Laip Stori
Mipela i Stap Long Strong Bilong Jehova Tasol
Stori bilong Erzsébet Haffner
Taim Tibor Haffner i kisim save olsem mi mas lusim Sekoslovakia, em i tok: “Mi no inap larim ol i rausim yu i go. Sapos yu orait, mi laik maritim yu, na yu inap stap wantaim mi oltaim.”
LONG Janueri 29, 1938, sampela wik bihain long dispela, mi maritim Tibor, em dispela brata Kristen husat i bin autim tok long famili bilong mi long namba wan taim. Em wanpela bikpela samting mi mas skelim gut bilong mekim. Mi gat 18 krismas tasol, na olsem wanpela Witnes Bilong Jehova i save autim tok fultaim mi laik mekim wok bilong God taim mi yangpela yet. Mi krai na mi beten. Taim mi stap isi na mi no krai moa mi luksave olsem samting Tibor i askim mi long en i no olsem em i sori tasol long mi, nogat; mi pilim olsem mi laik i stap wantaim dispela man husat i laikim mi tru.
Tasol bilong wanem ol i laik rausim mi? Mi stap long wanpela kantri i save amamas long gavman demokratik bilong en na ol man i stap fri long lotu. Orait nau mi laik stori long famili na i stap bilong mi.
Mama i karim mi long Disemba 26, 1919, na papamama bilong mi ol i bilong lotu Grik Katolik. Mipela i sindaun long Sajószentpéter, Hangari, em i stap long hap is bilong Budapest inap 160 kilomita. Tasol sori tru papa bilong mi i dai paslain long mi kamap. I no longtaim bihain na mama i maritim wanpela man em meri bilong em i dai na em i gat 4-pela pikinini. Mipela i go sindaun long Lučenec, em wanpela naispela taun long Sekoslovakia. Long dispela taim bipo, i hatwok long i stap wantaim nupela papa na ol pikinini bilong em. Mi laspela bilong faipela pikinini, na mi pilim olsem mi no hap tru bilong famili. I gat hevi bilong mani, na mi no gat planti samting bilong skin, na tu, papamama i no tingim mi tumas na laikim mi.
Husat i Save Long Bekim Bilong Ol Dispela Askim?
Taim mi gat 16 krismas, mi tingting planti long ol bikpela askim. Mi amamas long ritim stori bilong Wol Woa 1, na mi kirap nogut long ol man i kilim i dai narapela narapela long ol kantri i tok ol i Kristen. Na tu, mi inap lukim ol ami i stap long planti hap. Ol dispela samting i no stret wantaim ol samting mi lainim long lotu long pasin bilong laikim narapela.
Olsem na mi go long wanpela pris Katolik na askim em olsem: “Wanem lo yumi ol Kristen i mas bihainim—go long pait na kilim i dai ol lain i stap klostu o yumi mas laikim tru ol?” Em i no amamas long askim bilong mi, na em i tok em i skulim tasol ol man long ol samting ol man i gat namba long lotu i tokim em long mekim. Wankain samting i kamap taim mi go lukim wanpela pasto bilong lotu Kalvin na wanpela tisa bilong lotu Juda. Ol i no bekim askim bilong mi, ol i kirap nogut tasol long dispela askim bilong mi. Orait bihain mi go lukim wanpela pasto bilong lotu Luteran. Em i kros, tasol paslain long mi lusim em, em i tok: “Sapos yu laik tru long save long dispela samting, orait yu mas askim ol Witnes Bilong Jehova.”
Mi traim long painim ol Witnes tasol mi no bungim ol. Sampela de bihain taim mi pinis long wok na kam long haus, mi lukim dua bilong haus i op liklik. Wanpela naispela yangpela man i wok long ritim Baibel long mama bilong mi. Kwiktaim mi tingting olsem, ‘Dispela man i mas wanpela Witnes Bilong Jehova!’ Mipela i singautim dispela man, em Tibor Haffner, long kam insait long haus na mi kamapim ol wankain askim bilong mi long em. Em i no bekim ol askim long tingting bilong em yet, nogat, em i soim mi long Baibel long mak bilong ol Kristen tru, na tu, em i stori long dispela taim yumi stap long en.—Jon 13:34, 35; 2 Timoti 3:1-5.
Insait long sampela mun tasol, paslain long mi gat 17 krismas, mi kisim baptais. Mi pilim olsem olgeta man i mas harim dispela gutpela tok i tru em mi bin wok hat tru long painim. Mi kirap autim tok long olgeta de, na dispela i hatwok long mekim long Sekoslovakia long 1938 samting. Maski i no gat tambu long wok bilong mipela, ol pris pasto i birua tru long mipela.
Kirap Bilong Pasin Birua
Wanpela taim klostu long pinis bilong yia 1937, mi na wanpela sista Kristen i autim tok long wanpela ples klostu long Lučenec. I no longtaim bihain na polis i holim mipela na putim mipela long kalabus. Gad i pasim dua bilong sel strong tru na em i tok olsem: “Yupela bai dai long hia.”
Long apinun, ol i kisim 4-pela kalabusmeri moa i kam i stap wantaim mipela. Mipela i mekim gut bel bilong ol, na autim tok long ol. Ol i stap isi, na long nait olgeta mipela i toktok wantaim ol long tok i tru bilong Baibel.
Long 6 klok long moningtaim, gad i singautim mi long kamaut long sel. Mi tokim dispela sista i stap wantaim mi: “Bai yumi bung gen long Kingdom Bilong God.” Mi tokim em long toksave long famili bilong mi long wanem samting i bin kamap sapos em i abrusim bagarap. Mi beten long tingting na mi go wantaim dispela gad. Em i kisim mi i go long haus bilong em long ples kalabus. Em i tok, “Yangpela meri, mi gat sampela askim long yu. Asde nait yu tok nem bilong God em Jehova. Yu inap soim dispela long mi long Baibel?” Man! Mi kirap nogut na mi amamas. Em i kisim Baibel bilong em na mi soim em na meri bilong em long nem bilong Jehova. Em i gat planti ol narapela askim long ol samting mipela i bin stori long en wantaim ol dispela fopela meri long nait. Em i amamas long ol bekim bilong ol dispela askim, na em i tokim meri bilong em long redim kaikai bilong mi na poroman bilong mi.
Sampela de bihain, ol i larim mipela i lusim kalabus, tasol jas i pasim tok olsem mi mas lusim Sekoslovakia, long wanem, mi bilong Hangari. Bihain long dispela samting i kamap Tibor Haffner i askim mi long maritim em. Mipela i marit, na mi go i stap long haus bilong papamama bilong em.
Pasin Birua i Go Bikpela
Mipela i mekim yet wok autim tok, tasol Tibor i mekim tu sampela wok bilong kongrigesen samting. Sampela de paslain long ol soldia bilong Hangari i kam insait long taun bilong mipela long Novemba 1938, pikinini man bilong mipela, Tibor, Jr., i kamap. Long Yurop, Wol Woa 2 i laik kamap. Hangari i kisim bikpela hap bilong Sekoslovakia, na ol i mekim nogut long ol Witnes Bilong Jehova i stap long ol dispela hap.
Long Oktoba 10, 1942, Tibor i go long Debrecen bilong bung wantaim sampela brata. Tasol long dispela taim em i no kam bek. Bihain em i stori long mi long wanem samting i bin kamap. Ol brata i no stap, sampela polis em ol i no putim yunifom ol i wet i stap long bris em hap ol brata bai bung long en. Ol i wetim man bilong mi na Pál Nagypál, em tupela laspela long kamap long dispela bris. Ol polis i kisim tupela i go long polis stesin na ol i wok long paitim lek bilong tupela long wanpela strongpela stik i go i go na pen bilong dispela i mekim na tupela i airaun na pundaun.
Orait nau ol i tokim tupela long putim su na sanap. Maski lek bilong tupela i pen nogut tru, ol i subim tupela long i go long ples bilong kisim tren. Ol polis i kisim narapela man i kam, em ol i karamapim het bilong em long planti banis na klostu em i no inap lukluk. Em Brata András Pilling, em tu i bin kam bilong bungim ol brata. Tren i kisim man bilong mi i go long wanpela hap we ol i holim ol kalabus long Alag klostu long Budapest. Wanpela gad husat i lukim lek bilong Tibor i bagarap, em i tok bilas olsem: “Man! Sampela man i save mekim pasin nogut tru, a? No ken tingting planti, bai mipela i oraitim yu.” Tupela narapela gad i kirap paitim Tibor long lek bilong em, na blut i go long olgeta hap. Bihain long sampela minit, em i airaun na pundaun.
Long mun bihain, ol i kotim Tibor na winim 60 brata na sista. Kot i makim Brata András Bartha, Dénes Faluvégi, na János Konrád long ol bai hangamapim ol. Kot i makim Brata András Pilling long kalabus i go inap long em i dai, na man bilong mi long kalabus inap 12-pela yia. Ol i bin mekim wanem rong? Ofisa bilong kot i sutim tok long ol olsem ol i daunim gavman, ol i no laik insait long ami, ol i mekim wok lukstil bilong helpim narapela gavman, na bagarapim gutnem bilong misin holi. Bihain kot i senisim tok na ol i no kilim ol brata i dai, ol i makim ol bilong kalabus i go inap long ol i dai.
Bihainim Man Bilong Mi
Tupela de bihain long Tibor i bin go long Debrecen bilong bungim ol brata, mi kirap paslain long 6 klok na mi wok long ainim ol klos bilong mipela. Wantu mi harim wanpela man i paitim strong dua. Mi ting olsem, ‘ol i kam pinis.’ Sikspela polis i kam insait long haus na ol i tokim mi olsem ol i kisim tok orait long sekim haus bilong mipela. Polis i holim mipela olgeta i stap long haus na pikinini man bilong mi i gat 3-pela krismas, na ol i kisim mipela i go long polis stesin. Long dispela de yet ol i salim mipela i go long haus kalabus long Pétervására, Hangari.
Bihain long mipela i kamap long dispela haus kalabus, mi kisim fiva na ol i putim mi i stap longwe long ol narapela kalabus. Taim mi kamap orait, tupela soldia i stap long sel bilong mi na tupela i wok long tok pait long ol bai mekim wanem long mi. Wanpela i tok: “Yumi mas sutim em! Mi bai sutim em!” Tasol narapela i laik save olsem mi orait o nogat paslain long ol i sutim mi. Mi askim ol long no ken kilim mi i dai. Ol i lusim sel bilong mi na i go, na mi tok tenkyu long Jehova long helpim mi.
Ol gad i gat wanpela narapela kain pasin bilong givim askim long ol kalabusman. Ol i tokim mi long slip long plua na putim pes i go daun, ol i putim soks insait long maus bilong mi na pasim han na lek bilong mi, na ol i wipim mi i go inap long blut i kamap. Ol i paitim mi i go inap long taim wanpela bilong ol soldia i tok skin bilong em i les. Ol i askim mi long man bilong mi i laik bungim husat long dispela de ol polis i holim em. Mi no tokim ol, olsem na ol i wok long paitim mi inap 3-pela de olgeta. Long namba 4 de ol i orait long mi ken bringim pikinini man bilong mi i go long mama bilong mi. Ples i kol nogut tru na mi karim liklik pikinini bilong mi long baksait na wokabaut inap 13 kilomita i go kamap long ples bilong kisim tren. Mi kisim tren na mi go long haus, tasol mi mas i go bek long haus kalabus long dispela de yet.
Kot i makim mi long kalabus inap 6-pela yia long wanpela haus kalabus long Budapest. Taim mi kamap long dispela haus kalabus, mi kisim save olsem Tibor i stap long dispela kalabus tu. Mitupela i amamas tru taim ol i orait long mipela i ken toktok wantaim, maski inap sampela minit tasol na i gat strongpela banis ain i stap namel! Mitupela i pilim tru olsem Jehova i laikim tru mipela na dispela liklik haptaim mipela i bin toktok wantaim i strongim tru mipela. Paslain long mitupela i bung gen, ol bai i mekim nogut tru long mipela, na planti taim klostu mitupela i dai.
Long Wanpela Haus Kalabus i Go Long Narapela
Mipela klostu 80 sista i stap long wanpela rum kalabus na mipela i pas pas stret. Mipela i laik tru long kisim kaikai bilong spirit, tasol i hatwok long kisim ol buk na nius samting i kam insait long kalabus. Olsem wanem? Mipela inap kisim sampela samting insait long kalabus yet? Orait bai mi stori long samting mipela i bin mekim. Mi toksave long ol gad olsem mi laik samapim ol soks bilong ol kuskus bilong haus kalabus. Insait long wanpela soks, mi putim wanpela pepa na mi askim long namba bilong Baibel long Laibreri bilong kalabus. Na bilong ol i no ken tingting planti, mi putim nem bilong tupela narapela buk.
Long de bihain, mi kisim sampela soks moa bilong ol kuskus. Long wanpela bilong ol dispela soks i gat bekim bilong askim bilong mi. Orait nau mi givim wanpela gad namba bilong ol dispela buk na askim em long ol. Mipela i amamas tru taim mipela i kisim ol dispela buk, na Baibel tu! Mipela i wok long senisim ol dispela buk long olgeta wik, tasol mipela i no senisim Baibel. Taim gad i askim mipela long Baibel, olgeta taim mipela i tok: “Em i bikpela buk, na olgeta i laik ritim.” Long dispela rot mipela inap long ritim Baibel.
Wanpela taim, wanpela ofisa i singautim mi i go long ofis bilong em. Em i mekim gutpela pasin long mi, bipo em i no bin mekim olsem.
Em i tok: “Misis Haffner, mi gat gutpela tok long tokim yu. Yu ken go bek long haus. Ating tumora. Sapos i gat tren, orait yu inap i go nau tu.”
Mi tok: “Em bai i gutpela tru.”
Em i tok: “Yes, em bai gutpela tru. Yu gat wanpela pikinini, na mi save olsem yu laik mekim bikpela long em.” Orait em i tok moa: “Sainim nem bilong yu long dispela pepa.”
Mi askim em: “Em wanem kain pepa?”
Em i tok: “No ken tingting planti long en, yu sainim tasol na yu ken i go.” Na em i tok: “Taim yu kamap pinis long haus, orait yu ken mekim wanem samting yu laik mekim. Tasol nau yu mas sainim dispela pepa i tokaut olsem yu bai i no moa i stap olsem wanpela Witnes Bilong Jehova.”
Mi surik i go bek liklik na mi tokaut strong olsem mi no inap mekim.
Em i belhat na singaut olsem: “Orait bai yu i dai long hia!” Na em i salim mi i go bek long kalabus.
Long Me 1943, ol i salim mi i go long narapela haus kalabus long Budapest, na bihain long ples Márianosztra, we mipela i stap wantaim 70 sister long wanpela haus bilong ol sister. Maski mipela i hangre na i gat ol narapela hevi, mipela i amamas long tokim ol long ol samting mipela i wetim. Wanpela sister i laikim tru tok mipela i kamapim na em i tok: “Em ol gutpela tok. Mi no bin harim kain tok olsem bipo. Plis, stori moa long mi.” Mipela i tokim em long nupela taim na gutpela sindaun long dispela taim. Taim mipela i wok long toktok, nambawan bilong ol sister i kam kamap. Kwiktaim ol i kisim dispela sister i gat laik long harim tok i go, na ol i rausim olgeta klos bilong em na ol i paitim em nogut tru long wanpela wip. Taim mipela i bungim em gen, em i tok strong long mipela olsem: “Plis beten long Jehova long helpim mi long lusim dispela ples. Mi laik kamap wanpela bilong yupela.”
Bihain ol i salim mipela i go long wanpela olpela haus kalabus long Komárom, em wanpela taun long wara Danube, em i stap long hap wes bilong Budapest inap 80 kilomita. Sindaun bilong mipela i nogut tru. Wankain olsem sampela narapela sista, mi go sik nogut tru long taifas na mi trautim blut na i no gat strong liklik. Mipela i no gat marasin na mi ting mi bai dai. Tasol ol ofisa i wok long painim wanpela husat i save long mekim wok bilong ofis. Ol sista i kolim nem bilong mi. Olsem na ol i givim sampela marasin long mi, na mi kamap orait.
Bung Gen Wantaim Famili
Taim ami bilong Rasia i kam long hap bilong is, ol i kisim mipela i go long wes. Bilong stori long ol samting nogut ol i bin mekim long mipela, mi mas lusim longpela taim bilong stori. Sampela taim klostu mi dai, tasol mi tenkyu olsem Jehova i lukautim mi na mi abrusim bagarap. Taim pait i pinis, mipela i stap long taun Tábor long Sek, em longwe long Prague inap 80 kilomita. Inap 3-pela wik bihain, mi na tambu meri bilong mi, em Magdalena, i kamap long haus long Lučenec, long Me 30, 1945.
Mi stap longwe liklik na mi inap lukim tambu mama na pikinini man bilong mi, em Tibor, ol i stap long gaden. Aiwara bilong mi i pulap long ai, na mi singaut, “Tibike!” Em i ran i kam na kalap antap long mi. Na em i askim mi, “Mama, yu no inap lusim mi gen, a?” Em namba wan tok em i mekim long mi, na mi no inap lusim tingting long en.
Jehova i marimari tu long man bilong mi, Tibor. Em i stap long kalabus long Budapest, na bihain ol i salim em na 160 narapela brata i go long haus kalabus long Bor. Planti taim klostu ol i dai, tasol olsem wanpela lain ol i abrusim bagarap. Tibor i kam bek long haus long Epril 8, 1945, wanpela mun paslain long mi.
Bihain long pait, mipela i mas kisim yet strong long Jehova bambai mipela i ken winim ol hevi i kamap insait long 40 yia aninit long gavman Komiunis long Sekoslovakia. Ol i putim Tibor long kalabus gen inap longpela taim, na mi yet i mas lukautim pikinini man bilong mipela. Bihain long em i lusim kalabus, Tibor i mekim wok olsem wasman raun. Long dispela 40 yia em ol Komiunis i bosim kantri, mipela i mekim wok long olgeta rot i op bilong tokim ol man long bilip bilong mipela. Mipela i helpim planti long kisim save long tok i tru. Olsem na ol i kamap olsem pikinini bilong mipela long spirit.
Long 1989 mipela i amamas tru taim gavman i orait long mipela i stap fri long lotu! Long yia bihain, mipela i go long namba wan kibung i kamap long kantri bilong mipela, em bihain long longpela taim i no bin i gat kibung. Taim mipela i lukim planti tausen brata na sista em ol i bin stap gut long God inap planti yia, mipela i save olsem Jehova i bin strongim olgeta bilong ol.
Gutpela man bilong mi, Tibor, em i bin stap gut long God i go inap long em i dai long Oktoba 14, 1993, na nau mi sindaun klostu long pikinini man bilong mi long Žilina, Slovakia. Mi no gat bikpela strong long skin, tasol Jehova i save strongim mi. Mi bilip tru olsem long rot bilong strong bilong em mi inap long karim olgeta hevi long nau. Na tu, mi wetim dispela taim we long rot bilong marimari bilong Jehova mi inap i stap laip oltaim oltaim.
[Piksa long pes 20]
Pikinini man bilong mi Tibor, Jr., (em i gat 4-pela krismas) na mi mas lusim em
[Piksa long pes 21]
Tibor, Sr., na sampela narapela brata long Bor
[Piksa long pes 22]
Mi wantaim Tibor na Magdalena, tambu bilong mi, long 1947, long Brno
[Ol Piksa long pes 23]
Sampela taim klostu mi dai, tasol mi tenkyu olsem Jehova i lukautim mi na mi abrusim bagarap