Ol Apolojis​—Man Bilong Sambai Long Bilip Kristen o Kamapim Tingting Bilong Ol Man?

OL I man bilong mekim pasin sem long pikinini bilong ol, kilim i dai ol pikinini, kaikai man​—em ol kain tok giaman ol i bin sutim long ol Kristen bihain liklik long taim bilong ol aposel. Dispela i mekim na ol man i kirap na mekim nogut tru long ol Kristen, olsem na sampela Kristen bilong raitim buk ol i pilim olsem ol i gat wok long sambai long bilip bilong ol. Bihain ol man i kolim ol olsem ol apolojis, olsem ol man bilong sambai long bilip bilong ol, na ol i kirap raitim ol tok bilong kamapim long ples klia olsem lotu bilong ol i no save nogutim ol man​—ol i mekim olsem bambai ol bikman bilong Rom na ol manmeri yet i ken orait long ol. Ol dispela man bilong raitim buk ol inap kisim nogut long dispela wok, long wanem, bilong gavman na ol man i ken orait long ol, ol i mas lusim bilip bilong ol. Na tu, ol i mas was gut, nogut ol i mekim sampela samting i kirapim ol man long mekim nogut moa yet long ol, o ol i lusim sampela hap bilip Kristen bambai ol man i ken orait long ol. Orait ol apolojis i mekim wanem bilong sambai long bilip bilong ol? Ol i kamapim wanem tok bilong sambai long bilip bilong ol? Wanem samting i kamap long wok bilong ol?

Ol Apolojis na Gavman Rom

Ol apolojis em ol man i bin skul gut, ol i bin stap olsem wan handet na 2 handet yia samting bihain long Krais. Ol man i gat nem tru namel long ol, em Justin Martyr, Clement bilong Aleksandria, na Tertullian.a Ol i bin raitim ol tok i go long ol haiden na ol bikman bilong Rom, bambai ol i ken tokaut klia long bilip Kristen bilong ol, na ol i kamapim planti ves bilong Baibel long rait bilong ol. Na ol i sanap strong na sakim ol man bilong mekim nogut long ol, na sakim ol tok giaman ol man i sutim long ol, na ol i kamapim ol tok bilong soim olsem ol Kristen i save mekim gutpela pasin.

Wanpela bikpela tingting bilong ol, em bilong kamapim klia long ol bikman bilong politik olsem ol i no birua bilong empera o bilong gavman Rom. Tertullian i tok long empera olsem, “God bilong mipela i bin makim em long holim dispela namba,” na Athenagoras i tok namba bilong mekim wok king i mas i stap insait long famili bilong empera tasol, na long dispela tok ol i mekim, i olsem ol i insait long ol wok politik bilong dispela taim. Taim ol i mekim olsem, ol i sakim tok bilong Jisas Krais, em i bin tok: “Kingdom bilong mi em i no bilong dispela graun.”​—Jon 18:36.

Na ol apolojis i tok Rom na lotu Kristen i mas wok gut wantaim. Melito i tok, dispela tupela lain i wok gut wantaim na i helpim ol kantri i stap aninit long Rom. Wanpela man bilong raitim buk (The Epistle to Diognetus), em ol i no save long nem bilong em, em i tok ol Kristen i stap olsem wanpela strongpela hap i ‘pasim gut olgeta lain bilong graun wantaim.’ Na Tertullian i tok, ol Kristen i save beten long ol wok bilong gavman Rom i ken kamap gutpela na God i ken surikim taim bilong pinisim pasin bilong dispela graun na putim i go long taim bihain. Em nau, i luk olsem ol i ting i no gat wok long Kingdom bilong God i mas i kam.​—Matyu 6:​9, 10.

“Lotu Kristen” i Kamap Olsem Savetingting Bilong Ol Saveman

Wanpela saveman, Celsus, i tok bilas long ol Kristen olsem ol i wokboi nating, man bilong wokim su, fama, em ol man i no gat save liklik na ol i olsem hap longlong.” Ol apolojis i bel hevi tru long dispela tok bilas. Ol i tingting strong long ol i mas kirapim ol man long kisim gutpela tingting long ol, olsem na ol i traim nupela rot. Bipo ol i bin sakim ol savetingting bilong dispela graun, tasol nau ol i mekim wok long en bilong helpim lotu “Kristen” bilong ol. Olsem: Clement bilong Aleksandria i lukim olsem sampela savetingting i olsem rot bilong save long “god tru.” Justin i tok em i sakim ol savetingting bilong ol haiden, tasol em i namba wan man long kamapim ol savetingting na tok bilong ol man bilong kamapim ol bilip “Kristen,” em i ting dispela kain savetingting bai i ‘orait tasol na i save helpim lotu.’

Kirap long dispela taim, ol i no laik birua long ol savetingting bilong graun​—ol i laik mekim tingting Kristen i kamap olsem wanpela savetingting i antap moa na i winim savetingting bilong ol haiden. Justin i tok: “Long sampela samting, mipela i save skulim ol man long ol wankain samting em ol saveman na ol man bilong raitim stori em yupela i givim biknem long ol i save skulim ol man long en. Tasol long sampela samting mipela i skulim ol man long ol samting i bikpela moa na ol samting i bilong God.” Em nau, ol i bilasim gut ol tingting “Kristen,” em i gat ol dispela nupela tok na tingting long en, olsem na em i stap olsem lotu i gat as bilong en na ol man i ken rispek long en. Ol apolojis i tok, ol buk Kristen i olpela moa, winim tru ol buk bilong ol Grik, na ol profet bilong Baibel i bin i stap long bipo yet, winim ol saveman Grik. Na sampela apolojis i tok, ol dispela saveman i kisim ol tok bilong ol long ol profet na autim. Ol i tok Pleto em i wanpela disaipel bilong Moses.

Ol i Paulim Tok Bilong Lotu Kristen

Dispela nupela rot bilong ol i mekim na bihain ol tingting haiden i bung wantaim ol bilip bilong lotu Kristen. Ol i tok olsem sampela god bilong ol Grik i wankain olsem sampela man em Baibel i stori long ol. Ol i tok Jisas i wankain olsem Perseus, na Maria i gat bel, em i makim mama bilong Perseus, em Danaë, ol i tok em tu i nupela meri singel.

Ol i senisim sampela tok bilong lotu Kristen, olsem: Long Baibel, ol i kolim Jisas olsem “Tok,” o Mausman, (tok Grik, “Logos”) bilong God. (Jon 1:​1-3, 14-18; KTH 19:​11-13) Paslain long dispela taim, Justin i bin paulim dispela tok; em i mekim wok long tupela mining bilong dispela tok Grik, logos, olsem: “tok” na “savetingting.” Em i tok, ol Kristen i bin kisim tok bilong God long rot bilong Krais yet. Tasol logos, olsem savetingting, i stap long olgeta man, na ol haiden tu. Olsem na ol man i bihainim pasin i stret wantaim savetingting, ol i Kristen, na tu ol man em ol i tok i no gat God i stap, olsem Socrates na sampela moa.

Na tu, ol apolojis, na Tertullian tu, i bungim Jisas wantaim logos bilong ol Grik, ol i tok em i hap bilong God yet, na long dispela rot bilip bilong God Triwan i go insait long lotu Kristen.b

Na ol apolojis i paulim tok em Baibel i mekim long samting i painim man bihain long em i dai. Ol i bungim tok Baibel i mekim wantaim tingting bilong Pleto, em i ting man i gat wanpela spirit yumi no inap lukim na i no save dai. (Saveman 9:​5, 10) Minucius Felix i tok, dispela bilip long ol man i dai pinis bai kirap bek, em i bin kamap pastaim long wanpela tok bilong Pythagoras, olsem taim man i dai spirit bilong em i lusim em na i go insait long nupela bodi. Sori tru, tingting bilong ol Grik i pulim ol na ol i lusim ol tok bilong Baibel!

Ol i Bihainim Rot i No Stret

Sampela apolojis i pilim olsem tingting bilong ol man yet em inap bagarapim bilip Kristen. Tasol maski ol i sutim tok long ol dispela saveman bilong graun, ol i laikim yet ol dispela kain tingting ol i ting i gat save long en. Olsem: Tatian i kros long ol dispela saveman, long wanem, ol i no bin kamapim wanpela gutpela samting, tasol em i kolim lotu Kristen olsem “savetingting bilong mipela,” na em i wok long kamapim olkain savetingting bilong graun. Tertullian i nolaik tru long ol samting em tingting bilong ol haiden i mekim long tingting Kristen. Tasol em i tok em i laik bihainim lek bilong “Justin, em wanpela saveman na em i dai bilong holimpas bilip, na Miltiades, em saveman bilong ol lotu,” na ol narapela. Athenagoras i kolim em yet olsem “wanpela saveman Kristen bilong Atens.” Ol i tok Clement i pilim olsem ‘Kristen inap mekim wok long tingting bilong ol saveman bilong givim gutpela tingting na save long ol man na bilong sambai long bilip.’

Maski wok bilong ol dispela apolojis long sambai long bilip bilong ol em i kamapim gutpela samting o nogat, ol i bin mekim bikpela popaia tru. Ol i popaia olsem wanem? Aposel Pol i tokim ol Kristen olsem, wanpela samting ol Kristen i holim bilong mekim pait bilong spirit na i winim tru ol narapela, em “tok bilong God,” em “i gat laip, na em i wok strong i stap.” Pol i tok, long dispela samting “mipela i save daunim olgeta kain tingting na giaman tok i save pasim rot bilong ol man i laik kisim save long God.”​—Hibru 4:12; 2 Korin 10:​4, 5; Efesus 6:17.

Long nait paslain long taim ol i kilim em i dai, Jisas i tokim ol disaipel: “Bel bilong yupela i ken i stap strong. Mi winim pinis strong bilong dispela graun.” (Jon 16:33) Ol hevi na pen i bin painim em long dispela graun i no daunim bilip bilong em na pasin bilong em long i stap gut long Papa bilong em. Na olsem tasol, laspela aposel i stap laip, em Jon, em i tok: “Yumi bilip long God, na long dispela pasin yumi save winim pait na daunim strong bilong dispela graun.” (1 Jon 5:4) Ol apolojis i laik sambai long bilip Kristen, tasol ol i bihainim rot i no stret taim ol i kisim ol tingting bilong ol saveman bilong graun. Taim ol i mekim olsem, ol i larim ol dispela savetingting bilong graun i pulim ol, na long dispela rot i olsem ol i larim strong bilong dispela graun i daunim ol na i daunim kain lotu Kristen ol i bihainim. Olsem na maski ol apolojis bilong lotu bilong bipo i tok ol i man bilong helpim na sambai long bilip Kristen, ol i bin pundaun insait long umben bilong Satan, em man “i save senisim pasin bilong en na kamap olsem ensel bilong lait.”​—2 Korin 11:14.

Planti ol pris pasto na tisa bilong ol misin long nau ol i bihainim wankain rot. Ol i no mekim wok long Tok Bilong God bilong sambai long lotu Kristen tru, nogat. Planti taim ol i daunim tok bilong Baibel na ol i kamapim ol savetingting bilong dispela graun bambai ol i ken kirapim ol man na gavman long laikim ol. Ol i no givim tok lukaut long ol man long was gut long ol tingting bilong dispela graun em Baibel i no as bilong en; ol i bin kamap ol tisa i save sikirapim yau bilong ol man long “kain tok ol i save laik long harim,” na bai ol i ken pulim ol i kam long lain bilong ol. (2 Timoti 4:3) Sori tru, olsem ol apolojis bilong bipo i bin mekim, ol dispela tisa i sakim tok lukaut bilong aposel Pol, em i tok: “Yupela i mas lukaut gut, nogut wanpela man i autim olkain giaman save na toktok nating long yupela na em i mekim yupela i bihainim tingting bilong en. Ol dispela kain man i save kisim tingting bilong ol tumbuna na . . . ol i no save bihainim tingting bilong Krais.” Na Pol i toksave olsem “ol bai i kisim pe inap tru long dispela ol pasin ol i bin mekim.”​—Kolosi 2:8; 2 Korin 11:15.

[Ol Futnot]

[Rait long pes 31]

“Mipela i save daunim olgeta kain tingting na giaman tok i save pasim rot bilong ol man i laik kisim save long God.”​—2 KORIN 10:5.

[Piksa long pes 28]

Justin i ting pasin bilong bihainim ol savetingting bilong graun i ‘orait tasol na i save helpim lotu’

[Piksa long pes 29]

Clement i lukim olsem sampela savetingting i olsem rot bilong save long “god tru”

[Piksa long pes 29]

Tertullian i bihainim ol savetingting bilong graun na long dispela rot em i helpim bilip bilong God Triwan i kamap

[Piksa long pes 29]

Tatian i kolim lotu Kristen olsem “savetingting bilong mipela”

[Piksa long pes 30]

Ol pris pasto i bihainim pasin bilong ol apolojis

[Piksa long pes 31]

Aposel Pol i tok lukaut long ol savetingting na tok giaman bilong ol man

[Ol Piksa Kredit Lain long pes 29]

Clement: Historical Pictures Service; Tertullian: © Bibliothèque nationale de France