Buk Bilong Baibel Namba 7—Hetman
Man Bilong Raitim: Samuel
Ples Em i Bin Raitim: Israel
Raitim Pinis: 1100 B.C.E. samting
Taim: 1450–1120 B.C.E. samting
1. Olsem wanem taim bilong ol hetman i narapela kain?
DISPELA buk i stori long sampela samting i bin painim lain Israel. Em i stori long taim ol i bin mekim wok lotu bilong ol spirit nogut, na long taim Jehova i bin marimari long ol manmeri i bin tanim bel na em i bin helpim ol taim em i makim sampela man bilong mekim wok olsem jas o hetman. Sampela jas olsem, em Otniel na Ehut na Samgar na sampela jas o hetman moa i kamap bihain long ol. Taim yumi kaunim stori bilong ol dispela man, dispela i strongim bilip bilong yumi. Man bilong raitim ol tok bilong Buk Hibru, em i tok: “Mi no gat taim bilong stori long Gideon na Barak na Samson na Jepta . . . Ol dispela man ol i bilip long God, olsem na ol i winim pait na daunim ol ami bilong planti king. Ol i mekim stretpela pasin. . . . Ol i no gat bikpela strong, tasol bihain ol i kisim strong. Ol i kamap strongpela man tru bilong pait. Ol i ranim ol bikpela ami bilong ol arapela lain.” (Hi 11:32-34) Bilong inapim 12-pela gutpela jas, olsem hetman, bilong dispela taim, i gat sampela moa olsem Tola na Jair na Ipsan na Jepta na Elon na Apdon na Samson. (Ol i no kolim Samuel olsem wanpela hetman o jas.) Jehova i bin pait bilong helpim ol, na spirit bilong em i bosim ol na ol i mekim wok. Ol i no litimapim nem bilong ol yet, nogat, ol i tok Jehova yet i bin helpim ol na ol i litimapim nem bilong em.
2. Olsem wanem nem bilong Buk Hetman long tok Hibru i stret long dispela buk?
2 Long Baibel Grik Septuagint ol i givim nem Kri·taiʹ long Buk Hetman. Long Baibel Hibru ol i tanim dispela tok Hetman olsem Sho·phetimʹ. Dispela tok Sho·phetimʹ ol i kisim long tok sha·phatʹ, na insait bilong dispela tok i olsem “mekim wok jas o hetman, stretim nem, givim strafe, na bosim,” na dispela tok i makim tru wok bilong ol dispela hetman Jehova i bin makim. (Hi 12:23) Long sampela sampela taim Jehova yet i bin kirapim ol dispela man long mekim wok olsem hetman bilong helpim lain bilong em na bai ol i no kalabus moa long ol narapela lain.
3. Ol i bin raitim Buk Hetman long wanem taim?
3 Ol i bin raitim Buk Hetman long wanem taim? Tupela tok long dispela buk yet i helpim yumi long save long dispela samting. Namba wan tok i olsem: “Ol Benjamin i no rausim ol Jebus i stap long Jerusalem. Olsem na ol Jebus i stap yet wantaim ol Benjamin.” (Het 1:21) Long namba 8 yia bilong Devit i mekim wok king, long yia 1070 B.C.E., em i bin kisim as ples bilong ol Jebus, em “taun i gat strongpela banis.” Olsem na yumi save ol i bin raitim ol tok bilong Buk Hetman paslain long dispela. (2 Sam 5:4-7) Na namba tu tok bilong helpim yumi long save long dispela, em i kamap 4-pela taim, olsem: “Long dispela taim i no gat king i stap long Israel.” (Het 17:6; 18:1; 19:1; 21:25) Olsem na ol i bin raitim dispela tok taim ol Israel i gat king, em bihain liklik long taim Sol i kamap namba wan king bilong Israel long yia 1117 B.C.E. Olsem na yumi save ol i bin raitim ol tok bilong Buk Hetman namel long yia 1117 na 1070 B.C.E.
4. Husat i raitim ol tok bilong Buk Hetman?
4 Husat i bin raitim ol dispela tok? Wanpela gutpela wokboi bilong Jehova i bin raitim ol tok bilong en. Namel long taim ol hetman i bin mekim wok na taim ol king i kirap lukautim lain Israel, Samuel i winim olgeta narapela man long mekim wok bilong Jehova, na em i namba wan profet i bin mekim gut wok bilong em olsem profet. Olsem na i stret sapos em i raitim stori bilong ol samting i kamap taim ol hetman i bosim lain Israel.
5. Olsem wanem yumi inap save long hamas yia ol hetman i bin bosim lain Israel?
5 Buk Hetman i stori long ol samting i kamap insait long hamas yia? Sapos yumi skelim tok bilong 1 King 6:1 dispela bai helpim yumi long save long dispela samting. Dispela ves i tok Solomon i kirap wokim haus bilong Jehova long namba 4 yia bilong em i stap king, na “stat long taim ol Israel i lusim Isip i kam inap [dispela taim], em 480 yia.” (Dispela “480 yia” i makim 479 yia olgeta.) Baibel i stori long sampela hap taim i insait long dispela 479 yia, olsem 40 yia Moses i bin bosim lain Israel long ples wesan nating (Lo 8:2), na 40 yia Sol i bin mekim wok king (Ap 13:21), na 40 yia bilong Devit i mekim wok king (2 Sml 5:4, 5), na 3-pela yia olgeta long taim Solomon i kirap mekim wok king. Sapos yumi rausim dispela 123 yia long dispela 479 yia em 1 King 6:1 i stori long en, i gat 356 yia i stap yet, kirap long taim lain Israel i go insait long Kenan na i go inap long taim Sol i kirap mekim wok king.a Ol samting Buk Hetman i stori long en, i kirap long taim Josua i dai na i go inap long taim bilong Samuel, em inap olsem 330 yia bilong dispela 356 yia.
6. Wanem samting i helpim yumi long save, tok bilong Buk Hetman i tru na yumi inap bilip long en?
6 Yumi inap save tru olsem tok bilong Buk Hetman em i tru na yumi inap bilip long en. Ol Juda i bilip tru olsem tok bilong Buk Hetman em i hap tru bilong Baibel. Ol man bilong raitim ol tok bilong Ol Skripsa Hibru na Ol Skripsa Grik ol i bin kolim tok bilong Buk Hetman, olsem long Song 83:9-18; Aisaia 9:4; 10:26; Hibru 11:32-34. Buk Hetman i kamapim klia ol rong bilong ol Israel na pasin bilong ol long lusim Jehova, tasol em i kamapim gutpela pasin sori bilong Jehova tu. Dispela buk i litimapim nem bilong Jehova olsem Man bilong kisim bek na helpim lain Israel—em i no litimapim nem bilong wanpela hetman bilong graun.
7. (a) Ol samting ol saveman i bin painim insait long graun, olsem wanem dispela i helpim yumi long save olsem ol tok bilong Buk Hetman i stret? (b) Bilong wanem i stret Jehova i tok ol man i lotuim god Bal ol i mas i dai?
7 Ol saveman bilong painim ol samting bilong bipo insait long graun, ol i painim sampela samting i helpim tok bilong Buk Hetman. Ol i painim sampela samting i makim pasin bilong ol Kenan bilong bipo long lotuim god Bal. Baibel i bin stori long dispela pasin, tasol i no gat narapela tok i stori long en. Tasol long kirap bilong yia 1929, ol i bin digim graun long hap em taun Ugarit bilong Kenan i bin stap long en bipo (long nau ol i kolim dispela ples Ras Samra, na em i stap long nambis bilong kantri Siria long hapsait bilong ailan Saiprus). Ol i painim sampela samting i makim olsem lotu bilong Bal i kirapim ol man long tingim mani kago na litimapim ples na mekim ol pasin i gat sem. Olgeta wan wan taun bilong Kenan i gat ples holi bilong lotuim god Bal, na ol i gat ol ples bilong lotuim Bal antap long ol maunten tu. Insait long ol dispela ples ating i gat ol piksa bilong Bal na klostu long ol dispela alta bilong Bal i gat ol pos ston i makim sem bilong Bal. Ol i save kilim i dai ol manmeri olsem ofa bilong god Bal na blut bilong ol i pulap long ol alta bilong Bal. Taim lain Israel i kirap bihainim lotu bilong god Bal, ol tu i givim pikinini man na pikinini meri bilong ol olsem ofa long god Bal. (Jer 32:35) I gat wanpela pos santu i stap, em i makim mama bilong Bal, em Asera. Na i gat god meri Astoret, em i makim meri bilong Bal, em god bilong kamapim pikinini, na taim ol i lotuim dispela god meri, ol i mekim ol kain kain pasin nogut i gat sem, na ol i pasim sampela man na meri i stap long haus lotu bilong ol bilong mekim pasin pamuk. Olsem na yumi ken save i gat wanem as na Jehova i tok long kilim i dai ol manmeri bilong lotuim god Bal na dispela pasin i mas pinis olgeta. Em i tok: “Yupela i no ken marimari long ol. Na i tambu long lotuim ol giaman god bilong ol.”—Lo 7:16.b
HELPIM YUMI OLSEM WANEM?
26. Tok bilong Hetman i kamapim klia wanem samting na yumi mas tingim long nau tu?
26 Yumi no ken ting ol tok bilong Buk Hetman i stori tasol long ol pait i bin kamap na ol man i kisim bagarap long en. Nogat. Ol tok bilong Buk Hetman i litimapim nem bilong Jehova olsem Bikpela Man bilong kisim bek lain bilong em. Na i helpim yumi long save, taim lain bilong em i bel hevi long rong bilong ol na ol i askim Jehova long helpim ol, em i sori long ol na mekim gut long ol. Ol tok bilong Buk Hetman i kamapim klia olsem man i mas lotuim Jehova tasol, na i makim klia ol samting i painim man i insait long ol lotu giaman, na wok long bungim ol lotu wantaim, na mekim pasin pamuk na pasin i gat sem. Jehova i tokaut strong olsem em i nolaik tru long pasin bilong lotuim god Bal, olsem na yumi save yumi mas klia olgeta long ol samting i kirapim yumi long tingim tasol mani kago na pasin bilong litimapim nem bilong kantri na ol kain pasin pamuk.—2:11-18.
27. Olsem wanem gutpela pasin bilong ol hetman inap helpim yumi long nau?
27 Taim yumi lukim pasin bilong ol hetman, em ol i gat strongpela bilip na ol i no pret, dispela samting i mas kirapim yumi long kisim wankain bilip. Yumi no ken kirap nogut long Hibru 11:32-34 i stori long gutpela pasin bilong ol dispela hetman! Ol i lain bilong mekim pait bilong mekim nem bilong Jehova i stap holi, tasol ol i no mekim pait long strong bilong ol yet. Ol i save long as bilong strong bilong ol, em spirit bilong Jehova, na long pasin daun ol i tokaut long dispela samting. Long nau tu yumi mas kisim “bainat bilong Holi Spirit,” em Tok Bilong God, na yumi mas bilip tru olsem God bai strongim yumi olsem em i bin strongim Barak, Gideon, Jepta, Samson, na sampela moa. Long strong bilong spirit holi bilong Jehova bai yumi inap winim planti samting i kamap na i givim hevi long yumi. Samson i gat bikpela strong bilong skin, na yumi tu inap kisim bikpela strong, em strong bilong spirit. Yumi inap kisim dispela strong sapos yumi beten long Jehova na wetim em i helpim yumi.—Ef 6:17, 18; Het 16:28.
28. Olsem wanem ol tok bilong Buk Hetman i makim taim Jehova bai mekim nem bilong Em yet i stap holi long rot bilong Pikinini bilong Kingdom?
28 Tupela taim profet Aisaia i stori long Buk Hetman bilong helpim yumi long save Jehova bai rausim hevi ol birua bilong em i save putim long lain bilong em, olsem em i bin mekim long taim bilong ol Midian. (Ais 9:4; 10:26) Dispela samting i kirapim yumi long tingim song bilong Debora na Barak, em laspela hap bilong en i olsem wanpela beten, olsem: “Bikpela, olsem tasol ol birua bilong yu i ken i dai. Tasol ol pren bilong yu i ken lait olsem lait bilong san i kamap.” (Het 5:31) Dispela ol pren bilong Jehova ol i husat? Long Matyu 13:43 Jisas i mekim wanpela tok i wankain liklik na em i makim olsem ol i lain bilong Kingdom, em i tok: “Long dispela taim ol stretpela man bai i lait olsem san, insait long kingdom bilong Papa bilong ol.” Olsem na ol tok bilong Buk Hetman i makim wanpela taim bihain, taim stretpela Hetman na Pikinini bilong Kingdom, Jisas, em bai mekim wok bos. Long rot bilong em, Jehova bai litimapim nem bilong Em yet, na mekim dispela nem i stap holi, na dispela i stret wantaim beten bilong man bilong raitim Song, em i toktok long ol birua bilong God olsem: “Yu mas mekim wankain pasin long ol, olsem bipo yu bin mekim long ol Midian, na long Sisera na Jabin long bikpela wara Kison. . . . Na bai ol i ken save tru, yu wanpela tasol, yu Bikpela, na yu God Antap Tru, na yu save bosim olgeta hap bilong graun.”—Sng 83:9, 18; Het 5:20, 21.
[Ol Futnot]
a Planti Baibel bilong nau i soim yumi olsem dispela “450 yia samting” em Aposel 13:20 i stori long en i no makim taim bilong ol hetman, tasol i makim ol samting i kamap paslain long taim bilong ol hetman. I olsem ol dispela 450 yia i makim ol samting kirap long taim mama i karim Aisak long yia 1918 B.C.E. i kam inap long yia 1467 B.C.E., taim ol i tilim Graun Bilong Promis i go long olgeta wan wan lain bilong Israel. (Buk Insight on the Scriptures, Vol. 1, pes 462) Lista bilong ol hetman long Hibru 11:32 i narapela kain long lista bilong ol hetman i stap long Buk Hetman, tasol dispela samting i no makim olsem Buk Hetman i no stori gut long narapela samting i kamap bihain long narapela samting, long wanem, yumi save Samuel i no kamap bihain long Devit.
b Buk Insight on the Scriptures, Vol. 1, pes 228, 229, 948.