‘Dispela Pasin Nogut Bilong Smok Tabak’
‘EM SAMTING NOGUT long ai, na long nus, na em inap bagarapim kru na waitlewa.’
King Jems Namba 1 bilong Inglan i bin raitim dispela tok na sampela tok moa bilong daunim pasin bilong smok, na ol i wokim olsem wanpela nius (A Counterblaste to Tobacco) bilong toksave long olgeta man. Em dispela King Jems i bin orait long ol i tanim Baibel i go long tok Inglis long yia 1611 (Baibel King James Version).
Wanem samting i kirapim em long putim dispela tok bilong daunim pasin bilong smok? Na yumi ken kisim wanem save long dispela?
Wok Ol i Mekim long Tabak
Bipo yet, long yia 1492, wanpela man nem bilong em Christopher Columbus em i bin i go long Amerika, na em i kisim sampela pikinini bilong brus, olsem tabak, na karim i go bek long Yurop. Ol Indian bilong Amerika i laikim tabak—ol i ting em i olsem marasin bilong helpim skin bilong ol. Ol lain bilong Spen i bin i go long Amerika na ol i daunim ol asples na kisim graun bilong ol, na ol i lain long mekim wok long lip bilong brus bilong oraitim skin taim skin bilong ol i kisim sampela bagarap long pait.
Tasol ol Spen i moa tingim narapela samting bilong brus, olsem wanpela man bilong raun na painim ol narapela kantri, em Nicholas Monardes, em i tok:
‘Ol man i laikim tru brus, long wanem, ol i lukim wok ol Pris bilong ol Indian i mekim long en. Taim ol i laik mekim wok bisnis, ol bikman i save toktok wantaim ol Pris, na nau nambawan Pris i kisim sampela lip bilong brus na tromoi long paia, na em i holim mambu na pulim smok bilong brus long maus na long nus bilong em, na dispela i kilim em na em i pundaun na slip long graun olsem em i dai pinis. Bihain strong bilong brus i pinis na em i kirap bek na i givim tok long ol man long ol save em i kisim taim em i bin driman. Ol narapela Indian tu i save pulim smok bilong brus long mambu.’
Wanpela man bilong Inglan, em Sir Walter Raleigh, em i bin kisim ples Vejinia long Amerika long yia 1584, na bihain sampela lain bilong Inglan i go sindaun long dispela hap. Ol i kirap bihainim pasin bilong ol Indian long smok brus. Wanpela man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em A. L. Rowse, em i tok, ‘Raleigh yet i kirapim pasin bilong smok long Inglan.’
King i No Laik
Tasol king i no laik tru long en, na em i raitim toksave i go long lain bilong em long smok em i samting nogut bilong bagarapim man.
Em i tok, ‘Smok tabak em i pasin nogut, na yumi mas tingim dispela pasin i kirap olsem wanem, na em i kam insait long dispela kantri olsem wanem.’ Na king i tok, pasin bilong smok tabak bilong oraitim sik em i pasin nogut tru. Em i kolim 4-pela tok kranki ol man i save mekim bilong helpim dispela pasin bilong ol long smok; ol i tok:
1. Kru bilong man em i kol na i gat wara, olsem na samting i hat na i drai (olsem smok bilong tabak) em i gutpela bilong hatim kru.
2. Smok em i hat na i gat strong, olsem na em inap rausim kus long het na sik long bel.
3. Ol man i save laikim pasin bilong smok, long wanem, taim ol i smok ol i pilim olsem em i bin helpim gut skin bilong ol.
4. Planti man ol i bin sik, na taim ol i smok, nau ol i orait; smok i no bin mekim nogut long wanpela man.
Long nau ol saveman i tokaut long ol save ol i kisim long dispela pasin bilong smok, na taim yu skelim ol dispela tok bilong ol, ating yu wanbel wantaim ol tok bilong King Jems. Tru, smok bilong tabak em i hat na i drai, tasol ‘em i gat wanpela samting nogut tu olsem gip i bung wantaim hat bilong en.’ Na pasin bilong pulim smok i go long nus, dispela i no inap rausim kus long het. Sampela man i tok, ol i bin smok inap planti yia pinis na smok i no givim sik long ol; tasol dispela i no makim olsem smok em i gutpela samting.
Jems i tok, ‘ating sampela lapun meri pamuk i laik tok, ol i bin i stap longtaim na winim planti krismas, long wanem ol i save mekim pasin pamuk, tasol ol i no tingim planti meri pamuk ol i kisim sik bilong pamuk na ol i dai taim ol i no lapun yet.’ Na Jems i tok, ‘Sampela lapun i man bilong dring longlong na ol i tok, dring yet i strongim ol na ol i stap longtaim, tasol olsem wanem long planti man bilong dring, em dring i bagarapim ol na ol i dai taim ol i no lapun yet? ’
Ol Rong na Pasin Hambak
Jems i daunim ol tok i helpim pasin bilong smok, na nau em i toktok long ol rong na pasin hambak ol man bilong smok i save mekim. Em i tok, wanpela bikpela rong, em smok i kirapim bel bilong ol long laikim moa moa smok; ol i no inap kisim liklik tasol na em inap long ol, nogat; ol i mas kisim moa yet. Drak nikotin bilong smok i kalabusim planti man na ol i no inap lusim.
Na olsem wanem long dispela ‘pasin hambak’? Jems i sutim tok long ol man bilong smok na em i tok, ‘Smok em i pasin hambak, na em i pasin doti tu, na sapos man i sindaun long kaikai na i pulim smok nogut long nus na em i smel nogut tru na em i autim smok gen long nus na maus i go long klinpela win, dispela smok na smel nogut bilong en bai bagarapim win, na ol narapela man i stap ol bai bel nogut long dispela pasin.’
I olsem Jems i save long ol sik em smok inap givim long man, na em i tok, ‘Smok i olsem haus kuk i gat planti doti long en, na smok i save mekim na bel bilong man i kamap olsem haus kuk, na i gat ol doti na sik na kolta bilong smok, olsem ol i bin lukim long bel bilong sampela man i bin smok na i dai na ol dokta i katim na opim bel bilong ol.’
Na bilong strongim ol narapela tok bilong em, Jems i tok, ‘Smok i no pasin hambak tasol—man i smok em i givim baksait long gutpela presen God i bin givim long yumi, em gutpela smel bilong win bilong maus. Tasol long laik bilong man yet em i bagarapim dispela na em i smel nogut tru! ’
[Piksa long pes 17]
King Jems Namba I
[Kredit Lain]
Ashmolean Museum, Oxford
[Piksa long pes 17]
Sir Walter Raleigh
[Kredit Lain]
Courtesy of the Trustees of The British Museum