Melito Bilong Sardis—Em i Sambai Long Ol Tok i Tru Bilong Baibel?

LONG olgeta yia ol Kristen tru i save mekim Kaikai Bilong Bikpela long wankain de olsem Nisan 14 long kalenda Hibru. Ol i bihainim tok bilong Jisas: “Yupela i mas mekim olsem bilong tingim mi.” Long Nisan 14 bilong 33 C.E., taim Jisas i mekim pinis Pasova, em i kamapim bung bilong tingim indai bilong em olsem ofa. Dispela de i no pinis yet na em i dai.​—Luk 22:​19, 20; 1 Korin 11:​23-28.

Inap wan handet yia samting bihain long Krais, sampela man i kirap na senisim taim na pasin bilong mekim dispela bung. Long Esia Maina ol i mekim yet dispela bung long de stret Jisas i bin i dai. Tasol olsem wanpela buk i tok, “long Rom na Aleksandria ol i mekim bung bilong tingim de em i bin kirap bek long Sande bihain long indai bilong em,” na ol i kolim Pasova Bilong Kirap Bek. Wanpela lain ol i kolim Ol Man Bilong De 14, ol i strong long mekim bung bilong tingim indai bilong Jisas Krais long Nisan 14. Melito bilong Sardis i gat wankain tingting. Melito em i husat? Olsem wanem em i bin sambai long dispela tok i tru na ol narapela tok i tru bilong Baibel?

Wanpela ‘Bikpela Lait’

Buk bilong Eusebius bilong Sisaria (Ecclesiastical History) i tok, klostu long yia 200 samting, Polycrates bilong Efesus i salim pas long Rom i sambai long pasin bilong bihainim “namba fotin de bilong Pasova olsem Gutnius i makim, na i no senisim liklik​—yumi mas bihainim stret olsem lo bilong bilip Kristen i makim.” Dispela pas i tok, Melito​—Bisop bilong Sardis, long Lidia—​em wanpela man i sambai long Nisan 14 olsem de bilong mekim dispela bung. Pas i tok, ol man bilong dispela taim ol i tingim Melito em i wanpela bilong ol ‘man i stap olsem bikpela lait em ol i dai pinis.’ Polycrates i tok, Melito i no bin marit, na em i “tingting tasol long ol samting bilong Holi Spirit, na em i slip long matmat long Sardis na em i wetim taim bilong singaut i kamap long heven na em bai kirap bek.” Dispela inap makim olsem Melito em i insait long ol lain i bilip olsem, taim bilong kirap bek bai kamap bihain long taim Krais i kam bek pinis.​—KTH 20:​1-6.

Em nau, i luk olsem Melito em man i gat strongpela bel na i no save pret. Em i bin raitim wanpela buk i sambai long ol Kristen, ating em i namba wan buk olsem ol i bin raitim, na Melito i raitim i go long Marcus Aurelius, em Empera bilong Rom kirap long yia 161 i go inap 180 C.E. Melito i no pret long sambai long lotu Kristen na kamapim strong asua bilong ol man nogut bilong mangal. Ol dispela man i laik painim ol lo bilong empera i givim rot long ol long mekim nogut long ol Kristen na kamapim olsem ol i gat asua, na bai ol i ken stilim ol samting bilong ol Kristen.

Melito i no pret long raitim pas i go long empera, olsem: “Mipela i askim yu long dispela wanpela samting tasol, olsem yu yet i ken skelim ol man i as bilong dispela hevi [em ol Kristen], na skelim long stretpela pasin olsem ol i gat rong na ol i mas kisim strafe na i dai, o ol inap tru long yu ken lukautim ol na larim ol i stap. Tasol dispela nupela lo​—em lo i no stret long putim long ol Kristen, na long ol birua haiden tu—​sapos em i no lo yu yet i bin kamapim, mipela i krai strong tru long yu olsem yu no ken lusim tingting long mipela ol Kristen i stap namel long ol man i save sakim lo na i mekim nogut long mipela bilong kisim ol samting bilong mipela.”

Yusim Baibel Bilong Sambai Long Lotu Kristen

Melito i givim bel tru long stadi long Baibel. Yumi no gat lista bilong olgeta buk em i bin raitim, tasol nem bilong sampela i kamapim klia olsem em i gat bikpela laik long ol tok bilong Baibel. Sampela i olsem: I Stap Bilong Ol Kristen na Ol Profet, Bilip Bilong Ol Man, Ol Samting God i Bin Wokim, Baptais na Tok i Tru na Bilip na Mama i Karim Krais, Pasin Bilong Mekim Gut Long Man, Dispela Ki, na Satan na Kamapim Tok Hait Em Jon i Raitim.

Melito i bin raun long ol hap em Baibel i stori long en bambai em i ken kisim save gut long hamas buk i stap long hap bilong Baibel ol i kolim Ol Skripsa Hibru. Em i tok long dispela olsem: “Olsem na taim mi go long hap bilong Is na mi stap long ples ol i bin autim tok bilong ol dispela samting na ol i bihainim, na taim mi kisim save gut long ol buk bilong Olpela Testamen na mi raitim olgeta tok pinis, mi bin salim i kam long yu.” Dispela lista i no kolim Buk Nehemia na Buk Esta, tasol dispela em i olpela lista tru bilong Ol Skripsa Hibru, winim ol narapela lista em ol man husat i tok ol i Kristen i bin raitim.

Taim Melito i mekim dispela wok painimaut, em i raitim lista bilong ol ves em i kisim long Ol Skripsa Hibru i gat ol tok profet i toktok long Jisas. Dispela ol rait bilong Melito (Extracts) i soim olsem Jisas yet em dispela Mesaia ol i wetim em i kam, na Lo Bilong Moses wantaim Ol Profet, ol i toktok long Krais.

Ofa Bilong Baim Bek Ol Man

I gat bikpela komiuniti bilong ol Juda i stap long ol bikpela taun bilong Esia Maina. Ol Juda bilong Sardis, em ples Melito i sindaun long en, ol i save mekim Pasova bilong ol Hibru long Nisan 14. Melito i raitim wanpela tok bilong lotu em i kolim Pasova, na dispela i kamapim olsem Pasova em samting ol i bin mekim aninit long Lo Bilong Moses na i stret long mekim, na em i sambai long pasin bilong ol Kristen long mekim Kaikai Bilong Bikpela long Nisan 14.

Melito i mekim sampela tok long Kisim Bek sapta 12 na em i soim olsem Pasova i olsem piksa na i makim ofa bilong Krais, na bihain em i stori long as na ol Kristen i no gat wok long mekim Pasova. As bilong en, em God i pinisim Lo Bilong Moses. Orait nau Melito i kamapim as na Krais i mas givim bodi bilong em olsem ofa. God i bin putim Adam long wanpela ples paradais bambai em i ken i stap gut na amamas. Tasol Adam i sakim tok bilong God olsem em i no ken kaikai pikinini bilong diwai bilong givim save long wanem samting i gutpela na wanem samting i nogut. Olsem na i mas i gat wanpela ofa bilong baim bek ol man.

Melito i toktok moa olsem God i bin salim Jisas i kam long graun na em i dai long pos bilong baim bek ol bilipman long sin na indai. Na samting i kirapim tingting bilong yumi, em Melito i kolim wanpela tok Grik xylon, em i makim “diwai,” taim em i raitim stori bilong dispela pos Jisas i bin dai long en.​—Aposel 5:30; 10:39; 13:29.

Long planti ol narapela hap tu ol man i save long Melito​—i no long Esia Maina tasol. Tertullian, Clement bilong Aleksandria, na Origen, ol i save long ol buk bilong em. Tasol saveman Raniero Cantalamessa i tok: “Taim ol i kisim strong pasin bilong mekim Pasova Bilong Sande, ol i tingim lain ol i kolim Ol Man Bilong De 14 i olsem ol man bilong lusim bilip, na kirap long dispela taim Melito i no gat nem moa, na isi isi ol buk bilong em i wok long lus.” Bihain, klostu ol rait bilong Melito i olsem i lus olgeta.

Em i Tromoi Bilip Tru o Nogat?

Taim ol aposel i dai pinis, pasin bilong tromoi bilip tru i kam insait long lotu Kristen tru, olsem Baibel i tok profet long en. (Aposel 20:​29, 30) Em i klia tru olsem dispela pasin i bin mekim sampela samting long tingting bilong Melito. I luk olsem pasin bilong em long raitim tok i bihainim ol rait bilong ol Grik na ol Rom em ol i kamapim ol tingting na save bilong graun. Ating long dispela as yet na Melito i kolim lotu Kristen olsem “tingting bilong mipela.” Na tu, em i ting pasin bilong bungim lotu Kristen insait long Gavman Rom “i makim tru olsem . . . gutpela samting bai kamap long en.”

Melito i no bin putim tok bilong aposel Pol long bel bilong em, em Pol i tok: “Yupela i mas lukaut gut, nogut wanpela man i autim olkain giaman save na toktok nating long yupela na em i mekim yupela i bihainim tingting bilong en. Ol dispela kain man i save kisim tingting bilong ol tumbuna na bilong ol spirit i save bosim ol samting bilong skai na graun. Ol i no save bihainim tingting bilong Krais.” Tru, long sampela samting Melito i bin sambai long ol tok i tru bilong Baibel, tasol long planti samting em i lusim ol dispela tok i tru.​—Kolosi 2:8.

[Piksa long pes 18]

Jisas i bin kamapim Kaikai Bilong Bikpela long Nisan 14