i bihainim lain na wok long katim suga i karamapim bikpela hap. Olgeta i bihainim wankain pasin long mekim dispela wok, long wanpela han ol i save holim ol stik suga i kru long wanpela as na long narapela han ol i katim. Ol i mekim olsem i go i go. Ol i mekim wok long masol bilong ol taim ol i holim busnaip na katim strong as bilong suga i stap klostu long graun. Ol i tromoi ol stik suga long graun na ol i lainim gut, na bihain ol i kirap na katim narapela lain suga. Long olgeta hap bilong graun dispela pasin bilong katim suga long naip i wok long pinis, long wanem, planti kantri i wok long kisim ol masin samting bilong mekim dispela wok.

Bikpela hap bilong ol gaden suga long Ostrelia i bihainim nambis i go i go inap long 2,100 kilomita, na bikpela rip bilong Ostrelia i stap long dispela hap. (Lukim stori long Kirap!, tok Inglis, bilong Jun 8, 1991, “A Visit to the Great Barrier Reef.”) Kol i no save kam long dispela hap, olsem na suga i save kamap gut tru. Na klostu 6,500 man bilong planim ol gaden suga i save sindaun long ol fam bilong ol yet long dispela hap.

Mipela raun longpela taim pinis long ka na kamap long taun Bandabek, em hap i gat planti gaden suga long en na i stap long nambis bilong Kwinslan. Taim ka i wok long go daun long wanpela liklik maunten, mipela lukim naispela hap tru. Long olgeta hap mipela lukim suga i meknais long win! Na i gat ol kain kain kala tu! Ol i bin planim suga long ol narapela narapela taim, olsem na kala bilong ol gaden i narapela narapela. Sampela hap i grinpela, sampela i lait olsem gol, na ol gaden i stap nating o nau tasol ol i katim, em i stap olsem braunpela.

Mun Julai i no hat tumas olsem ol narapela mun, olsem na em taim bilong katim na memeim suga. I go inap long mun Disemba ol bai katim wanem wanem gaden suga i redi pinis. Nau mipela gat bikpela laik tru long go long faktori bilong wokim suga na lukim ol samting ol i save mekim long ol stik suga. Tasol wanpela i tokim mipela long kisim sampela save long dispela stik suga pastaim, na bihain mipela i ken go long faktori. Bilong mekim olsem mipela go long wanpela hap i no longwe tumas na ol saientis i save wok long en bilong kamapim ol nupela kain suga na skelim ol samting bilong helpim wok bilong planim ol gaden suga i kamap gutpela moa.

Suga Bilong Bipo, na Pasin Bilong Planim

Long dispela hap wanpela saientis i amamas long skulim mipela long dispela stik suga na pasin bilong planim. Pastaim tru suga i bin kamap long ol bikbus bilong Saut-is Esia na Niugini. Suga em wanpela kain gras i bikpela tru; stik suga, gras i raunim haus, wit na rais samting, na mambu, olgeta dispela samting i narapela narapela kain gras tasol. Olgeta dispela samting i save kamapim suga long lip bilong ol taim san i holim, em i olsem fotosintesis. Tasol stik suga i narapela kain liklik, long wanem, em i save wokim bikpela suga tru na dispela suga i stap olsem wara long ol stik bilong en.

Long bipo yet ol i bin planim suga long India. Taim ol ami bilong Bikpela King Aleksander i kam pait long India long yia 327 B.C.E., sampela man bilong dispela ami i gat wok long raitim stori bilong ol samting i kamap ol i tok olsem ol lain India “i kaikai wanpela kain gras i gat samting olsem hani long en, tasol i no hani bilong ol binen.” Kirap long yia olsem 1400 samting, pasin bilong raun na lukim ol narapela hap bilong graun, na wok bilong kamapim ol nupela samting, dispela i mekim na hariap tasol wok bilong planim suga i kamap long planti ol narapela kantri. Long nau i gat planti tausen narapela narapela kain stik suga, na ol gaden suga long 80 samting kantri i save kamapim wan bilion ton suga long olgeta yia.

Long planti hap bilong graun i gat bikpela wok tru long planim suga. Ol i katim katim ol stik suga i go long ol liklik hap inap olsem 40 sentimita, na bihain ol bai planim na bai i gat 1.5 mita i stap namel long ol wan wan stik. Insait long 12 o 16 mun ol liklik stik bai kamapim 8-pela i go inap 12-pela ol narapela stik suga i bikpela pinis. Ol stik wantaim ol lip bilong ol i save go antap inap long 4-pela mita taim ol i bikpela pinis. Pasin bilong wokabaut namel long gaden suga em inap pretim yu liklik. Ating em win tasol i mekim na sampela lip i meknais, o nogut wanpela snek o wanpela rat i mekim. I gutpela yumi lusim dispela hap na sanap long hap ol samting i stap ples klia!

Ol i wok long skelim ol samting bilong pasim ol binatang na sampela kain sik samting i save bagarapim ol gaden suga. Planti samting ol i mekim i gutpela, tasol i no olsem olgeta samting i gutpela. Olsem: Bilong pinisim wanpela kain binatang i wok long bagarapim suga, ol i bin kisim sampela ol rokrok bilong Hawaii i kam long hap bilong not Kwinslan long 1935. Tasol sori tru, i gat planti ol narapela kain kaikai dispela rokrok i laikim, winim ol dispela binatang bilong suga, na bihain ol rokrok i kamap planti tru na bagarapim planti narapela samting long olgeta hap bilong not-is Ostrelia.

Kukim Paslain Long Katim?

Bihain, taim san i go daun pinis, mipela kirap nogut taim mipela lukim wanpela man i stap long gaden bilong em na wokim paia bilong kukim ol stik suga i redi pinis long katim. Em i wokim paia na i no longtaim na paia i kamap bikpela tru. Dispela pasin bilong kukim ol stik suga i mekim na i no gat ol lip na ol narapela samting i pasim ol taim ol i laik katim na memeim ol stik suga. Tasol long nau, planti ol i no save wokim dispela bikpela paia paslain long katim suga. Ol i kolim olsem pasin bilong katim grinpela suga. Dispela i mekim na ol bai kisim bikpela suga moa long faktori, na tu, ol lip samting bai stap na karamapim graun na givim gris long en, na dispela bai pasim ol gras nating long kamap na long taim bilong ren graun i no inap tekewe.

Long nau long ol kantri i gat ol gaden suga, planti ol i wok yet long katim suga long naip, tasol pasin bilong katim suga long masin i wok long kamap bikpela moa. I olsem dispela traipela masin i wokim rot long gaden taim em i katim ol stik, na rausim lip bilong ol na katim i go liklik liklik bilong redim i go long faktori. Insait long wanpela de, sapos man i wok strong em inap katim 5-pela ton suga long naip, tasol i no hatwok long masin long katim 300 ton suga insait long wanpela de. Ol i ken katim suga long wanpela gaden wanpela taim long olgeta yia i go inap long taim suga i no kru gut moa na ol i mas planim nupela gaden suga.

Suga ol i katim pinis i save sting hariap, olsem na wantu ol i mas salim i go long ol faktori. Bilong mekim olsem, long hap bilong Kwinslan i gat ol gaden suga long en ol i wokim ol rot bilong liklik tren, longpela bilong ol rot i olsem 4,100 kilomita. Ol tren i kala kala na i gutpela long lukim taim ol i wok long pulim planti ol trela i gat ol suga i pulap tru long en.

Faktori Bilong Wokim Suga

I gutpela tru long raun long wanpela faktori bilong wokim suga. Namba wan samting yu bai lukim em ol lain trela i wet i stap inap long ol i rausim ol suga i pulap long en. I gat ol traipela masin i memeim ol stik suga na rausim wara bilong en. Bihain ol i mekim drai ol pipia bilong suga na mekim wok long sampela olsem bensin bilong givim paua long faktori olgeta. Na ol lain bilong wokim pepa na ol lain bilong wokim ol haus samting i save baim sampela pipia i stap yet bilong wokim ol samting bilong ol.

Ol i kisim wara long ol stik suga na rausim ol doti bilong en inap wara bilong stik suga i kamap klin tru. Dispela doti ol i rausim, em i olsem graun malumalum na ol i save mekim wok long en bilong putim gris long graun. Na tu, ol i rausim yet ol samting long dispela wara bilong suga na kisim samting olsem hani bilong wokim kaikai bilong ol bulmakau pik samting, na ol samting bilong wokim strongpela dring, na marasin etanol. Bai yumi kirap nogut long lukim pasin bilong mekim wok long olgeta liklik liklik hap bilong stik suga, na ol wok faktori i mekim long en.

Ol i boilim dispela wara bilong suga i klin pinis inap wara i kamap strong liklik olsem hani. Bihain ol i putim ol liklik liklik hap suga i go long en. Nau ol dispela liklik liklik hap suga i wok long go bikpela, na bihain ol i rausim na mekim drai. Ol i mekim olsem na nau i kamap braunpela suga. I gat sampela wok moa ol bai mekim na suga bai i kamap waitpela, i wankain olsem dispela suga ol manmeri i save mekim wok long en long haus.

Em nau, i olsem yu raun na kisim sampela save pinis long ples bilong planim na wokim suga, olsem na ating dispela i mekim na ti na kopi bilong yu bai i swit moa long maus bilong yu. Tasol sapos yu gat sik daiabitis, ating yu mas putim narapela samting long ti o kopi bilong yu i olsem senis bilong suga.

Tru tumas, mipela i kirap nogut long save na pasin bilong dispela Man i bin kamapim dispela kain gras i save kamap planti na i narapela kain tru, em stik suga​—⁠em i bikpela tru long ol narapela kain gras!

[Blok long pes 18]

Tupela Kain Suga

Ol i kisim suga long tupela samting ol i planim long planti ol hap. Dispela stik suga em ol i planim long ol ples hot i kamapim 65 pesen samting bilong ol suga ol i kisim long ol faktori. Na 35 pesen bilong ol narapela suga ol i kisim long wanpela kain kaikai ol i planim long ples kol, olsem long Is na Wes Yurop na Not Amerika. Tasol suga bilong tupela i wankain.

[Piksa long pes 19]

Ol i kukim stik suga paslain long katim

[Piksa long pes 19]

Masin bilong katim suga. Trakta i pulim trela

[Piksa Kredit Lain long pes 17]

All pictures on pages 17, 19, 20: Queensland Sugar Corporation

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim