Justin—Em Saveman i Helpim Bilip Kristen na Ol i Kilim Em i Dai
“MIPELA i tok strong olsem: Yu mas skelim ol tok ol i sutim long ol Kristen, na sapos dispela tok i gat as bilong en, orait ol i mas kisim strafe . . . Tasol sapos i no gat as bilong en, orait yu mas tingting gut na yu no ken putim yau long tok nogut em tok nating tasol, nogut yu rongim ol man i no gat asua . . . Long wanem, taim yu save pinis long tok i tru bilong dispela, sapos yu mekim pasin i no stret, bai i no gat rot long yu haitim rong bilong yu long ai bilong God.”
Dispela tok em bilong Jastin Matir, em wanpela man i bin i stap long yia 110 i go inap yia 165 samting bihain long Krais na em i tok em i Kristen. Em i raitim dispela tok long King Antonius Paius bilong Rom bilong kirapim em long helpim ol Kristen long kot. Jastin i laik bai king i mekim stretpela kot na skelim gut ol pasin na bilip bilong ol manmeri i tok ol i Kristen. Sapos yumi save long ol samting bilong Jastin taim em i yangpela na long tingting bilong em, bai yumi amamas long kisim save long em.
Taim Em i Yangpela na Ol Samting Em i Bin Lain Long En
Jastin em i no bilong lain Juda; em i bilong narapela lain. Mama i karim em long yia 110 samting long distrik Samaria, long biktaun Flavia Neapolis, nau ol i kolim Nablus. Em i save tok em i bilong Samaria, tasol ating papa na tumbuna papa bilong em i bilong kantri Rom o kantri Grik. Em i go bikpela namel long ol pasin haiden na em i laik tru long save long tok i tru, na dispela tupela samting i kirapim em long wok strong long kisim save long tingting bilong ol saveman. Em i bung wantaim lain Stoik na ol lain i bihainim tingting bilong saveman Aristotal (ol Peripatetik) na lain bilong Paitagoras, tasol em i no kisim save long tok i tru, olsem na em i kirap bihainim tingting bilong saveman Pleto.
Long wanpela rait bilong em, em i stori long laik bilong em long toktok wantaim ol saveman na em i tok: “Mi givim mi yet long wanpela Stoik na mi stap longtaim wantaim em, tasol mi no kisim sampela save moa long God (long wanem, em yet i no gat dispela save), orait . . . mi lusim em na mi go long narapela.”—Dialogue of Justin, Philosopher and Martyr, With Trypho, a Jew.
Nau Jastin i go long wanpela man i bihainim tingting bilong Aristotal, em dispela man i laikim tumas mani, na em i no laikim tumas tok i tru. Jastin i tok: “Dispela man i orait long mi kam long em inap sampela de, tasol bihain em i singaut long pe . . . Long dispela as mi lusim em tu. Mi ting em i no wanpela saveman.”
Jastin i laik tru long harim “gutpela tingting,” olsem na em i go long “wanpela man i bihainim tingting bilong Paitagoras na em i gat biknem—em i ting save bilong em i moa yet.” Jastin i tok: “Taim mi go toktok wantaim em na mi tokim em, mi laik harim tok bilong em na bihainim em, em i tok, ‘Olsem wanem? Yu save long musik, na ol sta, na yu gat save long ol lo bilong samting i skwea o raunpela? Sapos yu no save long ol dispela samting pastaim, yu ting yu inap kisim save long ol samting [bilong God] i helpim ol man long i stap amamas?’ . . . Taim mi tokim em mi no gat save long ol dispela samting, em i rausim mi i go.”
Jastin i bel hevi, tasol em i wok yet long painim tok i tru—em i go long lain bilong Pleto, em ol i gat biknem. Jastin i tok: “Mi kirap i go lusim bikpela hap taim wantaim wanpela man nau tasol em i kam i stap long dispela biktaun bilong mipela—em wanpela man i gat save na tingting na em i bikpela man long lain bilong Pleto—na long olgeta de mi wok long kisim sampela save moa . . . olsem na i no longtaim na mi ting olsem mi kamap saveman pinis. Tasol sori! Tingting bilong mi i kranki.”
Jastin i wok strong bambai em i ken kisim save long tok i tru long rot bilong ol dispela saveman, tasol nogat. Orait, wanpela taim em i sindaun long nambis na tingting i stap na em i bungim wanpela lapun man em i Kristen na “em i gat pasin daun na gutpela pasin.” Tupela i toktok wantaim na lapun i helpim em long save long sampela as tok bilong Baibel i kamapim klia olsem yumi mas kisim stretpela save long God.—Rom 10:2, 3.
Yumi no save long nem bilong dispela Kristen, tasol em i tokim Jastin: “Longtaim bipo i gat sampela man i stap em ol i lapun tru, winim olgeta dispela saveman, em ol i stretpela man na God i laikim ol tru, na ol i . . . bin tokaut long sampela samting i mas kamap na nau i wok long kamap. Ol dispela man ol i profet. Ol tasol i bin save long tok i tru na autim long ol man, . . . long wanem Holi Spirit i pulap long ol.” Bilong kirapim tingting bilong Jastin na bai em i laik long kisim sampela save moa, dispela Kristen i tok: “Rait bilong ol dispela profet i stap yet, na sapos man i kaunim, dispela bai helpim em long kisim save long ol samting i bin kamap long pastaim tru na ol samting i mas kamap long bihain tru, olsem long pinis.” (Matyu 5:6; Aposel 3:18) Jastin i bihainim tok bilong dispela gutpela man na em i wok strong long skelim ol tok bilong Baibel, na em i kirap laikim ol dispela tok na ol tok profet bilong Baibel. Dispela i kamap klia long ol rait bilong em.
Ol Rait Bilong Em
Jastin i pilim tru pasin bilong ol Kristen em ol i sanap strong na i no pret, maski ol man i tok long kilim ol i dai tu. Na em i laikim ol tok i tru bilong Olpela Testamen. Bilong helpim ol tok bilong em long wanpela rait bilong em (Dialogue With Trypho), em i kolim sampela tok bilong planti hap bilong Baibel, olsem bilong buk Stat, Kisim Bek, Wok Pris, Lo, 2 Samuel, 1 King, Buk Song, Aisaia, Jeremaia, Esekiel, Daniel, Hosea, Joel, Amos, Jona, Maika, Sekaraia, Malakai, na bilong 4-pela Gutnius. Long dispela rait bilong em (Dialogue With Trypho), em i stori long lotu Juda em ol i bilip long Mesaia, na em i kamapim klia olsem em i laikim tru ol tok bilong ol dispela hap bilong Baibel.
Ol man i tok Jastin i bin wok strong long autim gutnius. Ating em i bin raun long planti hap. Em i bin i stap long Efesus, na em i bin i stap long Rom inap longtaim liklik.
Sampela rait bilong Jastin i kamapim ol tok bilong helpim bilip Kristen. Long namba wan rait olsem (First Apology), em i kamapim ol tok bilong Baibel olsem lait bilong pinisim bikpela tudak bilong tingting bilong ol haiden. Em i tokaut olsem tingting bilong ol saveman i giaman na i no gat as bilong en, tasol ol tok na wok bilong Krais i gat strong. (Lukim Kolosi 2:8.) Jastin i laik kirapim ol man long kisim gutpela tingting long ol Kristen, long wanem, ol i save daunim ol tru, na em i makim olsem em i bilong lain bilong ol. Taim em i kamap Kristen pinis, em i pasim yet klos bilong saveman, na em i tok em i kisim pinis stretpela save.
Ol Kristen i stap long yia 100 samting ol i no save lotuim ol god bilong ol haiden, olsem na ol man i tok ol i no bilip long God. Bilong stretim dispela tok, Jastin i raitim tok olsem: “Mipela i no tok, i no gat God—mipela i bilip long God—mipela i save lotuim Bikpela Man Antap em i bin wokim olgeta samting long heven na long graun . . . Tisa bilong mipela em Krais Jisas na em i bin lainim mipela long ol dispela samting . . . em i Pikinini bilong dispela God em i God tru.” Jastin i stori long pasin bilong lotuim ol god giaman na em i tok: “Ol i save wokim samting ol i kolim god; tasol mipela i ting dispela i pasin longlong na i save bagarapim nem bilong God tu . . . [God,] sapos ol man bilong bihainim olgeta laik nogut bilong skin i kirap wokim ol god giaman na ol i tok, ol i lotuim yu—olaman! Ol i mekim pasin longlong tru!”—Aisaia 44:14-20.
Jastin i kolim planti tok bilong Nupela Testamen bilong kamapim bilip bilong em long kirap bek, na ol stretpela pasin Kristen, na baptais, na ol tok profet bilong Baibel (em i bilip tru long ol tok profet i makim Krais), na ol tok bilong Jisas. Jastin i stori long Kingdom bilong God na em i kolim tok bilong Aisaia i tok olsem: “[Krais] bai i stap king bilong yumi.” Na Jastin i tok: “Sapos yumi wetim wanpela kingdom bilong graun, bai yumi sakim Krais.” Jastin i stori long ol hevi na wok bilong ol Kristen, na em i tok, man i laik lotu tru long God em i mas bihainim laik bilong God. Na em i tok, “[God] i mas salim ol manmeri i go long olgeta lain manmeri bilong autim tok long ol long ol dispela samting.”
Namba 2 rait olsem (The Second Apology of Justin), em sampela i ting em hap tok moa tasol bilong namba wan rait, em Jastin i raitim i go long ol memba bilong gavman long Rom. Bilong kirapim ol Rom long mekim gut long ol Kristen, em i stori long ol samting i bin painim ol Kristen i kisim stretpela save long Krais Jisas na ol man i bin mekim nogut long ol. Ol tok Jisas i lainim ol man long en i gat gutpela lo tru na i kirapim ol Kristen i stap aninit long gavman bilong Rom long bihainim gutpela pasin, tasol gavman i no pilim dispela samting. Sapos wanpela man o meri i tokaut tasol olsem em i bihainim Krais, dispela inap kirapim gavman long kilim em i dai. Jastin i kolim tok bilong wanpela man, nem bilong em Lusius, em i stori long wanpela man bipo em i tisa bilong ol tok Kristen na em i tok: “Dispela man i no bin bagarapim marit, o pamuk, o kilim man i dai, na em i no stilman, o man bilong hansapim man, o man bilong mekim narapela rong—em i tokaut tasol olsem em i Kristen—olsem na bilong wanem yupela i givim strafe long em?”
Planti man i tingting nogut long ol Kristen long dispela taim bipo, na dispela i kamap klia long dispela tok bilong Jastin, olsem: “Mi ting sampela man mi bin kolim nem bilong ol bai ol i pasim tok long mekim nogut long mi tu, na pasim mi long diwai, o ating Krasens, dispela man bilong bikhet na hambak, em bai mekim nogut long mi; i no stret dispela man i kisim nem olsem saveman, long wanem, em i save mekim ol tok nogut long mipela long ai bilong ol man, tasol em i no gat save long ol samting em i tok long en—em i tok ol Kristen i no save bilip long God o daun long God. Em i mekim ol dispela tok bambai bikpela lain i no gat save ol i ken amamas long em na laikim ol tok bilong em. Sapos em i mekim ol tok nogut long mipela na em i no bin kaunim ol tok bilong Krais, em i mekim pasin nogut tru, winim ol man i no inap rit rait, em ol i no save toktok long samting ol i no save long en o autim tok giaman.”
Em i Dai
Sampela man, ating Krasens o ol narapela man bilong lain bilong Antistenes (ol Sinik), i bin kotim Jastin long ol majistret bilong Rom na tok olsem Jastin i laik daunim gavman, na kot i tok em i mas i dai. Olsem na long yia 165 (C.E.) samting, long Rom, ol i katim nek bilong em, na em i kamap wanpela “matir” (martyr, olsem “witnes”). Long dispela rot em i kisim nem olsem Jastin Matir.
Pasin bilong Jastin long raitim stori i no gutpela tumas na ol tok bilong em i strong liklik, i no olsem bilong sampela saveman long taim bilong em, tasol em i laikim tumas tok i tru na stretpela pasin. Em i bihainim tru ol tok bilong Baibel na bilong Jisas o nogat, em yumi no save. Tasol ol rait bilong em inap helpim yumi, long wanem, ol i stori long ol samting i bin kamap long bipo na i kamapim planti tok bilong Baibel. Na ol i helpim yumi long save long i stap bilong ol manmeri i tok ol i Kristen, em ol i stap long yia 100 samting, na long ol samting i bin painim ol.
Narapela gutpela samting bilong Jastin em olsem: Em i bin wok strong long helpim ol king bilong Rom long save, i no stret ol man i mekim nogut long ol Kristen. Na em i bin sakim lotu na tingting bilong ol haiden, na kisim stretpela save long ol tok bilong Baibel. Dispela i kirapim yumi long tingim aposel Pol—long biktaun Atens em i bin tokim ol saveman bilong lain Epikurian na lain Stoik long God tru na long Krais Jisas i kirap bek.—Aposel 17:18-34.
Jastin yet em i save liklik olsem ol man bai kirap bek long Taim Bilong 1,000 Yia. Ol tok i tru bilong Baibel long kirap bek i strongim tru bilip bilong yumi! Ol Kristen i bilip long dispela samting na maski ol man i mekim nogut long ol o i laik kilim ol i dai, ol i bin sanap strong.—Jon 5:28, 29; 1 Korin 15:16-19; Kamapim Tok Hait 2:10; 20:4, 12, 13; 21:2-4.
Olsem na Jastin i bin wok long kisim save long tok i tru, na em i bin sakim tingting bilong ol saveman bilong lain Grik. Em i bin raitim ol tok bilong helpim bilip Kristen, na em i bin helpim tok na pasin bilong ol manmeri i tok ol i Kristen. Em i tokaut olsem em i Kristen na long dispela as ol man i bin kilim em i dai. Gutpela pasin tru bilong Jastin em olsem: Em i laikim tumas tok i tru na em i no pret long autim tok, maski ol man i mekim nogut long em. Ol disaipel tru bilong Jisas long nau ol tu i bihainim dispela gutpela pasin.—Sindaun 2:4-6; Jon 10:1-4; Aposel 4:29; 3 Jon 4.