Kantri Lidia Bilong Bipo i Mekim Sampela Samting Long Yumi Long Nau
ATING yu no save long ol samting bilong kantri Lidia bilong bipo, olsem na bai yu kirap nogut long save, samting ol i bin painim long dispela hap i senisim pasin bilong ol bisnisman long mekim wok bilong ol. Na samting ol Lidia i bin lain long wokim i helpim ol man bilong ritim Baibel long kisim save long wanpela tok profet bilong Baibel em bipo ol i no klia tumas long en. Wanem dispela samting ol Lidia i bin kisim save long wokim? Orait pastaim i gutpela yumi ken kisim save long ol samting bilong dispela taim na i stap bilong ol lain bilong kantri Lidia bilong bipo, em klostu olgeta man i lusim tingting pinis long en.
Ol king bilong Lidia i bin sindaun long biktaun Sardis, i bin stap long hap wes bilong Esia Maina, nau ol i kolim Teki. Laspela king bilong Lidia, em Krisas, em i bin bungim bikpela mani, tasol long yia olsem 546 B.C.E., Bikpela King Sairus bilong Persia i kam pait na kisim kantri bilong em—em dispela Sairus i bin daunim gavman bilong Babilon sampela yia bihain.
Sampela i tok, ol bisnisman bilong Lidia ol i namba wan lain bilong mekim wok long ol koin. Long bipo yet ol man i bin kirap mekim wok long gol na silva olsem mani bilong ol, tasol sais bilong ol liklik blok na ring gol i narapela narapela, olsem na taim man i baim wanpela samting, oltaim ol bisnisman i mas skelim hevi bilong mani long skel bilong ol. Long Israel, Jeremaia, em profet bilong God, em i bin baim hap graun na em i tok: “Mi skelim silva inap 200 gram na mi givim long Hanamel.”—Jeremaia 32:9.
Long Lidia, ol lain i bin stap long taim bilong Jeremaia ol i kisim save long wokim ol mani i gat hevi inap stret long pe bilong en, na i gat mak bilong gavman long olgeta wan wan mani bilong makim olsem hevi bilong en long skel i stret na i no giaman. Pastaim ol Lidia i wokim mani long gol na silva em ol i tanim wantaim. Taim Krisas i kamap king, em i senisim dispela pasin na wokim mani silva na mani gol tru tru. Ol Lidia i bin kamapim wanpela pasin olsem 12-pela koin silva i makim wanpela koin gol. Tasol sampela man ol i kirap wokim giaman mani long gol ol i bin tanim wantaim ol pipia ain samting. Olsem na ol bisnisman i mas i gat samting bilong glasim mani, em gol tru o nogat.
Ol Lidia i bin kisim save olsem wanpela blakpela ston bilong dispela hap bai stretim dispela hevi bilong mani. Taim ol i rapim mani long dispela ston, i gat mak bilong en i stap. Taim ol i skelim kala bilong mak wantaim kala bilong ol mak i save kamap taim ol i rapim long samting i gat gol tru long en, dispela i kamapim klia hamas gol i stap long dispela mani. Em nau, pasin bilong traim mani long dispela kain ston i mekim na ol i gat rot long mekim wok long mani em ol man inap bilip olsem em i mani tru. Taim yumi kisim save long dispela ston bilong traim mani, olsem wanem dispela i helpim yumi long kisimgut ol tok bilong Baibel?
Tok Piksa Bilong En Long Baibel
Bihain planti bisnisman i kirap mekim wok long dispela blakpela ston, olsem na tok ples bilong ol long dispela ston i makim tu pasin bilong traim wanpela samting. Long tok Grik, em ol i bin raitim wanpela hap bilong Baibel long en, dispela tok i makim tu bikpela pen ol i bin givim long ol man em ol i traim ol.
Ol woda yet i bin givim pen long ol kalabusman, olsem na nem ol i bin kolim long dispela ston em i makim tu ol woda bilong haus kalabus. Olsem na Baibel i kamapim tok piksa bilong Jisas long wokboi nogut ol i putim em long han bilong “ol man bilong givim pen long em.” (Matyu 18:34) Buk The International Standard Bible Encyclopaedia i tok: “Taim man i stap kalabus, ating dispela yet i olsem ‘pen’ em i kisim, na yumi ken tok, dispela tok olsem ‘ol man bilong givim pen’ i makim ol woda tasol.” Dispela i helpim yumi long kliagut long wanpela ves bilong Baibel em sampela ol i paul long en.
As Bilong Tok Bokis i Kamap Ples Klia
Inap longtaim pinis ol man bilong ritim Baibel ol i no bin kliagut long samting bai painim Satan. Baibel i tok: “God bai i tromoi [Satan] i go daun long bikpela hul i gat hatpela paia bilong ol ston salfa. Wel animal wantaim giaman profet tupela i stap pinis long dispela hul, na tripela bai i karim pen long san na long nait inap oltaim oltaim.” (KTH 20:10) Tasol Jehova em i God bilong pasin laikim na stretpela pasin, olsem na em i no inap tromoi wanpela man i go long ples bilong i stap oltaim oltaim na karim bikpela pen. (Jeremaia 7:31) Na Baibel i tok laip i stap oltaim oltaim em i wanpela presen—em i no wanpela strafe. (Rom 6:23) Em nau, i klia tru olsem tok bilong Kamapim Tok Hait 20:10 em i wanpela tok piksa. Wel animal na bikpela hul i gat hatpela paia em i tok piksa tasol. (KTH 13:2; 20:14) Olsem wanem? Dispela pen tu em i tok piksa? Wanem insait bilong dispela tok olsem Satan bai “karim pen”?
Olsem yumi tok pinis, tok Grik bilong dispela tok “karim pen,” ol i kisim long wanpela tok i makim “ston bilong traim gol,” na ating em i makim ol man i karim pen bilong i stap kalabus. Olsem na yumi ken ting dispela tok long Satan bai karim pen i go inap oltaim oltaim i makim olsem indai bai kalabusim em i go inap oltaim oltaim.
Pasin bilong ol Lidia long mekim wok long ston bilong traim mani gol, em i helpim yumi long save long narapela samting tu bilong dispela “pen” Satan bai karim inap oltaim oltaim, na dispela i stret wantaim pasin laikim bilong God. Long sampela tok ples, ol i mekim tok piksa long dispela kain ston, olsem mak bilong traim wanpela samting, em i samting tru o i giaman tasol. Olsem na dispela pen Satan bai karim inap oltaim oltaim i makim olsem strafe bilong em bai stap olsem wanpela mak bilong i stap oltaim oltaim na bai i gat wankain strafe sapos bihain wanpela man i kirap na i bikhet long Jehova. Sapos bihain wanpela man i sutim tok long wok king bilong Jehova, Jehovah i no ken larim dispela man i traim strong bilong em, nogat.
Taim yumi kliagut long as na ol bisnisman long olgeta hap ol i bin kisim dispela pasin bilong ol Lidia long traim gol, na yumi kliagut long ol tok piksa dispela pasin i bin kamapim, dispela i givim save long yumi long samting bai painim Satan. Long olgeta taim bihain, samting bai painim em bai stap olsem mak bilong strafe bilong kot na bai God i no gat wok moa long larim pasin bilong bikhet i stap.—Rom 8:20.
[Rait long pes 23]
Tok piksa long Satan bai karim pen i makim olsem strafe bilong em bai stap olsem mak i go inap oltaim oltaim
[Mep long pes 21]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Solwara Blaksi
LIDIA
SARDIS
Solwara Mediterenian
[Piksa long pes 21]
Ol pipia ston bilong Sardis bilong bipo
[Piksa long pes 22]
Long bipo ol i bin mekim wok long skel bilong skelim hevi bilong mani
[Kredit Lain]
E. Strouhal/Werner Forman/Art Resource, NY
[Ol Piksa long pes 22, 23]
Pasin ol i bin mekim long blakpela ston bilong traim ol samting, em i stap yet long nau
[Ol Kredit Lain]
Coins: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc.; touchstone: Science Museum/Science & Society Picture Library
[Piksa Kredit Lain long pes 21]
Electrum coin: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc.