Narakain Tingting Bilong Tertullian
‘OL KRISTEN na ol saveman bilong graun i wankain long wanem samting? Man i bagarapim tok i tru, na man i stretim gen tok i tru na skulim ol narapela long en, ol i wankain olsem wanem? Olsem wanem Skul bilong Pleto na Misin i wankain?’ Tertullian, em i bin stap olsem 180 yia bihain long Krais na em wanpela man bilong raitim ol buk, em i bin kamapim ol dispela narakain askim. Tertullian i kisim nem olsem “man i raitim planti stori bilong Misin na ol bilip ol i skulim ol man long en long taim bilong em.” Em i tingim klostu olgeta samting bilong lotu.
Ating planti man i save long Tertullian, long wanem, em i raitim ol narakain tok, em ol tok i olsem ol i pait wantaim, olsem: “God i bikpela tru, taim Em i liklik.” “Yumi olgeta i ken bilip long [indai bilong Pikinini bilong God], long wanem, dispela tok i longlong stret.” “Ol i planim [Jisas], na em i kirap bek; yumi ken bilip tru long dispela, long wanem, dispela i no inap tru.”
Tasol i no ol tok tasol bilong Tertullian i narapela kain. Tru, em i laik bai ol rait bilong em i helpim tok i tru na ol i kamapim ples klia olsem misin i stap gut long God na ol bilip bilong en i stret, tasol tru tru em i bagarapim tok i tru. Nambawan samting em i mekim bilong helpim Kristendom em olsem: Em i kamapim sampela tok em bihain sampela saveman i kisim olsem as bilong kamapim bilip bilong God Triwan. Bilong save long olsem wanem dispela samting i kamap, pastaim yumi laik save liklik long Tertullian yet.
“Kirapim Tru Tingting Bilong Ol Man”
Yumi no save long planti samting long i stap bilong Tertullian. Planti saveman i ting mama i karim em long 160 C.E. samting long Carthage, long Not Afrika. Yumi ken ting em i bin kisim bikpela skul na em i save gut long bikpela save bilong ol man bilong graun long taim bilong em. Ol man i ting, ol samting i mekim na Tertullian i laikim ol Kristen, em sampela man i tok ol i Kristen ol i redi long i dai bilong holimpas bilip bilong ol. Em i stori long dispela pasin bilong i dai bilong holimpas bilip Kristen, na em i tok: “Husat i lukim dispela pasin na em i no laik save long as bilong en? husat i kisim save long dispela na bihain em i no laik kisim bilip bilong mipela?”
Taim em i kamap Kristen pinis, Tertullian i kamap man bilong raitim ol strongpela na gutpela tok, na em i raitim olsem saveman. Wanpela buk (The Fathers of the Church) i tok: “I no gat planti tisa bilong lotu i gat save olsem [em] long raitim ol tok. Oltaim em i save kamapim ol tok i save kirapim tru tingting bilong ol man.” Wanpela saveman i tok: “Tertullian i kamapim gut tru ol wan wan tok, winim pasin bilong em long kamapim gut ol sentens, na yumi ken klia gut moa long ol liklik tok em i mekim, winim ol longpela tok em i mekim bilong stiaim tingting bilong man. Ating dispela i as na planti taim ol i kamapim ol sotpela tok bilong em na ol i no kamapim planti longpela tok bilong em.”
Helpim Lain Kristen
Wanpela buk bilong Tertullian em planti man tru i save long en, em Apology. Planti man i ting dispela em i strongpela buk tru bilong helpim ol Kristen long bekim tok long ol birua bilong ol. Em i raitim dispela buk long taim ol man bilong bihainim kain kain bilip kranki bilong ol tumbuna ol i mekim nogut long ol Kristen. Tertullian i helpim ol Kristen na em i tokaut strong long ol pasin nogut ol man i save mekim long ol. Em i tok: “[Ol birua] i ting ol Kristen i as bilong olgeta hevi na bagarap i painim ol man. . . . Sapos wara Nail i no kam antap bilong givim wara long ol gaden, sapos win, ren, san samting i no senis, sapos graun i guria, sapos bikpela hangre na bikpela hevi i kamap—wantu yumi harim singaut olsem: ‘Tromoim ol Kristen i go long ol laion!’ ”
Planti taim ol man i sutim tok long ol Kristen olsem ol i no save stap gut long Gavman, tasol Tertullian i bin wok strong long tokaut olsem ol Kristen i save bihainim stretpela pasin, winim planti narapela man. Taim em i stori pinis long sampela man ol i strong long daunim gavman, em i tokim ol birua olsem ol dispela bikhetman i bilong lain haiden, i no bilong lain Kristen. Tertullian i tokaut olsem taim ol i kilim i dai ol Kristen, gavman yet bai lus long ol gutpela samting.
Sampela buk moa bilong Tertullian i stori long pasin Kristen. Olsem: Long wanpela buk (On the Shows) bilong em, Tertullian i givim strongpela tok long ol man i go long sampela ples nogut bilong kisim amamas, em long ol pilai spot bilong ol haiden na ol narapela pilai. Yumi ken ting, long dispela taim i gat sampela nupela Kristen em ol i no ting i gat rong long go long ol miting bilong kisim skul long Baibel na go long ol pilai haiden tu. Bilong kirapim tingting bilong ol, Tertullian i tok: “Em samting nogut tru long go pastaim long haus lotu bilong God na bihain go long haus lotu bilong Satan—olsem mekim ol wok bilong spirit na ol wok nogut tru.” Em i tok: “Samting yu sakim pinis, yu no ken amamas long kisim bek.”
Bagarapim Tok i Tru
Long kirap bilong wanpela stori bilong em, nem bilong en Against Praxeas, Tertullian i tok: “Satan i bin mekim kain kain pasin birua long tok i tru. Sampela taim em i mekim olsem em i laik helpim tok i tru, tasol tru tru, em i laik bagarapim tok i tru.” Buk i no kamapim klia olsem dispela man Praxeas em i husat tru, tasol Tertullian i sutim tok long bilip bilong em long God na Krais. Em i tingim Praxeas i olsem tul bilong Satan long bagarapim lotu Kristen long pasin hait.
Long dispela taim, wanpela bikpela tok bilong ol man i tok ol i Kristen em olsem: God i stap olsem wanem wantaim Krais. Sampela bilong ol, na moa yet ol manmeri i holim ol tingting Grik, ol i hatwok long bilip olsem i gat wanpela God tasol, na Jisas em i Man bilong kisim bek yumi. Praxeas i laik stretim dispela tok long rot bilong skulim ol man olsem Jisas em i Papa, tasol em i kamap ples klia long narapela kain bodi, na Papa na Pikinini i no narapela narapela kain. Dispela bilip (modalism) i tok olsem God i kamapim long ples klia em yet “olsem Papa bilong wokim olgeta samting na em i givim Lo, na olsem Pikinini long rot bilong Jisas Krais, na olsem Holi Spirit taim Krais i go long heven.”
Tertullian i soim olsem Baibel i kamapim klia olsem Papa i narapela na Pikinini i narapela. Taim em i kamapim pinis tok bilong 1 Korin 15:27, 28, em i tok: “Man i putim (olgeta samting) aninit long narapela, na Man ol i putim olgeta samting aninit long Em—ol i mas i stap narapela narapela Man.” Tertullian i kamapim tok bilong Jisas, i tok: “Papa i stap namba wan tru na i winim mi.” (Jon 14:28) Em i kamapim sampela tok bilong Ol Skripsa Hibru, olsem Song 8:5, na em i soim olsem Baibel i tok Pikinini i “aninit” long Papa. Tertullian i tok: “Olsem na Papa i narapela na Pikinini i narapela. Papa i bikpela na i winim Pikinini, long wanem, Man i kamapim wanpela man em i narapela, na dispela man em i kamapim em i narapela, na Man i salim wanpela man em i narapela, na dispela man em i salim em i narapela, na tu, man i wokim ol samting em i narapela, na man i stap olsem rot bilong em long wokim ol samting em i narapela.”
Tertullian i ting Pikinini i stap nambatu long Papa. Tasol taim em i laik kamapim olsem Pikinini na Papa ol i narapela narapela, em i ‘kalapim tok bilong God.’ (1 Korin 4:6) Taim Tertullian i laik kamapim olsem Jisas em i God, em i kamapim dispela tok “i gat tripela man i stap na ol i wanpela God tasol.” Em i mekim wok long dispela tingting bilong soim olsem God, na Pikinini bilong em, na spirit holi ol i tripela man insait long wanpela god. Olsem na Tertullian em i namba wan man i kolim dispela tok “triwan” long tok Latin bilong makim Papa, na Pikinini, na spirit holi.
Lukaut Long Save Bilong Graun
Olsem wanem Tertullian inap kamapim dispela tok “i gat tripela man i stap na ol i wanpela God tasol”? Yumi ken kisim bekim bilong dispela askim long wanpela narakain tingting bilong dispela man—em tingting bilong em long save bilong graun. Tertullian i tok, save bilong graun i olsem “ ‘bilip’ bilong ol man na bilip ‘bilong Satan.’ ” Long ples klia em i sutim tok long pasin bilong ol man long mekim wok long save bilong graun bilong helpim tok i tru bilong ol Kristen. Em i tok: “Abrusim pasin bilong kamapim wanpela lain Kristen em ol tok giaman bilong lain Stoik na Pleto samting i insait long en.” Tasol planti taim Tertullian yet i mekim wok long save bilong ol man bilong graun taim dispela save i stret wantaim tingting bilong em.—Kolosi 2:8.
Wanpela buk i tok: “Bilong strongim bilip long God Triwan, i mas i gat ol tingting bilong ol Grik bilong helpim dispela bilip.” Na buk The Theology of Tertullian i tok: “[I gat] ol narapela kain tingting na tok i helpim Tertullian long kamapim bilip bilong God Triwan, maski ol tok long dispela bilip i no klia olgeta na i gat sampela tok i kranki, tasol tok bilong en i olsem as bilong dispela bilip ol i kamapim bihain long Kibung Bilong Naisia.” Olsem na dispela tok bilong Tertullian—i gat tripela man i stap na ol i wanpela God tasol—em i mekim bikpela wok long kamapim wanpela bilip kranki long olgeta hap bilong Kristendom.
Tertullian i sutim tok long ol narapela long bagarapim tok i tru taim ol i laik helpim tok i tru. Tasol em yet i pundaun long dispela pasin kranki taim em i bungim tok i tru bilong Baibel wantaim save bilong ol man bilong graun. Olsem na yumi mas tingim gut tok lukaut bilong Baibel long yumi no ken “putim yau long tok bilong ol spirit bilong giaman na ol spirit nogut na bihainim ol tok bilong ol.”—1 Timoti 4:1.
[Ol Piksa long pes 29, 30]
Tertullian i sutim tok long save bilong graun, tasol em i mekim wok long en bilong strongim ol tok bilong em
[Kredit Lain]
Pages 29 and 30: © Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris
[Piksa long pes 31]
Ol Kristen tru i save abrusim pasin bilong bungim tok i tru bilong Baibel wantaim save bilong ol man bilong graun