Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • w06 12/15 p. 12-14
  • Ebla—Wanpela Taun Bilong Bipo Yet Ol i Painim Pinis

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Ebla—Wanpela Taun Bilong Bipo Yet Ol i Painim Pinis
  • Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2006
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Wanpela Taun, Planti Stori Bilong En
  • Lotu Bilong Ebla
  • Rait Ol i Bin Katim Long Plet Ston na Baibel
    Wastaua i tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2008
  • B2 Buk Stat na Raun Bilong Ol Bilipman
    Nupela Taim Trenslesen Bilong Ol Skripsa Holi
  • Mari—Strongpela Taun Bilong Ples Wesan Long Bipo
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2005
  • Strongpela Babilon—Namba Tri Bikpela Gavman Long Graun
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1989
Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2006
w06 12/15 p. 12-14

Ebla​—Wanpela Taun Bilong Bipo Yet Ol i Painim Pinis

Long 1962, Paolo Matthiae, wanpela yangpela saveman bilong Itali, em i lukluk i go long stretpela ples long not-wes bilong Siria na em i tingting, em bai painim wanpela samting o nogat. Ol i ting i no gat planti samting bilong bipo i stap long Siria. Tasol tupela yia bihain ol i kirap digim graun long Tell Mardikh, long hap saut bilong Aleppo inap olsem 60 kilomita, na samting ol i painim, em planti ol i ting ‘em i nambawan bikpela samting tru bilong dispela wok long taim bilong yumi.’

OL RAIT bilong bipo yet ol i bin painim i soim olsem i gat wanpela taun nem bilong en Ebla. Tasol i no gat wanpela i save, Ebla i stap aninit long wanem hip graun, long wanem, long olgeta hap bilong Midel Is i gat planti hip graun olsem liklik maunten, na ol inap makim olsem wanpela taun o ples i stap aninit long en. Wanpela rait i stori long Sargon, king bilong Akkad, i mekim pait long “Mari, Yarmuti, na Ebla,” na em i winim pait. Na long narapela rait, King Gudea bilong Sumeria i stori long ol gutpela diwai em i bin kisim long “ol maunten bilong Ibla [Ebla].” Nem Ebla i stap tu long Karnak, Isip, long lista bilong ol taun bilong bipo em King Tutmos Namba 3 i bin kisim long pait. Em nau, yumi save long as na ol saveman i bin wok strong long painim taun Ebla.

Tasol bihain ol i wok long digim graun na gutpela samting i kamap. Long 1968, ol i painim hap piksa ol i wokim long ston, em piksa bilong Ibit-Lim, wanpela king bilong Ebla. Rait ol i bin katim long en, em wanpela tok tru antap long tok ples Akkad, i kamapim olsem ol i bin makim dispela piksa bilong god meri Istar, em ‘i gat biknem tru long Ebla.’ Em nau, ol samting ol i painim i wok long kamapim klia ‘wanpela tok ples bipo ol i no save long en, na nupela stori bilong ol lain bilong bipo na ol pasin na sindaun bilong ol.’

Orait long 1974 na 1975, ol i painim sampela plet ston ol i bin katim rait long en, na dispela olpela nem Ebla i kamap planti taim, na dispela i strongim tok olsem Tell Mardikh em taun Ebla tasol. Na taim ol i digim graun, dispela i soim tu olsem ol i bin wokim dispela taun inap olsem tupela taim. Long namba wan taim, em i gat nem na strong, tasol bihain em i kisim bagarap. Orait ol i wokim gen, tasol bihain em i bagarap gen na ol man i lusim tingting long en inap sampela tausen yia pinis.

Wanpela Taun, Planti Stori Bilong En

Ol taun bilong bipo yet ol i bin wokim long ol stretpela graun i gat gris, olsem graun namel long wara Taigris na wara Yufretis, em ol inap planim planti kaikai long en. Ol taun bilong pastaim tru em Baibel i stori long en, ol i bin stap long Mesopotemia. (Stat 10:10) Nem Ebla i olsem “Waitpela Ston,” long wanem, i gat ol waitpela ston aninit long graun ol i bin wokim taun long en. Waitpela ston i makim olsem i gat gutpela wara insait long graun na ol man i no inap sot long wara, maski ol i stap longwe long ol bikpela wara. Olsem na ol i makim dispela ples bilong wokim taun.

Long hap bilong Ebla i no gat planti ren, olsem na ol i save planim wit na bali samting, ol diwai wain, na diwai oliv tasol. Na em i gutpela hap bilong lukautim ol sipsip na bulmakau samting. Ebla i stap long gutpela hap tru​—namel long stretpela graun bilong Mesopotemia na nambis bilong Mediterenian​—olsem na ol lain bilong ol narapela kantri i save kam na wok bisnis wantaim ol long ol diwai, na olkain naispela ston i gat bikpela pe, na gol samting. Ebla i karamapim bikpela hap graun na i gat 200,000 manmeri i sindaun long en, na inap olsem 20,000 i sindaun long biktaun.

Ol i painim sampela hap bilong wanpela traipela haus king, na dispela i makim olsem long dispela taim bipo ol king bilong Ebla i gat bikpela strong na planti gutpela samting. Bilong go insait long haus king i gat wanpela dua i stap antap inap 15 mita. Insait long planti yia ol i bin skruim haus i go bikpela, long wanem, ol bikman bilong bosim kantri ol i wok long kisim bikpela strong moa. Ol ofisa i wok aninit long planti bikman​—king wantaim meri bilong em i gat planti helpim bilong ol, em “ol bikman” na “ol gavena.”

Ol i painim pinis 17,000 plet ston ol i katim rait long en, em sampela i bruk pinis. Pastaim i gat olsem 4,000 plet ston i no bruk liklik na ol i bin putim gut long ol bet plang. Ol rait bilong en i kamapim olsem Ebla i wok bisnis wantaim ol longwe ples. Olsem: Ebla i wok bisnis wantaim Isip, na bilong soim olsem, i gat mak bilong tupela king bilong Isip long sampela ston. Planti rait ol i katim long ston em bilong tok ples Sumeria, tasol sampela rait em bilong tok ples Ebla, em bilong ol lain Semait bilong bipo yet, ol saveman inap skelim na ritim. Ol saveman i save skelim ol kastam na ol tok ples bilong Esia i kirap nogut long painim wanpela olpela tok ples tru bilong lain Semait. Na sampela plet ston i gat tupela lista bilong ol rait​—long tok ples Sumeria na tok ples Ebla. Buk Ebla​—Alle origini della civiltà urbana (Ebla​—Long Kirap Bilong Taim Ol Lain i Sindaun Long Ol Taun) em i kolim ol dispela plet ston olsem “ol olpela buk dikseneri tru, winim ol narapela yumi save long en.”

I luk olsem king bilong Ebla i gat strongpela ami, long wanem, sampela piksa ol i katim long ston i makim ol soldia bilong Ebla i wok long kilim i dai ol birua o ol i holim ol het ol i bin katim na rausim bilong ol birua. Tasol bikpela strong bilong Ebla i pinis taim Asiria na Babilon i kamap strong. I hatwok long save gut long ol samting i bin kamap long dispela taim, tasol i luk olsem pastaim Sargon Namba 1 (i no dispela Sargon em Aisaia 20:1 i kolim), na bihain tumbuna pikinini bilong em Naram-Sin, i kam pait long Ebla. Ol samting ol i painim taim ol i digim graun i soim olsem ol dispela pait i nogut tru na bikpela bagarap i kamap.

Tasol olsem yumi stori pinis, ol i wokim gen Ebla, na em i kamap strongpela taun gen i gat nem. Taim ol i wokim taun, ol i bihainim stret piksa bilong en ol i bin wokim pastaim, na ol i wokim i kamap gutpela moa. Long hap bilong taun daunbilo i gat wanpela hap ol i makim bilong god meri Istar, em ol Babilon tu i lotu long en olsem god bilong helpim ol samting long kamapim planti pikinini. Ol i bin painim Dua Istar namel long ol pipia bilong taun Babilon, em bruk bruk i stap. Wanpela bikpela haus long Ebla ating em haus bilong ol laion ol i bin makim bilong god meri Istar. Orait nau yumi ken stori long lotu bilong Ebla.

Lotu Bilong Ebla

Olsem ol narapela hap bilong Is long bipo yet, Ebla i gat planti god. Sampela em Bal, Hadad (em wanpela nem i olsem hap nem bilong sampela king bilong Siria), na Dagan. (1 King 11:23; 15:18; 2 King 17:16) Ol Ebla i pret long olgeta wantaim. Na ol i save givim biknem long ol god bilong ol narapela lain. Na ol samting ol saveman i bin painim i makim olsem, inap olsem 1,800 yia paslain long taim bilong Krais, ol i save lotuim ol tumbuna bilong ol i bin stap king na i kamap olsem god bilong ol.

Tasol ol lain Ebla i no bilip olgeta long ol god bilong ol. Nupela taun Ebla i gat tupela strongpela banis wantaim i raunim taun, na ating ol birua bilong ol bai kirap nogut long dispela. Banis bilong ausait i raunim taun inap olsem 3-pela kilomita. Long nau mak bilong ol i stap ples klia yet.

Tasol nupela taun Ebla ol i bin wokim, bihain em tu i pinis. Ol i ting inap olsem 1,600 B.C.E. ol lain Hit i bin daunim dispela ples bipo i gat bikpela strong, na em i pinis olgeta. Wanpela tok bilong bipo yet i tok ol i bin brukbrukim Ebla ‘olsem wanpela sospen graun.’ I no longtaim na ol man i lusim tingting long en. Wanpela lain ami bilong lotu ol i kam bilong pait na kisim Jerusalem long yia 1098, na wanpela tok ol i raitim i kolim dispela hap bipo Ebla i bin stap long en olsem wanpela liklik ples nating, nem bilong en Mardikh. Ol man i lusim tingting olgeta long Ebla, na nau tasol, inap sampela tausen yia bihain, ol i painim gen.

[Blok long pes 14]

EBLA NA TOK BILONG BAIBEL

Long 1976 nius Biblical Archeologist i bin kamapim sampela tok i kirapim tingting bilong ol saveman bilong Baibel. Man i kamapim mining bilong ol tok i stap long ol plet ston bilong Ebla i tok nem bilong sampela man na sampela ples em Baibel i kolim sampela handet yia bihain i stap long ol dispela plet ston. Sampela i ritim dispela stori na ating ol i kamapim tingting bilong ol yet olsem ol dispela plet ston i kamapim long ples klia olsem tok bilong Buk Stat i tru.a Jesuit Mitchell Dahood i tok “ol plet ston [bilong Ebla] i wok long kamapim klia sampela stori bilong Baibel i no klia tumas.” Em i bilip olsem ol dispela plet ston inap helpim yumi long klia gut long “dispela hevi bilong bipo tru long pasin bilong kolim nem bilong God bilong Israel.”

Nau ol i wok long skelim gut ol dispela rait. Tok Hibru na tok Ebla i kam long tok ples Semait, olsem na ating sampela nem bilong ol taun na ol man bai i klostu wankain o ol inap wankain stret olsem sampela nem i stap long Baibel. Tasol dispela i no makim olsem ol i stori long wankain ples na wankain man. Ol samting ol i painim long Ebla bai strongim tok bilong Baibel o nogat, em yumi no save. Tasol man i bin raitim stori long nius Biblical Archeologist i tok em i no bin tok olsem em i painim nem “Yawe” long ol dispela plet ston. Lain Ebla i gat planti god na sampela i tok hap rait ol i tanim olsem ja i makim wanpela bilong ol dispela god. Sampela narapela saveman i tok dispela tok ja i makim samting bilong dispela tok ples tasol. Tasol yumi klia olsem dispela tok i no makim God tru, Jehova.​—Lo 4:35; Aisaia 45:5.

[Futnot]

a Bilong lukim sampela tok i stori long olsem wanem ol samting bilong bipo ol man i bin painim long graun i sapotim tok bilong Baibel, lukim sapta 4 bilong buk The Bible​​—God’s Word or Man’s?, em ol Witnes Bilong Jehova i wokim.

[Mep/Piksa long pes 12]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

SOLWARA MEDITERENIAN

KENAN

SIRIA

Aleppo

Ebla (Tell Mardikh)

Wara Yufretis

[Kredit Lain]

Archaeologist: Missione Archeologica Italiana a Ebla - Università degli Studi di Roma ‘La Sapienza’

[Piksa long pes 12, 13]

Wanpela nekles gol bilong yia olsem 1750 B.C.E.

[Piksa long pes 13]

Ol hap hap bilong bikpela haus king i stap yet

[Piksa long pes 13]

Piksa man i droim bilong ol plet ston i gat rait na ol i putim gut long wanpela rum

[Piksa long pes 13]

Ston ol i katim rait long en

[Piksa long pes 13]

Stik bilong lain bilong king bilong Isip, 1750-1700 B.C.E.

[Piksa long pes 13]

Soldia bilong Ebla i holim het bilong birua

[Piksa long pes 14]

Wanpela ston ol i makim bilong god meri Istar

[Kredit Lain]

Missione Archeologica Italiana a Ebla - Università degli Studi di Roma ‘La Sapienza’

[Piksa Kredit Lain long pes 13]

All images (except palace remains): Missione Archeologica Italiana a Ebla - Università degli Studi di Roma ‘La Sapienza’

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim