Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • w10 3/1 p. 26-29
  • Ol Raun Bilong Bipo Long Mediterenian na i Go

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Ol Raun Bilong Bipo Long Mediterenian na i Go
  • Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2010
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Raun Bilong Ol Fonisia Bilong Bipo
  • Pitias i Raun i Go Long Hap Not
  • Long Britani, Briten, na Go Moa
  • Ol i Kisim Save Long Ol Longwe Ples
  • Stori Bilong ‘Ol Sip Bilong Tarsis’
    Wastaua i tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2008
  • Ol Misineri Inap i Go Long Hap Is Inap Long Wanem Mak?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2009
  • Herodotus
    Kirap!—2015
  • “I No Gat Wanpela Bilong Yupela Bai Lusim Laip”
    “Autim Gut Tru” Tok Bilong Kingdom Bilong God
Lukim Moa
Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2010
w10 3/1 p. 26-29

Ol Raun Bilong Bipo Long Mediterenian na i Go

Long nau, ol manmeri i save kalap long balus na raun i go long ol longwe ples, na ol i no ting em i bikpela samting. Tasol ating bai yu kirap nogut long save, long taim bilong ol man i bin raitim Baibel, long dispela taim tu ol man i bin raun i go long ol longwe ples.

INAP olsem wan tausen yia paslain long Krais, King Solomon i bin wokim planti sip i raun wantaim ol sip bilong king bilong Tair long kisim ol gutpela samting bilong ol longwe ples na karim i kam long Israel. (1 King 9:​26-28; 10:22) Long 850 B.C.E. samting, profet Jona i kalap long sip i laik i go long Tarsis.a Em i kalap long sip long taun Jopa long Israel, em taun i stap long nambis bilong solwara Mediterenian. (Jona 1:3) Long taim bilong ol aposel, aposel Pol i bin kisim sip long Sisaria long Israel na i go long Puteoli, long nau ol i kolim Pozzuoli, i stap long Pasis Bilong Naples, long Itali.​—Aposel 27:1; 28:13.

Ol saveman i save olsem long taim bilong Pol, ol man bilong hap bilong Mediterenian i gat bisnis long kago, oltaim ol i save raun long solwara Retsi na i go long India, na long 150 C.E. samting, sampela sip i bin raun i go inap long Saina.b Tasol yumi gat wanem save long raun bilong ol sip bilong bipo em ol i bin lusim solwara Mediterenian na i go long hap wes? Ol sip bilong bipo i bin go long hap wes inap long wanem mak?

Raun Bilong Ol Fonisia Bilong Bipo

Planti handet yia paslain long taim bilong Pol, ol lain bilong raun long sip ol i bin i go long hap Wes na mekim wok bisnis long karim kago i go i kam. As ples bilong ol Fonisia i stap long hap bilong Lebanon bilong nau, na ol man i ting ol Fonisia i bin kam kamap long solwara Atlantik long 1200 B.C.E. Long 1100 B.C.E. samting, ol i kamapim taun Gadir, nau em i taun Cádiz long Spen we ol sip i save sua long en na i stap klostu long Gibraltar. Sampela samting ol man inap kisim long dispela ples em silva na tin ol i kisim long ol main bilong dispela hap, na ol bisnisman bilong hap bilong Atlantik i save kam baim.

Saveman Grik, Herodotus, i raitim stori olsem long 650 B.C.E. samting, King Neko bilong Isip i bungim wanpela bikpela lain sip bilong ol Fonisia i gat ol boskru Fonisia long en, na ol i bung long het bilong solwara Retsi. Em i tingting long raunim Afrika olgeta, kirap long hap is na i go long hap wes.

Long dispela taim, ol Fonisia i bin raun long sip long nambis bilong Afrika inap planti handet yia pinis. Tasol ol strongpela win na tait bilong solwara i mekim na ol boskru i bin kirap na mekim raun bilong ol i go long hap saut long Atlantik Kos bilong Afrika, ol i hatwok tru na i no inap i go longwe tumas. Herodotus i tok, bilong mekim nupela raun bilong ol, ol Fonisia i kirap long solwara Retsi na bihainim Is Kos bilong Afrika i go long saut na kamap long solwara India. Long namel bilong yia, ol i go sua na planim pikinini bilong kaikai, na ol i stap long dispela hap inap long ol i ken kisim kaikai long gaden, na kalap gen long sip na i go. Herodotus i tok, long namba 3 yia ol i raunim Afrika olgeta, na i go long solwara Mediterenian, na go bek long Isip.

Bilong pinisim stori bilong em, Herodotus i tok, i gat sampela ripot bilong ol Fonisia em i no inap bilip long en, olsem ol i tok, taim ol i raunim poin bilong Afrika, ol i lukim san i stap long han sut bilong ol. I hatwok tru long wanpela Grik bilong bipo i bilip long dispela samting. Sapos man i bin sindaun long laip olgeta bilong em long hap not bilong ekweta, oltaim em i save lukim san i stap long hap saut. Olsem na taim em i go long hap wes, san i stap long han kais bilong em. Tasol long poin daunbilo long Afrika (Cape of Good Hope), long hap saut bilong ekweta, san long taim bilong belo i stap long hap not​—long han sut bilong man i laik go long hap wes.

Inap planti handet yia ol saveman i bin paitim tok i go i kam long dispela stori bilong Herodotus. Ating planti man i no inap bilip olsem ol sip bilong bipo yet ol inap raunim Afrika olgeta. Tasol ol saveman i bilip olsem King Neko i bin salim wanpela lain sip bilong mekim bikpela raun olsem, na ol inap mekim, long wanem, long dispela taim bipo ol boskru bilong sip ol i gat save long dispela wok. Saveman Lionel Casson i tok: “Ol inap tru long mekim kain raun olsem. I no gat as na yumi ting ol boskru Fonisia i no inap mekim dispela kain raun long taim na long pasin Herodotus i stori long en.” Olgeta hap stori bilong Herodotus i tru o nogat, em yumi no inap save long en. Tasol em i soim yumi long hatwok ol dispela boskru bilong bipo i bin mekim bilong raun long solwara long ol longwe hap ol i no bin save long en.

Pitias i Raun i Go Long Hap Not

I no ol Fonisia tasol bilong hap Mediterenian i bin raun i go long hap wes long solwara Atlantik. Ol boskru bilong lain Grik i bin raun long sip na kamapim sampela taun long hap bilong solwara Mediterenian, na wanpela em Massalia, long nau em taun Marseilles long Frans. Dispela taun i kamap strong na i gat planti samting, long wanem, ol sip bilong karim kago na ol bisnisman i raun long ol rot i save kam na salim ol samting. Ol bisnisman long Massalia i salim wain, oil, na ol samting ol i wokim long bras i go long hap not, na long hap not ol i kisim olkain ain na ston emba. Ating ol lain bilong Massalia i laik save long ples ol sip i kisim ol dispela kain samting long en. Olsem na long yia 320 B.C.E. samting, Pitias bilong Massalia i kirap raun long sip bilong lukim ol dispela longwe ples i stap long hap not.

Taim Pitias i kam bek, em i raitim wanpela buk (On the Ocean) long raun bilong em. Buk em i bin raitim long tok Grik i no stap moa, tasol inap 18 man bilong raitim buk long bipo ol i bin kamapim sampela tok bilong en. Ol tok ol i kamapim i soim olsem Pitias i stori klia long solwara, tait, ol mak bilong graun, na ol lain i sindaun long ol dispela hap em i go lukim. Na em i bin mekim wok long wanpela kain stik bilong makim graun bilong save olsem san long belo i stap we stret long wanpela de, na long dispela rot em inap skelim em i bin raun inap hamas kilomita i go long hap not.

Pitias i tingting long ol samting bilong saiens. Tasol yumi ken ting em i no bin tingim saiens tasol na em i mekim dispela bikpela raun long sip. Sampela saveman i ting ol bisnisman bilong Massalia i bin givim dispela wok na mani long em bambai em i ken painim wanpela rot long solwara bilong i go long ol dispela longwe hap ol i save i gat ston emba na tin em ol inap kisim. Orait Pitias i go we?

Long Britani, Briten, na Go Moa

I luk olsem Pitias i bin raunim Aibiria na bihainim nambis bilong Gaul i go long Britani, we em i sua. Yumi save long dispela, long wanem, wanpela mak bilong san em i bin kisim​—ating em i sanap long graun na kisim​—em i stret long wanpela hap bilong noten Britani.c

Ol lain bilong Britani i gat save long wokim na ranim sip, na ol i save mekim wok bisnis wantaim Briten. Cornwall, em i stap long hap saut wes bilong Briten, em i gat planti tin, em bikpela samting bilong miksim wantaim bras, na nau Pitias i raun i go long dispela hap. Ripot bilong em i stori long sais na mak bilong graun bilong Briten, na dispela i makim olsem em i bin raunim dispela ailan olgeta.

Yumi no klia tumas long rot Pitias i bihainim, tasol yumi ken ting em i bin raun namel long Briten na Aialan, na sua long ailan Man, na mak bilong dispela ailan i stret wantaim mak bilong san em i bin kisim long namba tu taim. Taim em i kisim mak bilong san long namba 3 taim, ating em i bin stap long Lewis long ol ailan Hebrides, long wes kos bilong Skotlan. Ating em i bin kirap long dispela hap na i go moa long hap not inap long ol ailan Orkney, i stap long hap not bilong Skotlan. Yumi ken ting olsem, long wanem, ripot bilong em, em Plini Namba 1 i kamapim, i tok ol dispela ailan ol inap olsem 40.

Rait bilong Pitias i tok, lusim Briten na i go not long sip inap 6-pela de, i gat wanpela graun ol i kolim Tul. Sampela man bilong raitim buk long bipo ol i tingim stori bilong Pitias long Tul na ol i kolim olsem ples we san i lait long biknait. Pitias i tok, sip i ran wanpela de moa na em i kamap long hap we solwara i “ais olgeta.” Ol man i paitim tok i go i kam long ples Tul em Pitias i stori long en​—sampela i tok em Fero Ailan, sampela i tok em Nowe, na sampela i tok em Aislan. Ol man bilong raitim buk long bipo ol i ting Tul i stap “long hap not tru, olsem laspela ples i gat nem.”

Ating Pitias i bihainim wankain rot bilong kam bek long Briten na em i pinisim wok bilong em long raunim dispela ailan. Ating em i raun moa long hap bilong noten Yurop paslain long taim em i kam bek long Mediterenian o nogat, em yumi no save. Tasol Plini Namba 1 i kamapim sampela tok bilong Pitias olsem man i gat save long ol ples ol i save kisim ston emba long en. Bipo ol i save kisim dispela kain ston i dia tumas long Jutland, em hap bilong Denmak bilong nau, na long nambis bilong solwara Boltik long hap saut. Tru, Pitias inap kisim save long ol dispela hap long taim em i go long ol taun long isten Briten we ol sip i sua long en, na em i no tok em yet i bin go long ol dispela hap.

Narapela man bilong raun long solwara Mediterenian na raitim stori bilong taim em i go long Briten em Julius Sisar, em i bin sua long hap saut bilong dispela ailan long 55 B.C.E. I kam inap long 6 C.E., sampela sip moa bilong ol Rom i go longwe moa inap long noten Jutland.

Ol i Kisim Save Long Ol Longwe Ples

Raun bilong ol Fonisia na Grik i mekim na ol man inap kisim save long ol hap i lusim solwara Mediterenian na i go long solwara Atlantik, na i go long hap saut bilong Afrika, na i go not inap long hap bilong Aktik. Long dispela taim bipo ol man i strong long painim ol nupela ples na wokim bisnis wantaim ol man long salim kago, na kisim save long ol longwe ples, na raun long ol longwe hap, na kisim ol kain kain tingting na save bilong ol narapela lain.

I no gat planti rait i stap yet i stori long raun bilong ol man i laik painim ol nupela kantri, tasol ol strongpela boskru bilong sip ol i bin mekim planti raun moa i go long ol longwe hap na pinisim gut raun bilong ol. I gat hamas boskru bilong sip i bin mekim ol bikpela raun na kam bek gut long ples bilong ol na ol i no bin raitim stori bilong raun bilong ol? Na hamas i bin lusim ples bilong ol na raun i go long ol longwe hap na ol i no bin kam bek? Yumi no inap save long bekim bilong ol dispela askim. Tasol yumi inap save long ol hap em lotu Kristen i bin i go kamap long en long pastaim tru.​—Lukim blok antap.

[Ol Futnot]

a Ol man Grik na Rom i save raitim buk, ol i bin kolim dispela ples Tartesus. Dispela ples i stap long sauten Spen.

b Bilong kisim sampela save moa long raun bilong ol sip long hap is, lukim stori “Ol Misineri Inap i Go Long Hap Is Inap Long Wanem Mak?” long Wastaua bilong Janueri 1, 2009.

c Long nau ol i kolim dispela mak olsem latitud 48°42’ N.

[Blok long pes 29]

Autim Gutnius “Long Olgeta Manmeri”

Long 60-​61 C.E. samting, aposel Pol i tok ol i bin autim gutnius “long olgeta manmeri i stap long graun.” (Kolosi 1:23) Yu ting em i laik tok olsem ol Kristen i bin autim tok long India, ol hap bilong Is, Afrika, Spen, Gaul, Briten, Boltik, na long hap em Pitias i kolim Tul? Ating nogat. Tasol yumi no save tru tru.

Tasol yumi save tru olsem ol i bin autim gutnius long planti hap. Olsem: Ol Juda na ol man i bihainim lotu Juda em ol i bin kamap Kristen long Pentikos 33 C.E., ol i karim nupela bilip bilong ol i go inap long Partia, Elam, Midia, Mesopotemia, Arebia, Esia Maina, ol hap bilong Libia i stap long sait bilong Sairini, na Rom​—ol i bin inapim ol hap bilong graun ol lain bilong ritim ol pas bilong Pol ol i save long en.​—Aposel 2:​5-11.

[Sat/​Mep long pes 26,27]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

Herodotus i tok, taim ol boskru bilong sip i raunim poin bilong Afrika, ol i lukim san i stap long han sut bilong ol

[Mep]

AFRIKA

SOLWARA MEDITERENIAN

SOLWARA INDIA

SOLWARA ATLANTIK

[Sat/​Mep long pes 28,29]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

Bikpela raun em Pitias bilong lain Grik i bin mekim long sip

[Mep]

AIALAN

AISLAN

NOWE

Solwara Notsi

BRITEN

BRITANI

POIN BILONG AIBIRIA

NOT KOS BILONG AFRIKA

SOLWARA MEDITERENIAN

Marseilles

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim