Bilong Wanem i Gutpela Long Lusim Smok?
SMOK i no samting bilong ol man i gat laik long i stap amamas na longpela taim. Long olgeta 2-pela 2-pela man i save smok inap longpela taim, wanpela inap i dai long dispela as. Dairekta-jeneral bilong Wol Helt Oganaisesen (WHO) em i tok: ‘Smok em i wanpela samting ol man i bin wokim, na i save givim marasin nikotin long mak stret bilong mekim man i save smok i kalabus long en i go inap long taim smok i kilim em i dai.’
Olsem na wanpela as bilong lusim smok i olsem: Smok inap bagarapim skin na kilim man i dai. Smok inap kamapim 25 narapela narapela sik em man inap dai long en. Olsem: Smok em i wanpela bikpela samting bilong kamapim hat-atek, sik strok, strongpela kus, bikpela sik bilong wetlewa, kain kain kensa, na planti ol i kisim kensa bilong wetlewa.
Tru, ating man i ken smok inap planti yia na bihain tasol wanpela bilong ol dispela sik i kisim em. Tasol pasin bilong smok i no kirapim ol narapela long laikim man i smok. Ol toksave bilong pulim ol man long baim smok i gat piksa bilong ol man i save smok em ol i gat stail na gutpela skin. Tasol ol man i save smok ol i no olsem. Pasin bilong smok i mekim na maus i gat smel nogut long en, na ol tit na pinga i kamap yelopela. Smok inap mekim na ol man i no inap mekim maritpasin. Ol man i save smok ol i kisim kus na sik sotwin. Na tu, skin bilong pes bilong ol inap slek hariap o sampela narapela sik bilong skin inap kamap.
Ol Samting Smok i Mekim Long Ol Narapela
Baibel i tok: “Yu mas laikim ol wantok olsem yu laikim yu yet.” (Matyu 22:39) Pasin bilong laikim famili bilong yu em i wanpela strongpela as bilong lusim smok.
Smok i save bagarapim ol narapela. I kam inap long nau, ol man inap smok long klostu olgeta hap na i no gat man i gat tok long dispela. Tasol tingting bilong ol man i wok long senis, long wanem, nau planti man moa i save long ol samting nogut inap painim ol taim ol i pulim smok i kam long tabak bilong narapela man. Olsem: Planti man na meri i no save smok em ol i marit long poroman i save smok, ol i save kisim sik kensa long wetlewa, winim ol man o meri em poroman bilong ol i no save smok inap 30 pesen. Planti pikinini i sindaun wantaim papamama i save smok, ol inap kisim sik numonia o strongpela kus taim ol i bebi yet i go inap long ol i gat 2-pela krismas, winim ol pikinini i stap long haus i no gat wanpela man i save smok.
Ol meri i gat bel na i save smok ol inap bagarapim pikinini i stap long bel. Nikotin, kabon-monoksait, na ol narapela marasin nogut i stap long smok bilong tabak i go insait long blut bilong mama na i go stret long pikinini i stap insait long bel. Dispela inap mekim na planti pikinini moa inap lus long bel, o dai insait long bel na mama i karim, o ol nupela bebi i dai. Na tu, planti pikinini bilong ol mama i save smok taim ol i gat bel ol i save dai taim ol i slip, winim ol pikinini em mama bilong ol em i no save smok inap 3-pela taim.
Ol i Mas Tromoi Bikpela Mani
Narapela as bilong lusim smok i olsem: Ol i mas tromoi bikpela mani long en. Lain Wol Beng i kisim save olsem long olgeta yia ol i tromoi 200 bilion dola bilong lukautim ol man i gat sik em smok i as bilong en. Na ol i no tromoi bikpela mani tasol, nogat; ol sik em smok i as bilong en i save givim bikpela pen na hevi long ol man.
I no hatwok long save hamas mani wanpela man bilong smok i save tromoi bilong baim smok. Sapos yu save smok, tingim hamas mani yu save lusim bilong baim smok bilong wanpela de na wokim dispela namba taims 365. Dispela namba bai soim yu hamas mani yu tromoi long olgeta yia bilong baim smok. Nau kaunim dispela namba taims 10, na bai yu save hamas mani yu mas tromoi sapos yu smok inap 10-pela yia moa. Ating bai yu kirap nogut long bikpela mani yu tromoi bilong baim smok. Tingim ol narapela samting yu inap mekim long dispela kain bikpela mani.
Ol Narapela Kain Smok i Gutpela Liklik o Nogat?
Ol kampani bilong wokim smok i kamapim toksave bilong ol smok i no gat planti kolta na nikotin long en, na ol i tok ol dispela smok i no gat planti marasin nogut long en na ol i no bagarapim tumas skin. Tasol ol man i kirap kisim ol smok i no gat planti nikotin samting long en, skin bilong ol i gat laik yet long kisim planti nikotin olsem bipo. Olsem na ol man i kirap kisim ol smok i no gat planti kolta na nikotin long en, ol i save kisim planti smok moa, na pulim smok strong na pulim klostu klostu, o ol i pinisim bikpela hap bilong wan wan smok bilong kisim planti nikotin. Tasol maski sampela ol i no mekim ol dispela samting bilong kisim planti nikotin, dispela kain smok em i no inap helpim tumas skin bilong ol; pasin bilong lusim smok olgeta inap helpim skin.
Olsem wanem long paip bilong smok na smok siga? Maski inap longpela taim ol kampani bilong wokim smok i bin tok olsem paip bilong smok na siga em i bilong ol man i gat namba, tasol smok bilong ol inap kilim i dai man wankain olsem smok bilong sigaret. Maski ol man bilong smok i no pulim smok bilong siga o paip i go insait long wetlewa, planti bilong ol inap kisim kensa insait o ausait bilong maus, o long tang.
Olsem wanem? Ol tabak i no bilong smok inap bagarapim skin? I gat tupela kain tabak i no bilong smok. Wanpela ol i kolim snaf na narapela em tabak bilong kaikai. Snaf em i tabak ol i wokim i kamap paura, na ol i save salim snaf long tin o long liklik bek. Ol man i save kisim dispela, planti ol i putim sampela snaf insait long maus klostu long tit o wasket. Ol i salim tabak bilong kaikai long ol longpela rop, insait long liklik paus. Man i kaikai dispela tabak, em i no pulim wara bilong en. Snaf na tabak bilong kaikai i mekim na maus i smel, tit i kamap doti, man inap kisim kensa long maus o long nek, em i kalabus long nikotin, ol waitpela sua i kamap insait long maus na kensa inap kamap long ol dispela sua, na skin na bun klostu long ol tit inap bagarap. Tru tumas, snaf o tabak bilong kaikai i no gutpela senis bilong smok.
Pasin Bilong Lusim Smok i Kamapim Ol Gutpela Samting
Sapos yu bin smok inap longpela taim, wanem samting bai kamap taim yu lusim smok? Insait long 20 minit bihain long yu kisim laspela smok, mak bilong blut bilong yu bai go daun long mak stret bilong en. Bihain long wanpela wik, skin bilong yu i no gat nikotin long en. Bihain long wanpela mun, kus, na skin i les, na sotwin bai pinis liklik. Bihain long 5-pela yia, skin bilong yu bai i gat bikpela hap strong moa, na ating yu no ken dai long kensa bilong wetlewa. Bihain long 15 yia, klok bilong yu i kamap strong moa wankain olsem bilong ol man i no bin smok, olsem na ating bai yu no kisim bikpela sik bilong klok.
Kaikai bai swit moa long maus bilong yu. Maus, na skin, na ol klos bilong yu bai i gat gutpela smel. Yu no gat wok moa long baim smok o long tromoi mani bilong baim smok. Bai yu pilim olsem yu bin winim gutpela mak. Sapos yu gat pikinini, gutpela pasin bilong yu inap mekim na ating pikinini bilong yu bai i no smok. Ating bai yu stap longpela taim moa. Na tu, pasin bilong yu i stret wantaim laik bilong God, long wanem, Baibel i tok: “Yumi mas rausim olgeta pasin doti bilong bodi.” (2 Korin 7:1) Yu no ken ting yu bin smok longpela taim pinis, olsem na maski long lusim smok. Lusim hariap, dispela bai helpim yu.
Bilong Wanem i Hatwok Tru Long Lusim Smok?
Em i hatwok long lusim smok—ol man i gat strongpela tingting long lusim smok, ol tu i hatwok long mekim olsem. Wanpela bikpela as bilong dispela i olsem: Nikotin i stap long smok em i wanpela drak i kalabusim strong man. Lain WHO i tok: “Ol i skelim ol drak i save paulim tingting na pasin bilong man na ol i tok, nikotin i save kalabusim tru man, winim drak heroin [na] koken.” Tasol nikotin i no mekim na man i spak olsem heroin na koken i save mekim, olsem na planti man i ting nikotin i no gat bikpela strong. Nikotin i mekim na bel i kirap nating long amamas, na long dispela as planti man i wok yet long smok bambai ol i ken pilim dispela kain amamas planti taim. Tru, nikotin i save helpim man long kisim amamas na long stap bel isi. Tasol as na bel i no stap isi em skin i krai long nikotin, na taim man i kisim smok, bel bai stap isi liklik.
Na tu, i hatwok long lusim smok, long wanem, pasin bilong smok i olsem wanpela pasin man i mekim. Ol man i save smok ol i kalabus long nikotin, na tu, ol i save laitim smok na pulim smok na ol i mekim olsem planti taim, na dispela i kamap olsem pasin bilong ol. Sampela inap tok, ‘smok i givim wok long han bilong mi’ o ‘em i samting bilong mekim taim mi no gat narapela wok.’
Namba tri as na i hatwok long lusim smok i olsem: Smok em i wanpela samting long i stap bilong ol man long olgeta de. Ol kampani bilong wokim smok ol i tromoi klostu 6 bilion dola long olgeta yia bilong mekim ol toksave long smok i gat piksa bilong ol man i save smok em ol i gat stail, na ol i insait long kain kain wok, na ol i gat strongpela skin, na ol i gat bikpela save. Planti piksa i makim ol man bilong smok ol i raun long hos, subim wara, pilai tenis, o mekim wanpela narapela gutpela samting. Ol piksa wokabaut na ol program bilong televisen i soim piksa bilong ol man i smok—na i no ol man nogut tasol i save smok, nogat. Gavman i orait long ol man i ken salim smok na baim smok long klostu olgeta hap. Planti bilong yumi i save stap klostu long man i save smok. Yumi no inap stap longwe long ol dispela samting.
Sori tru, i no gat wanpela marasin yu ken kisim bilong pinisim laik bilong skin long kisim smok, olsem asprin inap pinisim het pen. Bilong winim dispela bikpela hatwok long lusim smok, man i mas i gat gutpela laik long mekim olsem. Em i wankain olsem wok bilong lusim skin, man i mas tingting strong long lusim skin na em i mas tingting olsem inap longpela taim. Em wok bilong man yet long mekim ol samting bambai em i ken lusim smok.
[Blok long pes 5]
Ol i Yangpela Yet
Wanpela lain long Yunaitet Stets i tok, long olgeta 4-pela 4-pela yangpela i traim smok, bihain wanpela bai kalabus long en. Na namba bilong ol yangpela i bin traim koken na heroin na ol i kalabus long en em i wankain. Maski planti man bilong smok (70 pesen) ol i bel hevi long ol i bin kirap smok, wan wan tasol inap lusim smok.
[Blok long pes 5]
Wanem Samting i Stap Long Smok Bilong Tabak
Smok bilong tabak i gat kolta long en, na kolta i gat inap 4,000 narapela narapela marasin long en. Inap 43 bilong ol dispela marasin inap kamapim kensa. Sampela bilong ol em marasin sainait, bensin, metanol, na asetilin (em wanpela kain bensin ol i save mekim wok long en long ol masin bilong katim ain samting). Na smok bilong tabak i gat naitrojen oksait na kabon monoksait long en, em tupela ges i gat gip long en. Nambawan bikpela marasin nogut bilong smok em nikotin, em wanpela drak i save kalabusim tru man.
[Blok long pes 6]
Helpim Narapela Long Lusim Smok
Sapos yu no smok na yu save long ol samting nogut smok i save kamapim, ating yu bel hevi taim ol pren bilong yu o sampela bilong famili ol i wok yet long smok. Yu inap mekim wanem bilong helpim ol long lusim smok? Pasin bilong askim askim narapela long lusim smok, o toktok planti, o toktok strong, o tok bilas, i no inap kirapim planti man long lusim smok. Na pasin bilong mekim ol longpela tok bilong daunim narapela, dispela tu i no inap kirapim em long lusim smok. Nogat. Ating em bai kisim smok bilong daunim bel hevi ol dispela kain tok i givim long em. Olsem na traim long pilim bikpela hatwok man i mas mekim bilong lusim smok, na sampela ol i hatwok moa long lusim smok, winim ol narapela.
Yu no inap subim narapela long lusim smok. Man i save smok em yet i mas i gat strongpela tingting long lusim smok. Yu mas painim ol gutpela rot bilong kirapim na helpim laik bilong narapela long lusim smok.
Yu inap mekim dispela olsem wanem? Long wanpela gutpela taim, yu inap tokim dispela man i save smok olsem yu laikim em tru na yu tingting planti long pasin bilong em long smok. Tokim em olsem yu laik helpim em long bihainim olgeta samting em i laik mekim bilong lusim smok. Tasol sapos yu mekim dispela kain tok planti taim tumas, tok i no kirapim narapela long lusim smok na i kamap olsem tok nating.
Yu ken mekim wanem sapos wanpela bilong famili em i pasim tok long bel long lusim smok? Tingim dispela: Ating skin bilong em bai krai long smok, na em inap kros hariap na bel hevi. Na tu, ating het bilong em i pen na em i hatwok long slip. Tokim em olsem ol dispela pen na hevi i bilong sotpela taim tasol, na i makim olsem skin bilong em i wok long lain long nupela kain pasin i no save bagarapim skin. Stap amamas na tingting olsem man bai inap long lusim smok. Tokim em olsem yu amamas tru long em i wok long lusim smok. Taim skin bilong em i krai yet long smok, helpim em long abrusim ol samting inap putim hevi long em, na inap kirapim em long smok gen.
Olsem wanem sapos em i kirap gen long smok? Yu no ken kirap nogut na kros samting. Mekim pasin sori long em. Tingim olsem dispela samting i skulim yutupela wantaim, na ating long narapela taim dispela bai helpim em long lusim smok.
[Piksa long pes 7]
Ol kampani bilong wokim smok i tromoi klostu 6 bilion dola long olgeta yia bilong kirapim ol man long baim smok