Skelim Wok Bilong Ol Gavman
Yumi Mas i Gat Gavman o Nogat?
ANAKI: dispela tok i makim olsem i no gat gavman i stap bilong bosim ol man, na ol i bihainim laik bilong ol yet.
ARISTOTAL em wanpela man Grik, na em i bin tok, olgeta gavman ol man i kamapim i no strong na i no inap i stap longtaim. Wanpela man bilong raitim buk i tok, Aristotal i tok, pasin ol gavman yet i bihainim inap longtaim, dispela i save mekim na ol i bagarap.
Olsem na sampela man i tok, maski long gavman—yumi stap nating tasol, em gutpela; o sapos i mas i gat gavman, orait, liklik hap gavman tasol inap. Tasol sapos i no gat gavman, orait dispela pasin bai kamap ol i kolim anaki. Ol i kisim dispela tok “anaki” long wanpela tok Grik, olsem: “ol man i no gat bos.”
Long 1840 wanpela man bilong Frans i bin kolim dispela tok anaki, tasol 200 yia paslain long em Gerrard Winstanley i bin stap, na wanpela buk (The New Encyclopædia Britannica) i tok, ‘Winstanley i kolim tingting bilong ol man i laikim anaki, olsem: Taim man i stap bos, em i save kisim pasin nogut; na sapos i gat papa bilong ol hap graun na ol kago samting, dispela bai pasim ol narapela man na bai ol i no inap bihainim laik bilong ol; na sapos i gat ol bos i stap, na ol samting i gat papa bilong en, dispela tupela samting i as na ol pasin nogut bai kamap; na sapos ol man i wok na bihainim tingting bilong ol yet, no gat bos na no gat ol lo, ol i ken bihainim tok bilong bel na kisim fri ol kago na i stap amamas.’
Tasol yumi save pinis, sapos wanpela lain man i stap wantaim, i mas i gat sampela lo o pasin bilong ples bilong bosim ol na bai ol i ken sindaun gut wantaim. Wanpela buk (The World Book Encyclopedia) i tok, ‘Long bipo yet ol lain man i bin kamapim sampela kain lo, olsem gavman, bilong bosim na lukautim ol, maski ol i olsem wanpela famili tasol o ol i wanpela bikpela lain.’ Sapos ol i no gat gavman olsem, ol i no inap kamapim ol wok samting bilong helpim lain olgeta.
Ating planti man i save, i stret gavman i putim ol lo na bosim ol man na bai ol i ken stap gut. Sapos i no gat gavman bilong putim ol lo bilong bosim kantri, ol wan wan man bai bihainim tingting bilong bel bilong ol yet, olsem Winstanley i tok ol i mas mekim. Sapos olsem, yu ting ol bai stap wanbel wantaim? Ating nogat, a? Ating ol bai mekim ol samting bilong helpim ol wan wan yet tasol, a? Na dispela bai nogutim ol narapela.
Sampela lain i bin stap olsem, tasol dispela pasin i no bin helpim ol long kamap gutpela. Na sampela lain birua i bin traim daunim gavman na bagarapim ol samting, tasol ol tu i no kamapim gutpela samting o gutpela sindaun.
Olsem na sapos i no gat gavman, ol samting bai paul. I mas i gat gavman, tasol i mas i gat wanem kain gavman na bai em i ken helpim gut ol man?
As Bilong Ol Gavman Bilong Ol Man
Long 6,000 yia bipo God yet i bin bosim Adam long ples Iden. God i tok, ol man i mas bihainim tok bilong God long ol samting. Olsem Baibel i tok: “Mipela man i no inap bosim wokabaut bilong mipela yet na bihainim ol rot mipela i laikim.” (Jeremaia 10:23) Na i gat wanpela tok bilong ol Saina i tok: “Sapos Heven i no helpim man, em i no inap mekim wanpela samting.”
Tasol Adam tupela Iv i no gat dispela tingting. Ol i laik bosim wokabaut bilong ol yet, maski long ‘Heven,’ olsem na ol i mas lusim Paradais em God i bin givim long ol. Bihain ol man i kamap planti long graun, na nau ol i mas i gat lo bilong wanpela gavman i ken bosim ol na bai ol i ken stap gut. Ol i bin sakim God, na nau i mas i gat sampela man yet i bosim ol man.—Stat 3:1-5.
Ol i Wankain, Tasol Ol i No Wankain Stret
Ol gavman bilong ol man i wok long kamap, na ol i kain kain, tasol ol i gat sampela pasin i wankain liklik, olsem:
Ol gavman i save lukautim ol man. Sapos ol i no mekim olsem, ol i no ken stap.
Ol gavman i makim pasin ol man i mas bihainim, na sapos ol i bikhet, gavman i strafim ol. Ol i gat ol lo, na pasin bilong ples o bilong tumbuna, na ol man i bihainim, long wanem, ol narapela i bihainim, o dispela pasin i helpim ol long sampela samting, o narapela i subim narapela long bihainim, o ol i pret long strafe olsem na ol i bihainim lo.
Ol gavman i save putim ol lo, na i strong long ol man i mas bihainim, na ol i putim ol jas na kot. Ol i gat ol lain bilong kamapim ol dispela samting.
Ol gavman i givim bel long kamapim ol wok bisnis samting wantaim ol narapela kantri.
Ol gavman i save pulim lotu i kam insait long ol. Ol i mekim olsem na bai ol man i ken givim bel long en, olsem “heven i blesim” dispela gavman.
I gat kain kain gavman, na ol saveman i gat sampela pasin bilong skelim ol. Wanpela buk (The New Encyclopædia Britannica) i tok, sampela gavman em wanpela man, olsem king, i save bosim (monaki), na sampela gavman em liklik lain i save bosim (oligaki), na sampela gavman em planti man i save bosim (demokrat).
Tasol maski ol i wanem kain gavman, yumi mas save nau em i taim bilong skelim wok bilong ol dispela gavman. Dispela bai mekim bikpela samting long yumi olgeta.
[Blok long pes 6]
Aposel Pol i toktok long ol gavman na em i tok: “Olgeta man i mas i stap aninit long ol gavman.” (Rom 13:1, 7) Olsem na ol Kristen i bihainim tok bilong Baibel ol i save bihainim olgeta lo bilong gavman sapos dispela lo i no kalapim lo bilong God, em lo bilong em i namba wan.
[Piksa long pes 7]
Mas i gat gavman—olsem i mas i gat ol lo bilong bosim rot tu