Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g96 11/8 p. 21-24
  • Smok—Yu Save Sakim?

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Smok—Yu Save Sakim?
  • Kirap!—1996
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Ol i Putim Lo
  • Ol Pikinini​—⁠Ol i No Inap Mekim Wanpela Samting
  • Tingting i Senis
  • Baim i Go Long Narapela Kantri
  • Smok i Kilim i Dai Planti Milion Man
    Kirap!—1996
  • Bilong Wanem i Gutpela Long Lusim Smok?
    Kirap!—2000
  • Tingting Bilong God Long Pasin Bilong Smok
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2014
  • Tru Smok Em i Samting Nogut o Olsem Wanem?
    Kirap!—1992
Lukim Moa
Kirap!—1996
g96 11/8 p. 21-24

Smok—Yu Save Sakim?

Wanpela kantri i bin helpim ol narapela kantri long save long tabak, nau em i go pas long tokaut olsem smok inap bagarapim skin.

WANPELA man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em i tok: “Paslain long ol man i painim Amerika, i no gat wanpela rait i stori long tabak.” Ol asples bilong Karibian i bin givim tabak long Kolambas. Namba wan taun ol Briten i bin sindaun gut long en long Not Amerika, em Jemstaun, em i bin stap strong long mani ol i bin kisim long tabak ol i bin baim i go long ol narapela kantri. Sampela lain bilong bipo i bin mekim wok long mani ol i bin kisim long tabak bilong pait na daunim gavman long Amerika. Na tupela presiden bilong Yunaitet Stets long bipo, em Jos Wosington na Tomas Jefason, tupela i gat gaden tabak.

Na ol piksa wokabaut bilong Holiwut i bin mekim olsem smok i samting bilong kirapim meri long laikim man, na man i smok​—⁠em i man tru. Ol soldia Amerika i bin givim smok long ol man bilong kantri ol i pait insait long en. Sampela i tok, bihain long Namba 2 Pait, “kirap long Paris i go inap long Piking,” smok i kamap olsem mani bilong baim ol samting.

Tasol senis i kamap. Long Janueri 11, 1964, nambawan dokta bilong gavman long Yunaitet Stets, em i kamapim ripot i gat 387 pes. Ripot i tok, smok i as bilong sik emfisima, kensa bilong wetlewa, na sampela bikpela sik moa. Kwiktaim gavman i putim lo olsem, ol karamap smok ol kampani i baim i go long ol man long Yunaitet Stets, i mas i gat toksave olsem: “Was Gut: Smok Inap Bagarapim Skin Bilong Yu.” Long olgeta yia, smok i save kilim i dai 434,000 manmeri long Yunaitet Stets, winim ol Amerika i bin dai long ol pait insait long 100 yia i go pinis!

Ol i Putim Lo

Inap 10-pela yia samting i go pinis, biktaun Aspen long Kolorado, em wanpela ples planti man i save go long en bilong malolo, i putim lo olsem, man i no ken smok insait long ol haus kaikai. Kirap long dispela taim, planti haus kaikai, na ples wok, na ol narapela ples ol man i save bung long en, ol i makim wanpela hap i tambu long smok. Sampela yia bipo, wanpela man bilong Kalifonia i kam long Vejinia. Em i askim pikinini meri bilong em, em i ken painim we wanpela hap insait long haus kaikai na i tambu long smok. Pikinini i tok: “Papa! Dispela provins em provins tru bilong tabak!” Bihain taim papa i kam bek, bikpela hap (50 pesen) bilong dispela haus kaikai i gat tambu long smok. Na nau papa i no lukim moa wanpela man i smok long haus kaikai.

Tasol maski ol haus kaikai samting i gat wanpela hap i tambu long smok, hevi i stap yet. Long ol bikrot bilong Kalifonia, gavman i bin sanapim ol bikpela toksave i tok: “Yu ting smok bilong tabak i save em i mas stap long hap bilong smok tasol?”

Long ol bikpela haus kaikai long Nu Yok Siti, gavman i tambuim ol man long smok. Ol papa bilong ol dispela haus kaikai i no amamas na ol i tok, dispela bai pasim ol turis bilong Yurop, long wanem, long kantri bilong ol yet i no gat planti lo long smok. Tasol bipo gavman i kisim save olsem, inap 56 pesen bilong ol Amerika ol i laik i go long haus kaikai i gat tambu long smok; 26 pesen tasol i laik go long haus kaikai i no gat tambu.

Long ol tren long Nu Yok, i gat toksave olsem: “Maski em wanem wanem tok ples, toksave i wankain tasol: I no gat wanpela taim o ples yu ken smok long tren-stesin o long tren yet. Tenkyu.” Dispela toksave em long tok Inglis na 15 tok ples moa.

Olsem wanem? Pasin bilong smok em i wanpela bikpela hevi tru? Yes. Sapos 300 manmeri i dai long wanpela bikpela bagarap, inap sampela de o wik ol nius bai tokaut long en. Tasol nius The Journal of the American Medical Association i tok, inap 53,000 manmeri long Yunaitet Stets, ol i save dai long olgeta yia, long wanem, inap longtaim ol i bin pulim smok bilong tabak bilong ol narapela man. Olsem na dispela pasin bilong pulim smok bilong narapela man em bikpela samting bilong kilim i dai planti man tasol i gat rot bilong abrusim; namba 1 samting bilong kilim i dai ol man em pasin bilong smok; namba 2 samting em dring; namba 3 samting em pasin bilong pulim smok bilong narapela man.

Ol Pikinini​—⁠Ol i No Inap Mekim Wanpela Samting

Olsem wanem long pasin bilong smok insait long famili? Buk Healthy People 2000 bilong gavman bilong Yunaitet Stets, i bin kamapim sampela mak bilong winim na planti man i no ken “dai taim ol i no lapun yet, o kisim nating wanpela sik o sampela bagarap long skin. Long Yunaitet Stets long olgeta 6-pela 6-pela man i dai, smok i save kilim i dai wanpela, na smok i nambawan bikpela samting bilong kilim i dai ol man o givim sik long ol tasol i gat rot long abrusim.”

Buk i tok moa: “Long olgeta bebi i liklik tumas taim mama i karim ol, 20 i go inap 30 pesen i bilong ol meri i bin smok taim ol i gat bel; 14 pesen bilong ol bebi mama i karim hariap tumas; na 10 pesen bilong ol bebi i save dai, mama bilong ol i bin smok taim ol i gat bel.” Buk i tok, smok i gat ol marasin nogut long en, olsem na bebi bilong mama i smok, em inap kisim ol dispela marasin nogut long susu bilong mama, o taim mama i smok klostu long em, o sapos mama i putim em “long wanpela rum i no longtaim tumas na ol man i bin smok insait long en.”

Ol papa tu i insait long dispela samting. Buk i tok: “Sapos ol manmeri i stap klostu long ol pikinini na ol i mas smok, gutpela ol i smok ausait long haus o long ol hap em smok bilong tabak i no inap bagarapim win pikinini i pulim.” Na pikinini bai kisim bikpela sik sapos planti manmeri i smok wantaim long wanpela rum na ol i smok planti. Joycelyn Elders, bipo em i wok olsem nambawan dokta bilong gavman long Yunaitet Stets, em i tok: “Smok yupela i kalabus long en, em i save nogutim pikinini bilong yupela, em pikinini i no gat rong.”

Ol narapela inap kisim sik. Long Kalifonia, wanpela toksave long televisen i bin kamapim piksa bilong wanpela lapun man em i sindaun wanpis. Lapun i tok, olgeta taim meri bilong em i bin wok long “kirapim em” long lusim smok. ‘Em i bin tokim mi, sapos mi no lusim smok, em i no ken kis moa long mi. Mi bin tokim em, em wetlewa bilong mi na em laip bilong mi. Tasol mi kranki stret. Mi no lusim smok. Mi no ting meri bilong mi bai bagarap na mi nogat.’ Lapun i bel hevi na lukim piksa bilong meri, na em i tok: “Meri bilong mi i bin stap olsem nambawan bikpela samting long i stap bilong mi.”

Tingting i Senis

Kain toksave olsem i bin kirapim planti man long Yunaitet Stets long lusim smok. Inap 46 milion manmeri​—⁠em 49.6 pesen bilong ol man i bin smok​—⁠ol i lusim olgeta!

Tasol ol kampani i gat bikpela mani bilong tromoi long wokim ol toksave bilong grisim ol man long baim smok, olsem na ol i mekim sampela samting bilong helpim wok bilong ol. Em nau, namba bilong ol man i lusim smok i go daun isi isi. Joseph A. Califano, Jr., bilong wanpela lain (Center on Addiction and Substance Abuse) long Kolambia Yunivesiti long Nu Yok, em i tok: “Nambawan bikpela samting bilong bagarapim skin bilong ol man, em ol toksave na piksa bilong smok ol kampani i wokim bilong grisim ol nupela man​—⁠em ol pikinini na ol yangpela​—⁠long kisim samting nogut bilong ol.”

Nius The Journal of the American Medical Association i tok: ‘Long olgeta de, inap 3,000 nupela man i kirap na smok, na klostu olgeta em ol pikinini na ol yangpela. Em olsem wan milion yangpela long olgeta yia, na ol i kisim ples bilong 2 milion man bilong smok em ol i save lusim smok o ol i dai long olgeta yia.’

Long Yunaitet Stets, inap olsem 50 pesen bilong ol man i smok, ol i bin kirap na smok taim ol i kisim 14 krismas. David Kessler, em bikman bilong U.S. Food and Drug Administration, em i tok, long ol 3,000 pikinini i kirap nupela na smok long olgeta de, klostu 1,000 bilong ol bai dai long wanpela sik em smok i as bilong en.

Sapos yu tingting planti long ol dispela samting, i gutpela long tingim pikinini bilong yumi​—⁠pikinini i save bihainim pasin bilong yumi. Sapos yumi no laik bai pikinini i smok, nogut yumi smok.

Baim i Go Long Narapela Kantri

Planti man long Yunaitet Stets i lusim smok, tasol wok bisnis bilong ol kampani bilong wokim smok long Yunaitet Stets i go bikpela moa long ol narapela kantri. Nius Los Angeles Times i tok, “bisnis bilong baim smok i go long ol narapela kantri i bin go antap inap 3-pela taim, na wok bisnis long baim brus i go long ol, em i go bikpela moa.” Nius The New England Journal of Medicine i tok, ol kantri i stap rabis liklik “i no save tokaut planti olsem smok bai bagarapim man,” olsem na rot i op bilong ol kampani bilong “ol narapela kantri i kam na mekim bikpela wok bisnis long smok.”

Tasol Patrick Reynolds, em pikinini man bilong R. J. Reynolds, Jr., na em i tumbuna pikinini bilong man i bin kirapim kampani i save wokim smok Kamel na Winston, em i tok long olgeta 5-pela 5-pela man i save dai long Yunaitet Stets, smok i as na wanpela i dai. Na Reynolds i tok, sapos yumi bungim wantaim namba bilong ol man i save dai long han bilong kilman, koken, heroin, dring, paia, AIDS, birua long rot, na kilim i dai skin bilong ol yet, namba bilong ol i no winim namba bilong ol man i save dai long olgeta yia na smok i as bilong en. Long nau pasin bilong smok i nambawan bikpela samting ol man inap abrusim na bai ol i no ken i dai, o kisim bikpela sik, o kalabus long en.

Olsem wanem? Yu ting i narakain tru olsem wanpela kantri i bin helpim ol man long lain long tabak, na nau em i strong long tokaut olsem em i samting bilong bagarapim yumi? Sapos yu ting olsem, ating yu ken askim olsem: ‘Husat tru i mas save?’

Nius Modern Maturity i stori long wanpela meri em i bin smok inap 50 yia. Meri i tok: “Taim yu kalabus​—⁠yu kalabus tru.” Tasol em i lusim dispela tingting olsem smok em i wanpela gutpela samting bilong amamas long en, em pastaim dispela tingting i bin kirapim em long smok. Em i tingim ol as na em i no ken lusim smok; bihain em i lusim olgeta.

Meri i tok: “Traim long lusim. Bai yu pilim olsem em i gutpela tru.”

[Rait long pes 21]

“Long nau, long ol kantri i gat planti wok bisnis, inap 32 pesen bilong ol man i gat 35 i go 69 krismas na ol i dai, smok i as bilong en. Olsem na smok i nambawan bikpela as bilong kilim i dai ol man na ol i no lapun yet.”—NEW ENGLAND JOURNAL OF MEDICINE

[Blok/Piksa long pes 22]

TOKSAVE LONG KENSA

Toksave daunbilo i kam long tupela buklet (Facts on Lung Cancer na Cancer Facts & Figures​—⁠1995) bilong Kensa Sosaiti Bilong Amerika:

• “Inap 35 pesen bilong ol meri i no smok, ol inap kisim kensa long wetlewa sapos man bilong ol i smok.”

• “Inap 90 pesen bilong ol man na 79 pesen bilong ol meri, em ol i kisim kensa long wetlewa, pasin bilong smok i as bilong en.”

• “Ol man i bin smok tupela karamap smok long olgeta de inap 40 yia na ol i kisim kensa long wetlewa na ol i dai, namba bilong ol i winim inap 22 taim namba bilong ol man i no save smok na ol i dai long dispela sik kensa.”

• “No ken smok, o lusim smok​—⁠em nambawan rot bilong helpim man long abrusim kensa long wetlewa.”

• “I no gat tru wanpela smok i no inap bagarapim tumas skin bilong man.”

• “Pasin bilong kaikai tabak o putim insait long maus na pulim wara bilong en, em inap kamapim kensa long maus, long paip bilong kaikai, na long nek. Man i mekim olsem, em inap kalabus tru long tabak.”

• “Man i save putim tabak insait long maus na pulim wara bilong en na em i mekim longpela taim, em inap kisim kensa long wasket na long skin klostu long tit, winim inap 50 taim moa long ol man i mekim sotpela taim.”

• “Man i lusim smok, maski em i gat hamas krismas, em inap i stap longtaim moa, winim man i no lusim smok. Inap 50 pesen bilong ol man i lusim smok taim ol i no kisim yet 50 krismas, ol inap stap 15 yia moa, winim ol man i no lusim smok.”

[Blok/Piksa long pes 24]

HEVI BILONG FAMA

Longtaim pinis ol famili em graun bilong ol i liklik long planim kaikai, ol i bin planim brus bilong kisim mani bilong lukautim ol. Tasol bel bilong planti man i gat tok long dispela samting. Stanley Hauerwas, wanpela profesa long Duk Yunivesiti, em yunivesiti wanpela bikpela bisnisman bilong tabak i bin kamapim, em i tok: ‘Ating ol man i save planim brus ol i tingting planti, long wanem, taim ol i bin kirap nupela long planim brus, ol i no save dispela samting bai kilim i dai ol man.’

[Piksa long pes 23]

Smok i no save stap tasol long hap tru bilong smok

[Piksa long pes 23]

Long olgeta bebi i dai, 10 pesen i save dai, long wanem, mama i smok taim em i gat bel

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim