Baibel i Paslain Long Saiens Long Soim Rot Bilong Pasim Sik
Taim ol man bilong nau i harim tok bilong Baibel, kwiktaim planti man i no laik putim yau na harim ol dispela tok. Tingting bilong ol i pas na ol i no laik save olsem samting Baibel i stori long en inap planti tausen yia bipo, em nau tasol ol saveman i wok long kisim save long en, na i gat planti samting moa em Baibel i kolim na ol i no kisim save yet long en. Na i olsem tu long tok bilong Baibel long ol samting i kamap long graun, na long ol gavman, na ol sta samting i stap antap long skai, na ol samting i stap long graun, na ol samting bilong bipo, na ol kain kain samting bilong saiens. Na tu, Baibel i paslain long saiens long stori long ol kain kain bikpela sik i save kamap tu long nau.
BAIBEL em i buk bilong laip. I no gat narapela buk o narapela samting bilong ol man i givim gutpela tok long planti samting bilong i stap bilong ol man. Tupela samting i poroman wantaim—em gutpela skin i no gat sik, na laip bilong yumi, olsem na Baibel i givim planti tok long yumi long pasin bilong lukautim gut skin. Baibel i toksave tu long ol kain sik olsem sik lepra, na wanpela kain buk, na sik bilong skin i solap, na ol kain kain sik bilong bel.—Lo 24:8; 28:27; Luk 14:2; 1 Timoti 5:23.
Baibel i no bilong lainim yumi long ol kain kain sik bilong skin—dispela i no namba wan wok bilong Baibel. Tasol wanem tok Baibel i mekim long dispela samting, em i stret tru wantaim ol samting ol saveman i kisim save long en na i gutpela long yumi kaunim na tingim. Man bilong raitim wanpela hap tok bilong Buk Song em i tok, skin bilong man i narapela kain tru; em i tok: “Yu [Jehova i] bin wokim olgeta hap bilong bodi bilong mi. Yu wokim mi olgeta insait long bel bilong mama. Mi pret long yu, olsem na mi save litimapim nem bilong yu. Olgeta samting yu wokim i narakain na i nambawan tru. Mi save gut long dispela samting na mi pilim tru. Taim mi kamap isi isi long ples hait insait long bel bilong mama, yu bin lukim olgeta bun bilong mi i kamap na i pas wantaim. Yu lukim mi taim mama i no karim mi yet. Mi no kamap yet long graun, tasol yu raitim pinis long buk bilong yu olgeta de yu laik bai mi mas i stap long graun.”—Buk Song 139:13-16.
Jehova em i save lukim pikinini i stap hait na kamap bikpela insait long bel bilong mama. Long Jehova “tudak na tulait i wankain tasol.” (Buk Song 139 Ves 12) I no inap wanpela samting i stap hait long Jehova. Pikinini i stap long bilum insait long bel bilong mama, olsem na skin bilong mama i no wok long rausim—em i stap gut tru insait long bel. Tasol dispela tok bilong Buk Song i no olsem tok bilong ol dokta, nogat; em wanpela tok bilong ol samting bilong spirit, olsem Jehova i lukim olgeta samting i stap hait—na em i lukim tu samting i stap insait long bel bilong mama.
Taim pikinini i blut yet long bel bilong mama, olgeta samting bilong bodi na tingting i stap long kiau bilong mama. Na tu, taim olgeta wan wan samting bilong pikinini i wok long kamap, olsem kru, ai, han, gras samting em i save kamap long taim stret bilong en. Dispela save olgeta i stap pinis long kiau bilong mama.
Wanpela man bilong raitim song long Baibel, em Devit, em i no klia gut long ol samting bilong saiens, tasol man bilong kirapim em long raitim ol dispela tok, em Jehova, em i save, long wanem em yet i bin wokim namba wan man bilong graun. Sampela saveman i tok Devit i no bin raitim ol dispela tok, tasol ol i tok, ol man i bin raitim ol dispela tok bilong Buk Song inap sampela handet yia paslain long taim bilong Krais.
Baibel i Kolim Ol Pasin Bilong Abrusim Ol Sik
Inap 15 handet yia samting paslain long taim bilong Krais, God i givim ol lo bilong em long lain Israel long rot bilong Moses, olsem ol lo bilong lukautim gut skin bilong ol. Olsem Lo 23:13, i tok: “Na ol soldia i mas karim wanpela liklik stik wantaim ol, na taim ol i laik pekpek, orait ol i mas kisim stik na mekim hul long graun. Ol i pekpek pinis orait ol i mas karamapim hul gen.” Ol i mas karamapim graun antap long pekpek—dispela i bilong lukautim ol na ol kain lang ol i save karim ol sik nogut i go nabaut, olsem pekpek blut na sik fiva ol i kolim taifoit, ol dispela kain sik i no ken painim ol. Long nau ol dispela kain sik i save bagarapim tru planti man, long wanem, ol i no bihainim dispela lo.
Long Wok Pris sapta 11, Baibel em i tok ol binatang na ol rat samting na wara i gat ol liklik snek long en ol inap givim sik long man. Ol liklik binatang i stap long wara i kamapim ol kain sik, na Baibel i kamapim klia dispela samting inap planti handet handet yia bipo, winim taim bilong ol saveman, olsem Leeuwenhoek bilong yia 1683 o Pasteur bilong yia 1900. Na tu, Wok Pris sapta 13 em i stori olsem: Sapos man i gat sik nogut olsem sik lepra, orait em i mas lusim kem na stap ausait long kem inap long sik bilong em i orait.
Long Wok Pris 11:13-20, Lo bilong Moses i makim ol pisin i no klin ol i no ken kaikai, olsem olkain bikpela na liklik tarangau, na tarangau bilong nait samting, na ol kotkot na ol narapela kain pisin i save kaikai abus, long wanem i gat sampela kain marasin nogut i stap long en. Lo bilong Moses i orait long lain Israel i ken kaikai ol abus em ol i save kaikai ol sayor tasol. Sampela kain abus em Lo bilong Moses i tambu long kaikai ol i gat wanpela kain marasin nogut long en i save kamapim wanpela kain sik bilong bel ol i kolim trichinosis.
Lo bilong Moses i tok ol i no ken mekim nabaut long blut, na inap long nau, olsem 3,500 yia bihain long taim God i bin givim dispela lo long ol Israel, ol saveman bilong saiens i wanbel long dispela tok bilong Baibel. (Stat 9:4; Wok Pris 3:17; 7:26; 17:10-16; 19:26; Lo 12:16; 15:23) Na ol i kolim gen lo long Nupela Testamen, long Aposel 15:20, 29 na 21:25. Nau ol dokta i tingting olsem taim ol i katim man i gat sik long kidni o long klok bilong em, o long taim ol i mekim ol narapela wok bilong ol, ol i no ken tingting tumas long givim blut long man—ol i mas traim long sakim olgeta wok bilong givim blut. Na ol narapela kain sik olsem sik hepataitas na AIDS na planti ol kain kain sik, em ol man i kisim long rot bilong blut, long wanem, ol i sakim ol lo bilong God.
Eksasais em i gutpela bilong helpim skin na Baibel tu i tok olsem. Sapos ol i mekim gutpela eksasais inap 3-pela taim long wanpela wik inap 20 minit tasol, dispela bai helpim klok long pamim gut blut. Tru eksasais i gutpela samting, tasol Baibel i tok bikpela samting em ol samting bilong spirit. Baibel i tok: “Yu save, sapos yumi laik mekim bodi bilong yumi i kamap strong, na yumi save trening oltaim, dispela bai i helpim yumi liklik. Tasol sapos yumi trening long mekim pasin bilong God i kamap strong long yumi, dispela bai i helpim yumi moa yet.”—1 Timoti 4:8.
Ol lo bilong Baibel i lukautim gut man na helpim em long abrusim ol kain kain sik nogut bilong pasin pamuk. Ating ol dispela sik i bin i stap long dispela taim bipo tu, tasol ol i no bin save, na ating ol saveman bilong bipo i no bin kisim save long en inap planti handet yia bihain.—Kisim Bek 20:14; Rom 1:26, 27; 1 Korin 6:9, 18; Galesia 5:19.
“Tok Bilong Baibel i Stret Wantaim Trupela Tok Bilong Saiens”
Wanpela saveman bilong ol Grik em i bin i stap namel long yia 400 na 500 paslain long taim bilong Krais, em Hipokrates, em i olsem ‘saveman tru bilong ol marasin.’ Tasol tok bilong Baibel long olkain sik samting em Moses i bin raitim olsem wan tausen yia samting paslain long taim bilong dispela saveman. Long wanpela nius (AMA News) wanpela dokta i tok olsem: ‘Ol saveman olsem ol dokta samting ol i tok Baibel em i gutpela buk tru bilong saiens. Baibel i stori long ol samting bilong maritpasin, na i kolim nem bilong ol sik na i makim wanem marasin inap helpim man, na em i kolim wanem samting inap helpim man long abrusim ol dispela sik, na dispela i winim tru save bilong Hipokrates, long wanem, sampela tok bilong em i no kamap ples klia yet olsem em i stret o nogat, na sampela tok bilong em i no stret liklik.’
Wanpela dokta em A. Rendle Short, long buk bilong em (The Bible and Modern Medicine) em i tok, ‘Mi kirap nogut long ol tok i stap long Baibel. Ol man i tok, Baibel i no wanpela buk bilong saiens, tasol em i gat ol kain kain lo bilong lukautim skin bilong man, na maski ol Israel i bin stap kalabus sampela taim long ol man bilong narapela lain na tu, ol birua i bin bagarapim ol nogut tru, tasol ol i holim yet ol dispela lo bilong lukautim skin bilong ol—ol i no lusim.’
Tok Bilong Baibel Long Ol Sik Bilong Bel Hevi
Inap planti planti yia bipo Baibel i tok long sampela kain sik olsem sik bilong bel hevi, na nau ol dokta i wok long kisim save long en. Baibel i kamapim klia ol dispela samting olsem tingting yet inap kamapim sik. Long Sindaun 17:22, Baibel i tok: “Pasin bilong belgut i olsem marasin bilong mekim man i stap gut. Tasol sapos tingting bilong man i bagarap, dispela i olsem sik nogut i wok long bagarapim ol bun bilong en.” Baibel i no tok, bel hevi i olsem wanpela rong, nogat. I no gat lo olsem taim man i gat bel hevi yumi mas tokim em, em i mas lusim hariap dispela bel hevi—i hatwok tru long mekim olsem.
Man i bihainim stretpela tingting long sik bilong em, em i gutpela, winim pasin bilong tingting planti long dispela samting na dispela bai wok yet long daunim em. “Sapos man i save wari oltaim, em bai bel hevi tru na tingting bilong en bai i bagarap.” (Sindaun 12:25) Em i gutpela long skelim tu Sindaun 18:14, em i tok: “Sapos man i gat sik na tingting bilong en i stap strong, orait em inap winim dispela sik. Tasol sapos tingting bilong man i bagarap, olsem wanem bai em i kamap gutpela gen?” Dispela ves em i tok klia olsem sapos man i gat sik, orait ol samting bilong spirit inap strongim bel bilong em.
Wanpela man em James T. Fisher, em i tok: ‘Olgeta stori ol bikpela saveman na dokta long graun i bin raitim long pasin bilong lukautim gut tingting, sapos yu bungim olgeta dispela tok wantaim na tekewe ol hap tok ol i bin putim bilong bilasim stori, na yumi larim ol save tok tasol i stap em ol saveman i bin mekim, bai yu gat wanpela stori i kolim hap tasol na tok i no kamap gutpela tumas. Na sapos yu skelim wantaim dispela tok Bikpela i mekim long Maunten, ol dispela tok bilong ol saveman i sot tru.’—A Few Buttons Missing, pes 273.
Ol samting man i tingim long bel bilong em inap kamapim sik, tasol dispela i no makim olsem em i no gat wanpela kain sik tru bilong skin. Olsem na em bikpela samting long painim sampela rot bilong stretim dispela sik, na kisim stretpela pasin na tingting, bambai dispela i ken strongim bel bilong em. Dispela bai helpim em long karim ol hevi bilong em na sanap strong. Long nau i no gat marasin bilong planti kain kain sik, olsem na dispela tingting bai strongim em.
Adam i mekim sin, olsem na dai i pas tru long skin bilong ol lain manmeri. (Rom 5:12) Tasol i no gutpela sapos oltaim yumi tok man i kisim dispela sik bilong bel hevi, long wanem em i no stap strong long samting bilong spirit. Na i gutpela long tingim dispela samting tu, taim yumi helpim ol narapela i gat bikpela bel hevi.
Wok Bilong Ol Dokta
Kristen i ken ting olsem wanem long ol man bilong oraitim sik na ol dokta samting? Tru, Baibel i no tok yumi mas litimapim tru nem bilong ol dispela saveman olsem ol inap tru long helpim man long i stap gutpela. I gat sampela samting i truim dispela tok. Mak em i stori long “wanpela meri i stap, em i save karim blut” inap planti yia na em “i bin lukim planti dokta, na ol i bin givim planti pen long em, na em i bin lusim olgeta mani bilong en bilong baim ol. Tasol sik bilong en i no orait liklik. Nogat.” (Mak 5:25-29) Long nau ol dokta inap stretim dispela kain sik, tasol ol i no inap stretim planti ol narapela sik, na ol i wok long kisim save long planti nupela kain sik na ol i no inap long stretim.
Tasol Baibel i no litimapim pasin bilong sampela man, em ol i ting ol dokta i no inap oraitim sik bilong ol. Ol i daunim wok bilong ol dokta, na ol i ting ol yet o ol narapela man em ol i no gat save olsem ol dokta, ol bai oraitim sik samting bilong ol. Long Kolosi 4:14, Baibel i stori long “Luk, em dispela dokta mipela save laikim tumas.” Dispela i no tok long save bilong Luk long wok dokta bilong em, nogat. Em i makim save bilong Luk long ol samting bilong spirit. Long rot bilong spirit holi bilong God, Luk i amamas long raitim tupela hap bilong Baibel, na yumi save, sapos man i no tingim ol samting bilong spirit, God i no ken makim em bilong raitim ol tok bilong Baibel.
Sampela samting i soim olsem wok dokta bilong Luk i kamapim gutpela save bilong em, long wanem, em i kamapim tok bilong sampela kain marasin em bipo Hipokrates i bin makim. Tru, sampela samting bilong wok dokta em Hipokrates i kolim i no stret olgeta, tasol em i laik kamapim gutpela samting bilong wok dokta na rausim pasin na bilip giaman bilong ol man na tingting kranki long ol samting bilong marasin. Na tu, tok bokis bilong Jisas long Luk 5:31 em i tok: “Ol man i no gat sik ol i no save go long dokta. Nogat. Ol sikman tasol i save go long dokta.” Tasol sapos man i no bilip long wok bilong ol dokta, ating ol dokta i no ken helpim em tumas, a?
Na tu, i no gat lo long Baibel na bai man i mas strong tru long sakim ol marasin olsem antibaiotik, o antiseptic, olsem detol samting, o ol kain marasin bilong kilim pen, long wanem, ol i mekim ol gutpela wok. Long Jeremaia 46:11 na 51:8, Baibel i stori long wanpela kain marasin long ples Gileat, em marasin bilong sua, i gat olkain marasin long en bilong kilim pen, na antiseptic, bilong mekim gut skin bilong man. I no gat lo long Baibel o bilip samting bilong lotu em i tambuim yumi long dring marasin bilong helpim sik.
Maski man i kisim marasin antibaiotik inap planti taim, dispela i no pasim sampela kain sik i wok long kamap long rot bilong ol lang, na natnat, na ol demdem ol i save karim ol sik nogut—ol i save bagarapim tru planti milion man long olgeta hap graun. Ol man i gat wok long helpim ol man long lukautim gut skin, planti taim ol i save bihainim tok bilong Baibel, olsem ol i lainim ol man long ol i mas rausim gut pekpek na lukautim wara, na rausim ol lang na ol narapela binatang nogut i save karim ol sik nogut i go nabaut, na ol i mas wasim han bilong ol taim ol i sekanim ol man. Long 1970 samting i kam inap nau, i gat wanpela toksave ol i pasim long ol haus sik olsem: “Wasim Han.” Dispela toksave i stap klostu long ples bilong wasim han na klostu long bet bilong ol sikman, na dispela i bilong kirapim tingting bilong dokta na ol nes long bihainim dispela pasin. Dispela em i nambawan rot bilong pasim ol sik.
Wanpela Toksave
Ol man olsem dokta samting o sampela man i tok ol i gat save long kain kain sik samting, o wanpela pren bilong yu i no gat save long dispela samting, sampela taim ol i givim sampela tok long yu bilong helpim yu long stretim sik bilong yu. Tasol taim ol i tokim yu long wanem marasin yu mas kisim bilong stretim sik bilong yu, ol i kisim bikpela wok tru na ol i mas tingting gut long dispela, nogut dispela marasin i no helpim yu, o em inap nogutim skin bilong yu. Na sampela man i no save laikim ol dokta na ol i givim dispela kain tingting long sikman na nau em i no i go lukim dokta. Baibel i givim planti gutpela tok lukaut long ol dokta na ol dispela man wantaim sikman, olsem ol i mas was gut, nogut ol i singautim ol spirit nogut bilong helpim ol long stretim sik. Long Sindaun 14:15, Baibel i tok olsem: “Ol man i gat liklik save tasol, ol i save bilipim olgeta kain tok. Tasol man i gat gutpela tingting, em i save was gut long ol pasin em i mekim.”
Olsem wanem? Ol tok bilong Baibel inap helpim man long lukautim gut skin bilong em long nau? Lo bilong Moses i bin helpim lain Israel long lukautim skin bilong ol na ol i no ken sik tumas. Na long nau tu i wankain—wok bilong lainim ol man long lukautim gut skin bilong ol na bai sik i no ken painim ol tumas, dispela wok i bikpela samting, winim wok bilong traim pinisim sik bilong man. Wanpela lain (World Health Organization) ol i laik helpim ol manmeri long ol kantri i no gat planti wok mani na kaikai o gutpela sindaun samting na bai sik i no ken painim ol tumas, na ol i save tok olsem: ‘Lukautim gut skin na bai yu no gat wok long kisim marasin.’
Olsem na Kristen i mas kisim stretpela tingting long ol marasin bilong lukautim skin bilong em, bambai em inap mekim bikpela wok moa bilong litimapim nem bilong God long rot bilong autim tok bilong Kingdom. God i tok promis olsem, taim Kingdom bilong em i bosim graun, bai “i no gat man i stap long [paradais] bai i tok: ‘Mi gat sik.’ ”—Aisaia 33:24.
[Piksa long pes 4]
“Yu wokim mi olgeta insait long bel bilong mama”